Küba Devrimi
| Küba Devrimi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Soğuk Savaş | |||||||
 1961 yılında devrimci liderler Che Guevara (solda) ve Fidel Castro (sağda) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 26 Temmuz Hareketi |  Küba CumhuriyetiDestekleyen:  ABD (1958'e dek) | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Fidel Castro Che Guevara Raúl Castro Frank País† Camilo Cienfuegos Juan Almeida Bosque Huber MatosAbel Santamaría† Eloy Gutierrez Menoyo Rene Ramos Latour Rolando Cubela Humberto Sori Marin | Fulgencio Batista Eulogio Cantillo Jose Quevedo Alberto del Rio Chaviano Joaquin Casillas Cornelio Rojas Fernandez Suero Candido Hernandez Alfredo Abon Lee Alberto del Rio Chaviano | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 5.000 ölü[1][2][3] | |||||||
Küba Devrimi (İspanyolca: Revolución cubana), 1952 ile 1959 yılları arasında Küba devlet başkanı olarak hüküm süren Fulgencio Batista'nın diktatörlüğünü devirmeye yönelik askeri ve siyasi bir girişimdir. Eski devlet başkanı ve general Fulgencio Batista'nın yeni doğmakta olan Küba demokrasisini yıkıp iktidarı pekiştirdiği 1952 Küba darbesinin ardından başladı.[4] Darbeye karşı çıkanlar arasında, o zamanlar acemi bir avukat olan ve Küba yargısı aracılığıyla darbeye itiraz etmeye çalışan Fidel Castro da vardı. Bu çabaların sonuçsuz kalması üzerine Fidel Castro ve kardeşi Raúl, 26 Temmuz 1953'te Küba ordusunun Moncada Kışlası'na silahlı bir saldırı düzenledi. Saldırının başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Fidel Castro ve suç ortakları tutuklandı ve gözaltındayken 26 Temmuz Hareketi'ni (M-26-7) kurdular. Duruşmasında Fidel Castro, Batista diktatörlüğüne karşı şikayetlerini ortaya koyarken kendisine ulusal ün kazandıran iki saatlik bir konuşma yaptı. Batista, halkın onayını kazanmak amacıyla Moncada Kışlası saldırganlarından hayatta kalanlara af çıkardı ve Castrolar sürgüne kaçtı. Castrolar sürgün sırasında Meksika'daki stratejilerini pekiştirdiler ve daha sonra 1956'da Meksika'da bulundukları sırada tanıştıkları Che Guevara eşliğinde Küba'ya yeniden girdiler.[5]
Granma gemisiyle Küba'ya dönen Castrolar, Guevara ve diğer destekçiler, Batista'nın birliklerinin ateşiyle karşılaştı. İsyancılar, Sierra Maestra'ya kaçtı ve burada M-26-7 isyancı güçleri yeniden örgütlenerek şehir sabotajları ve gizli asker toplama faaliyetleri yürüttü. Bir zamanlar Batista'ya karşı en büyük ve en güçlü örgüt olan Sosyalist Halk Partisi'nin etkisi ve gücü zamanla 26 Temmuz Hareketi karşısında azalacaktı. Batista'ya karşı yürütülen düzensiz savaş kızıştıkça, isyancı güçler kaba gerilla savaşçılarından Batista'nın ordusuyla askeri çatışmalarda karşı karşıya gelebilecek uyumlu bir savaş gücüne dönüştü. İsyancıların Batista'yı devirmeyi başardıkları sırada devrim, Halkçı Sosyalist Parti, 26 Temmuz Hareketi ve 13 Mart Devrimci Direktörlüğü arasındaki bir koalisyon tarafından yürütülüyordu.[6]
İsyancılar, 26 Temmuz Hareketi'nin önderliğinde nihayet 1 Ocak 1959'da ülkeden kaçan Batista'yı devirdi. Fidel Castro'nun Batista'ya karşı olan güçlerin en önde gelen lideri haline gelmesiyle Batista hükûmeti dağıtıldı. Kısa bir süre sonra 26 Temmuz Hareketi fiili hükûmet olarak kendini kabul ettirdi. Castro, Batista'nın devrilmesinden hemen sonraki dönemde son derece popüler olmasına rağmen, iktidarı hızla pekiştirerek iç ve uluslararası gerilimlere yol açtı. 26 Temmuz 1953 Küba'da "Devrim Günü" olarak kutlanmaktadır. 26 Temmuz Hareketi daha sonra Marksist-Leninist çizgide yeniden şekillenerek Ekim 1965'te Küba Komünist Partisi'ne dönüştü.
Küba Devrimi'nin güçlü ve derin iç ve uluslararası yansımaları oldu. Özellikle Küba-Amerika Birleşik Devletleri ilişkilerini dönüştürdü, ancak Küba'nın çözülmesi gibi diplomatik ilişkileri iyileştirme çabaları 2010'larda ivme kazandı ve 2020'lere kadar devam etti.[7][8][9][10] Devrimin hemen ardından Castro hükûmeti, Küba'nın ekonomisini ve sivil toplumunu dönüştüren, Küba halkının her iki kesimini ve Amerikan hükûmetini kızdıran bir millîleştirme, basını merkezileştirme ve siyasi konsolidasyon programı başlattı.[11][12] Devrimin ardından Castro'nun otoriterliği, zor durumdaki ekonomiyle birleşince Kübalıların adadan kaçmasına ve çoğunun Amerika Birleşik Devletleri'ne gitmesine yol açtı.[13] Devrim aynı zamanda Küba'nın Afrika, Latin Amerika, Güneydoğu Asya ve Orta Doğu'daki dış çatışmalara müdahale ettiği bir dönemin de habercisi oldu.[14][15][16][17] 1959-1965 yılları arasında, başta Escambray Dağları'nda olmak üzere, devrimci hükûmet tarafından bastırılan çeşitli isyanlar meydana geldi.[18][19][20][21]
Arka plan
Küba'daki yolsuzluklar
Yirminci yüzyılın başında Küba Cumhuriyeti, siyasi katılımın elitlere servet biriktirme fırsatları sunduğu köklü bir yolsuzluk geleneği ile karakterize ediliyordu.[22] Küba'nın Don Tomás Estrada Palma yönetimindeki 1902-1906 yılları arasındaki ilk başkanlık döneminin, Küba Cumhuriyeti tarihindeki en iyi idari dürüstlük standartlarını koruduğu düşünülüyordu.[23] Ancak 1906 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nin müdahalesi sonucu Amerikalı bir diplomat olan Charles Edward Magoon, 1909 yılına kadar hükûmeti devraldı. Magoon'un hükûmeti yolsuzluk uygulamalarına göz yummasa da, özellikle küçük ülkeye gelen Amerikan parasının artmasıyla birlikte yaygınlaşan yolsuzlukları durdurmak için ne kadar şey yapıldığı tartışmalıdır. Hugh Thomas, Magoon'un yolsuzluk uygulamalarını onaylamamasına rağmen, yönetimi altında yolsuzluğun devam ettiğini ve yargının özerkliğini ve mahkeme kararlarını zayıflattığını öne sürmektedir.
29 Ocak 1909'da Küba'nın egemen hükûmeti yeniden kuruldu ve José Miguel Gómez başkan oldu. Magoon'un yolsuzluk yaptığına dair açık bir kanıt ortaya çıkmadı, ancak ABD'li firmalara kârlı Küba ihaleleri vererek yaptığı ayrılık jesti sürekli bir tartışma konusu oldu. Küba'nın bir sonraki başkanı José Miguel Gómez, yaygın yolsuzluk ve hükûmet yolsuzluğu skandallarına karışan ilk kişi oldu. Bu skandallar, Havana limanının aranması için yapılan bir sözleşme kapsamında Kübalı yetkililere ve yasa koyuculara ödendiği iddia edilen rüşvetlerin yanı sıra hükûmet ortaklarına ve üst düzey yetkililere ödenen ücretleri de içeriyordu.[23]
Gómez'in halefi Mario García Menocal, yolsuzluk skandallarına bir son vermek istedi ve "dürüstlük, barış ve çalışma" sloganıyla adaylığını koyarken idari dürüstlüğe bağlı olduğunu iddia etti. Bu niyetine rağmen, yolsuzluk aslında 1913'ten 1921'e kadar onun hükûmeti altında yoğunlaştı. Dolandırıcılık vakaları daha yaygın hale gelirken, özel aktörler ve müteahhitler sıklıkla kamu görevlileri ve yasa koyucularla işbirliği yaptı. Charles Edward Chapman, yolsuzluğun artmasını Menocal yönetimi altında Küba'da yaşanan şeker patlamasına bağlamaktadır.[24] Dahası, Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması Küba hükûmetinin şeker fiyatlarını, ihracat satışlarını ve ithalat izinlerini manipüle etmesini sağladı. Garcia Menocal görevdeyken, üniversite kardeşliğini, Küba'da gerçekleşen ve ABD dışındaki ilk uluslararası kardeşlik konferansı olan 1920 Delta Kappa Epsilon Ulusal Kongresi'nde ağırladı. Küba Pesosu'nun yaratılmasından o sorumluydu; onun başkanlığına kadar Küba hem İspanyol Reali hem de Amerikan doları kullanıyordu. Başkan Menocal, Küba ulusal hazinesini borç batağında ve dolayısıyla istikrarsız bir mali durumda bıraktı. Menocal'ın görevde bulunduğu 8 yıl boyunca 800 milyon dolar harcadığı ve 40 milyon dolarlık değişken borç bıraktığı iddia edilmektedir.
Ocak 1956 öncesi
26 Temmuz 1953 tarihinde yaklaşık yüz kişilik az cephaneli gerilla grubu Moncada Kışlası'na saldırdı. Birçoğu saldırıda öldü. Hayatta kalanlar, Fidel Castro ve Raúl Castro da bu gruba dahildir, kısa süre içinde yakalandı. Dava sonunda hepsi uzun süreli hapis cezaları aldı. Castro, Isla de la Juventud adasında yer alan Presidio Modelo hapishanesinde geçirmek üzere 15 yıl hapis cezası aldı.
1955'te baskılar üzerine Batista, Moncada baskıncıları da dahil bütün politik mahkûmları serbest bıraktı. Castro kardeşler Meksika'ya sürgün edildi. Burada sürgün edilmiş diğer Kübalılarla tanışıp daha da güçlendiler. Bu yeniden örgütlenme sürecinde Castro, Arjantinli doktor Ernesto "Che" Guevara ile tanıştı, Che de onlara katılmakta gecikmedi. Burada Kübalı eski askeri lider devrimci Alberto Bayo tarafından eğitildiler.
Meksika'da eğitilen grup Fidel Castro önderliğinde Küba'ya gitmek için Kasım 1956'da Granma yatına bindiler. Planlarına göre Doğu Küba'ya geldikleri zaman Küba'da kalan isyancılar tarafından genel bir çatışma başlatılacak böylelikle Batista hükûmetini çabucak devireceklerdi.
Ocak 1956 - 1958 ortası
Granma yatı Küba'ya planlanan zamandan daha geç ve planlanan bölgeden daha doğuya vardı. 26 Temmuz Hareketi'ne bağlı olan llano kanadıyla temas etmek zorlaştı ve koordine bir saldırı gerçekleştirilemedi. Varıştan sonra gerillalar Sierra Maestra dağlarına kendi çabalarıyla ilerlemeye başladılar. Kısa bir süre sonra Küba Hava Kuvvetleri'nin saldırısı sonucu birçok kişi hayatını kaybetti, yüz civarında kişiden geriye 15-20 kişi kalmıştı. Hayatta kalanlar küçük gruplara ayrılıp, dağlarda ilerleyerek hayatta kalan kişilere ulaşmaya çalıştılar. Birbirlerini bulmaları köylü sempatizanlar sayesinde oldu. Bu 12 kişilik küçük grup, Fidel Castro, Raúl Castro, Camilo Cienfuegos ve Che Guevara da buradaydı, gerilla kuvvetinin çekirdek lider grubunu oluşturacaklardı.
1956'dan 1958'in ortalarına kadar Castro Ramos Latour, Frank País, Huber Matos ve diğerlerinin yardımıyla Sierra Maestra dağlarındaki ufak Batista garnizonlarına başarılı saldırılar düzenledi. Cevap olarak Batista kontrolü kaybetmemek için Küba'daki şehirlerde kanlı tepkiler verdi. Che Guevara ve Raúl Castro da dağlarda Batista yanlılarını ve Castro düşmanlarını idam ederek politik kontrolü sağladı.
Bu zaman diliminde Castro ve ekibi yaklaşık 200 kişiden oluşuyordu ve bu sayı Küba ordusu ve polis gücünün toplamına (30.000-40.000 arası Bockman, Chapter 210 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) oranla oldukça küçüktü. Fakat her çatışma öncesi savaşmaya isteksiz olan orduydu ve saldırıları etkisiz oluyordu. Batista güçleri için diğer bir sorun ise Birleşik Devletler tarafından 14 Mart 1958'de konulan ambargoydu. Küba Hava Kuvvetleri uçakları tamir ettiremiyor ya da yedek parça alamıyordu.
Batista güçleri sonunda Verano Operasyonuyla dağlara güçlü biçimde saldırmaya başladı. 12.000 asker (yarısından fazlası eğitimsiz erdi) bu operasyona katıldı fakat Castro'nun kararlı savaşçıları tarafından püskürtüldü. Örneğin 11 Temmuz'dan 21 Temmuz'a kadar süren La Plata Muharebesi'nde Castro'nun güçleri 240 kişiyi esir alırken sadece 3 kişi kaybetti. 29 temmuzda General Cantillo'nun tuzağına düşen Castro ve savaşçıları yaklaşık 70 kişiyi yitirdi. Castro 1 Ağustos'ta geçici ateşkes önerdi ve Cantillo kabul etti. Pazarlıklar sürerken Castro savaşçılarını tekrar dağlara taşıdı ve operasyonu en az kayıpla bitirdi. Büyük umutlarla başlatılan Verano Operasyonu Batista hükûmeti için başarısızlıkla sonuçlanmıştı.
Ağustos 1958 - zafer
Batista saldırısı başarısızlığa uğratıldıktan sonra 21 Ağustos 1958 tarihinde Castro güçleri saldırmaya başladı. Fidel Castro, Raúl Castro ve Juan Almeida komutanlığındaki "Oriente" bölgesinde (şimdi 4'e ayrılmıştır, Santiago de Cuba, Granma, Guantánamo, Holguín) 4 cephe kurulmuştu. Batista saldırısı sırasında ele geçirilen cephaneler oldukça işe yaramıştı ve Castro güçleri seri halde zafer kazanmaya başladı.
Bu sırada, Che Guevara, Camilo Cienfuegos ve Jaime Vega kumandanlığındaki 3 ekip de Santa Clara'ya doğru ilerlemekteydi. Jaime Vega ekibi yok edildi. Kalan iki ekip ana merkezlere ulaşarak Castro kumandanlığında olmayan direniş örgütleriyle birleşti. Cienfuegos, 30 Aralık 1958'de Yaguajay Çarpışması'nı kazanarak önemli bir başarı elde etti. ("Yaguajay Kahramanı" ismi buradan gelir) Ertesi gün (31 Aralık) Santa Clara şehri Che Guevara, Cienfuegos ve William Alexander Morgan güçleri tarafından ele geçirildi. Bu haberler Batista'yı paniğe sürükledi. Haberi aldıktan saatler sonra, 1 Ocak 1959 tarihinde uçakla Dominik Cumhuriyeti'ne kaçtı.
Castro, Batista'nın kaçtığını duydu ve Santiago de Cuba'yı almak için görüşmelere başladı. 2 Ocak'ta Albay Rubido, askerlerine Castro güçleriyle savaşmamalarını emretti ve şehir ele geçti. Guevara ve Cienfuegos da Havana'ya aynı saatlerde girdi. Santa Clara'dan Küba'nın başkenti Havana'ya gelirken hiçbir güçle karşılaşmamışlardı. 6 Ocak'ta Castro Havana'ya ulaştı. Küba'nın yeni başkanı ve lideri belli olmuştu.
1959 sonrası
Küba Devrimi zafere ulaştıktan sonra Küba toplumunun ekonomik ve sosyal hayatında çok önemli değişiklikler gerçekleştirmiştir. Özellikle başta United Fruit Company, Shell ve ITT gibi yabancı işletmelerin kamulaştırılması, toprak reformunun gerçekleştirilmesi gibi uygulamalar ülke ve ülke dışında yoğun ilgi çekmiştir. Adada büyük yatırımları bulunan ABD, Castro yönetimini devirmek için çeşitli girişimlerde bulunmuş, Batista yanlısı ordunun kılıç artıklarından meydana getirdiği 2506. Tugay adındaki askerî birlikle adayı Domuzlar Körfezi Çıkartması olarak bilinen saldırıyla işgal etmeye çalışmıştır. İşgal girişiminin püskürtülmesiyle Küba hızla sosyalist sisteme geçmiş ve Sovyetler Birliği ile ilişkilerini sıkılaştırmıştır. ABD'nin düzenlediği ve adadaki Guantánamo Üssü'nden de desteklenen Mongoose Operasyonu yüzünden işgal edilme tehlikesi bir kez daha belirince Castro yönetimi adaya Sovyet balistik füzelerini yerleştirerek Küba Füze Krizi'nin patlak vermesine yol açan süreci başlatmıştır. Adaya 2015 yılından itibaren ambargo uygulanmamaktadır ve ABD vatandaşlarına turistik geziler düzenlemektedir.[]
Kaynakça
- ^ Jacob Bercovitch and Richard Jackson (1997). International Conflict: A Chronological Encyclopedia of Conflicts and Their Management, 1945-1995. Congressional Quarterly.
- ^ Singer, Joel David and Small, Melvin (1974). The Wages of War, 1816-1965. Inter-University Consortium for Political Research.
- ^ Eckhardt, William, in Sivard, Ruth Leger (1987). World Military and Social Expenditures, 1987-88 (12th edition). World Priorities.
- ^ Bustamante, Michael J. (30 Eylül 2019), "The Cuban Revolution", Oxford Research Encyclopedia of American History, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-932917-5, erişim tarihi: 16 Mayıs 2024
- ^ "Che Guevara (1928-1967) | American Experience | PBS". www.pbs.org (İngilizce). 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ Kapcia, Antoni (2020). A Short History of Revolutionary Cuba Revolution, Power, Authority and the State from 1959 to the Present Day. Bloomsbury Publishing. ss. 15-19. ISBN 978-1786736475. 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024.
- ^ "Cuba receives first US shipment in 50 years". Al Jazeera. 14 Temmuz 2012. 16 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2012.
- ^ "On Cuba Embargo, It's the U.S. and Israel Against the World – Again". The New York Times. 28 Ekim 2014. 6 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2014.
- ^ "Cuba off the U.S. terrorism list: Goodbye to a Cold War relic". Los Angeles Times. 17 Nisan 2015. 18 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015.
- ^ "US flag raised over reopened Cuba embassy in Havana". BBC News. 15 Ağustos 2015. 18 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2015.
- ^ Lazo, Mario (1970).
- ^ Nash, Gary B.; Roy Jeffrey, Julie; Howe, John R.; Frederick, Peter J.; Davis, Allen F.; Winkler, Allan M.; Mires, Charlene; Gardina Pestana, Carla (2007). The American People, Concise Edition: Creating a Nation and a Society, Combined Volume. 6th. New York: Longman.
- ^ "A History of the Cuban Revolution | Reviews in History". reviews.history.ac.uk (İngilizce). 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ "The Cuban Army Abroad - Meet Castro's Foreign Cold Warriors". 17 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2020.
- ^ Parameters: Journal of the US Army War College. U.S. Army War College. 1977. s. 13. 9 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2024.
- ^ "Foreign Intervention by Cuba" (PDF). 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Makers of the Twentieth Century: Castro". History Today. 1981. 11 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2013.
- ^ Tamayo, Juan O. "El alzamiento más prolongado contra Castro". elnuevoherald (İspanyolca). 19 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2019.
- ^ "Los rostros del Escambray". elnuevoherald (İspanyolca). 19 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2019.
- ^ "¿Quien era el Capitan Tondique? – Proyecto Tondique". ¿Quien era el Capitan Tondique? – Proyecto Tondique (İspanyolca). 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2019.
- ^ "New Clashes Reported In Cuban Countryside". latinamericanstudies.org. 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2019.
- ^ Diaz-Briquets, Sergio (2006). Corruption in Cuba: Castro and beyond. 1st. Pérez-López, Jorge F. Austin: University of Texas Press. ISBN 978-0292714823. OCLC 64098477.
- ^ a b Masó y Vázquez, Calixto (1976). Historia de Cuba: la lucha de un pueblo por cumplir su destino histórico y su vocación de libertad. 2nd. Miami, Florida: Ediciones Universal. ISBN 978-0897298759. OCLC 2789690.
- ^ Chapman, Charles E. (2005). A history of the Cuban Republic: a study in Hispanic American politics. Whitefish, Montana: Kessinger. ISBN 978-1417903115. OCLC 67235524.
- Bonachea, Ramon L. and San Martin, Marta. The Cuban Insurrection: 1952-1959. New York, Transaction Books, 1974
- The Spirit Of Moncada10 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Fidel Castro's
- Rise To Power, 1953 - 1959. Bockman, Larry (Major USMC), 1984.
