İçeriğe atla

Küçük Kaynarca Antlaşması

Küçük Kaynarca Antlaşması
Güney Dobruca'da Yapılan Küçük Kaynarca Antlaşması
Antlaşma
TürBarış ve Ticaret Antlaşması
İmzalanma21 Temmuz 1774
YerKaynarca, Dobruca

Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasındaki 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nı sona erdiren ve Osmanlı Devleti'nde önemli toprak kayıplarına yol açan antlaşmadır. Güney Dobruca'daki Küçük Kaynarca kasabasında imzalandığından bu adı almıştır.

1768-1774 Osmanlı-Rus savaşı

Osmanlı ordusunun, 1773'te Ruslara karşı kazandığı Rusçuk, Silistre ve Varna zaferlerinin intikamını isteyen Çariçe II. Katerina, Tuna ordusunu takviye etmişti. Başkumandan Mareşal Petro Rumyantsev, Osmanlı ordusunu, merkezinde muhasara için Şumnu'ya doğru hareket etti. Bu sırada rahatsız olan Vezîr-i âzam ve Serdâr-ı ekrem Muhsinzade Mehmed Paşa, düşmanı karşılamak üzere Yeniçeri Ağası Yeğen Mehmed Paşa kumandasında bir kuvvet sevk ettiyse de, bu kuvvetler Kozluca'da mağlup oldu. Rumyantsev'in, bu başarıdan sonra Şumnu önlerine gelip Varna yolunu kesmek suretiyle, Osmanlı ordusunu iâşe ve mühimmattan mahrum etmesi, askerin dağılmasına yol açtı ve orduda on iki bin kişi kaldı. Yanındaki az sayıdaki kuvvetle mukavemet etmenin bir fayda sağlamayacağını anlayan Serdâr-ı ekrem mütareke istemek zorunda kaldı. Sadrazam kethüdâsı Ahmed Resmî Efendi, nişancı rütbesi ile birinci, Reîsül-küttab İbrâhim Münib Efendi de ikinci murahhas tayin olunarak, 12 Temmuz 1774'te Şumnu'dan hareketle Balya Boğazına yakın Küçük Kaynarca kasabasına geldiler. Ruslar tarafının murahhası, General Nikolay Repnin idi. Mareşal Rumyantsev mütareke kabul etmeyerek birinci sulh müzâkeresinde esasları iki tarafça kabul edilmiş olan esaslara göre derhal sulh akdini istediğinden, mecburen teklif kabul olunup, iki günde ve iki celsede antlaşma imzalandı.

Rus başkumandanı, sulh görüşmesi yapabilmek için başlangıçta Kılburun, Kerç ve Yenikale'nin Ruslara terkini şart koydu. Osmanlı murahhasları, bütün fırsatların elden çıkması ve kendilerine zaman verilmemesi üzerine, Rus isteklerini çaresiz kabul ettiler.

Antlaşmanın koşulları

Antlaşmanın imzalandığında yerdeki kitabe: Burada 10-21 Temmuz 1774 tarihinde Büyük Katerina’nın temsilcisi Kont Petro Rumyantsev ve Sultan I. Abdülhamid’in temsilcisi Sadrazam Muhsinzade Mehmed Paşa tarafından Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmanın 7. maddesine göre Rusya, Ortodoksları ve kiliselerini ebediyen koruması altına aldığını taahhüt eder.

17 Temmuz 1774 tarihinde imzalanan ve henüz tahta yeni çıkan I. Abdülhamid tarafından tasdik edilen, yirmi sekiz maddelik bu antlaşmaya göre;[1]

  1. Kırım Hanlığı'yla Kuban ve Bucak Tatarları siyâsî bakımdan müstakil olup, ancak dînî işlerinde Hilâfet makamına tâbi olacaklardır.
  2. Kılburun, Kerç, Yenikale ve Azak Kalesi'yle Dinyeper (Özi) ve Buğ (Aksu) nehirleri arasındaki arazi, Rusya'ya terk edilmiş ve Aksu hudut kabul edilmiştir.
  3. Ruslar tarafından işgal edilen Besarabya, Eflak, Boğdan ve Gürcistan ülkeleriyle Akdeniz adaları Osmanlılara iade olunacaktır.
  4. Rus ordusu, Bulgaristan'da Tuna'nın sağ sahilinden, bir ay içinde sol sahiline çekilecektir.
  5. Rusya, Osmanlı topraklarındaki Ortodoksları daimî surette himaye edebilecektir.
  6. Rus sefirlerinin, Eflâk ve Boğdan vaziyetleri hakkındaki müracaatları dikkate alınacaktır. (Bu madde mucibince memleketin işlerinde Rus müdahalesine devamlı açık kapı bırakılmış oluyordu.)
  7. Rus ticaret gemileri, Karadeniz'le Akdeniz'de hareket serbestisine sahip olacak ve istedikleri zaman boğazlardan geçebilecekler ve Osmanlı limanlarında kalabileceklerdi. Böylelikle Karadeniz bir Türk gölü olmaktan çıktı.
  8. Ruslar, İstanbul'da daimi elçilik bulundurabilecek ve Balkanlar'da istedikleri yerde konsolosluk açabileceklerdi. Bu da Rusların Panslavizm politikasına zemin hazırlamıştır.
  9. İngiltere ile Fransa'ya verilen kapitülasyonlar, Rusya'ya da aynen tanınacaktır.
  10. Osmanlı Devleti, savaş tazminatı olarak, üç senede ve üç taksitte, Rusya'ya on beş bin kese akça verecektir. Osmanlı Devleti, tarihinde ilk defa savaş tazminatı ödemiştir.
  11. Orta-Kuzey Kafkasya’da Osmanlı Devleti ile Rusya arasında tarafsız bir bölge olan Kabarda ya da Kabardiya, Rusya’ya ilhak edildi.

Antlaşma sonuçları

Küçük Kaynarca Antlaşması'yla Türk heyet başkanı Ahmed Resmî Efendi'nin şahsında Osmanlı İmparatorluğu'nun kolunun kesildiği alegorisini yapan bir gravür

Osmanlı Devleti, bu antlaşmayla ilk defa Müslüman ve Türk olan bölgeleri yitirmiş, Kırım Hanlığı ile ona bağlı Kuban ve Bucak Tatarlarının müstakilliğini tanımak durumunda kalmıştır. Bu durum, özellikle İstanbul'da tepkiyle karşılanmış ve sonraki yıllarda Osmanlı Devleti’nin üzerinde Kırım'a müdahale etmesi yönünde baskı yaratmıştır. Rusların Eflak ve Boğdan üzerinde elde ettiği söz hakkı, istedikleri yerlerde konsolosluk açabilmeleri ve Ortodoksların hâmisi sıfatını takınmaları gibi maddeler sebebiyle Osmanlı Devleti, Rusya'nın iç ve dış müdahalelerine açık hale gelmiş ve bu hal, gelecek savaşların zeminini hazırlamıştır.

  • Kırım'ın kaybedilmesi ile ilk defa halkı Türk ve Müslüman olan bir bölge kaybedildi ve ilk defa hilafet makamından faydalanma yoluna gidildi.
  • Ruslar Osmanlı İmparatorluğu'nun içişlerine müdahale etme hakkına sahip oldu.
  • İlk kez savaş tazminatı ödendi.
  • Yüzyılın en ağır antlaşmasını imzalamıştır.
  • Karadeniz’de yüzyıllardır devam eden egemenliğini kaybetmiştir.

Bu antlaşmanın başlattığı sürecin devamı olarak, antlaşmadan 9 yıl sonra II. Katerina’nın emriyle Kırım Hanlığı, Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edildi.

Kaynakça

Dış kaynaklar

  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1955 Son baskı:5.bas.) Osmanlı Tarihi IV. Cilt 1. Kısım: Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0015-4
  • Erim, Nihat (1953) Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara:Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi yayınları : Türk Tarih Kurumu Basımevi, Sayfa:121-174.

Dış bağlantılar

  • Beydilli, Kemal (2002) "Küçük Kaynarca Antlaşması" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:26 Sayfa:524-527, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Online:[1]30 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Küçük Kaynarca Antlaşması'nın Rusça metni : Online: [2]19 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {Rusça}
  • Koch, Christophe Guillaume (1797) "Histoire de Traité de Paix de Kaynardgi du 21 Juillet 1774 entre la Russie et la Porte", Abrege de l'histoire des traites de paix Cilt:3 Sayfa:114-151 "Küçük Kaynarca Anlaşması"'nın Fransızca metni arşivlerde bulunan bir eski kitapta. Online: [3]29 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">I. Abdülhamid</span> 27. Osmanlı padişahı (1774–1789)

I. Abdülhamid, 27. Osmanlı padişahı ve 106. İslam halifesidir. III. Ahmet'in oğlu ve III. Mustafa'nın kardeşidir.

<span class="mw-page-title-main">Prut Antlaşması</span> 1711 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında yapılmış bir antlaşma

Prut Antlaşması, 21 Temmuz 1711 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında yapılmış bir antlaşmadır.

Aynalıkavak Antlaşması (Tenkihnamesi), 21 Mart 1779 Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında imzalanan bir düzenleme ve ticaret antlaşmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yaş Antlaşması</span> 10 Ocak 1792 tarihli bir Osmanlı-Rus antlaşması

Yaş Antlaşması; 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda, 10 Ocak 1792 tarihinde imzalanan Osmanlı-Rus barış antlaşmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Edirne Antlaşması (1829)</span>

Edirne Antlaşması, 14 Eylül 1829 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu arasında Edirne şehrinde imzalanan barış antlaşması.

<span class="mw-page-title-main">Belgrad Antlaşması</span> Osmanlı Devletinin 1739da Avusturya ve Rusyayla imzaladığı barış antlaşmaları

Belgrad Antlaşması, Osmanlı Devleti'nin 18 Eylül 1739 tarihinde Avusturya, 3 Ekim 1739 tarihinde de Rusya'yla imzalamış olduğu barış antlaşmalarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Prut Savaşı</span> Savaş

Prut Savaşı, Rusya Çarlığı ile Osmanlı Devleti arasında 1710-1711 yılları arasında yapılmış bir savaştır.

1841 Boğazlar Sözleşmesi, Avusturya İmparatorluğu, Fransa Krallığı, Birleşik Krallık, Prusya, Rus İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu'nun 13 Temmuz 1841'de Londra'da imzaladığı uluslararası sözleşme.

<span class="mw-page-title-main">Şahin Giray</span> Kırım Hanlığının son hükümdarı

Şahin Giray, 47'nci ve son Kırım hanıdır. Birinci hanlık dönemi 1777-1781 ve ikinci hanlık dönemi ise 1782-1783 yılları arasında gerçekleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı arasında 1787-1792 yılları arasında yapılmış savaş

1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı; Osmanlı Devleti'nin 1774 yılında imzalamış olduğu Küçük Kaynarca Antlaşması'yla kaybettiği toprakları, özellikle de Kırım'ı Ruslardan geri almak amacıyla başlattığı bir savaştır.

<span class="mw-page-title-main">II. Katerina</span> Rus Çariçesi

Çariçe II. Katerina veya Büyük Katerina, 34 yıl boyunca Rus İmparatorluğu'nu yönetmiş ve 18. yüzyıl Rusyası'na damgasını vuran Rusya imparatoriçesiydi. Kırım Hanlığı'nı Rusya topraklarına katmasıyla tanınır.

<span class="mw-page-title-main">1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı arasında 1768-1774 yılları arasında yapılmış savaş

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, Osmanlıların Ruslara yenik düşmesiyle sonuçlanmış bir savaştır. Bu savaşın sonucunda Ukrayna'nın güneyi, Kuzey Kafkaslar ve Kırım, Rusya'nın eline geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Pyotr Rumyantsev</span>

Pyotr Aleksandroviç Rumyantsev, Çariçe II. Katerina'nın emrinde 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşına kumandanlık etmiş, Larga ve Kartal Ovası Savaşı başta olmak üzere defalarca Osmanlı Ordusunu mağlup edip Kırım Hanlığı'nın Rus himayesine girmesini sağlayan Rus generali.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Hanlığı</span>

Kırım Hanlığı veya Taht-i Kırım ve Deşt-i Kıpçak, 1441-1783 yılları arasında Kırım'da hüküm sürmüş Kırım Tatar devletiydi. Altın Orda Devleti'nin yerini alan dört Hanlıkların en uzun süre hüküm süreni idi. Bazı kaynaklarda 1475'ten 1774 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması'nın imzalanışına kadar Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı kaldığı belirtilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">1735-1739 Osmanlı-Rus Savaşı</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı & Avusturya Arşidüklüğü arasında 1735-1739 yılları arasında yapılmış savaş

1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı, Rusya'nın Osmanlı Devleti'ne ait Azak ve Kılburun kalelerini işgal etmesiyle çıkan ve Rusya ile müttefiklik anlaşması yapan Avusturya ordularının da üç koldan Bosna, Balkanlar ve Eflak üzerinden hücum etmesiyle başlayan bir savaştır.

IV. Devlet Giray Han Arslan Giray’ın küçük oğludur. İlki 1769 ila 1770, ikincisi 1775 ila 1777 yılları arasında olmak üzere iki kez saltanat sürmüştür. Amcası Kırım Giray Han'ın vefatı üzerine tahta geçmiştir. Kırım Hanlarının 38.'sidir.

Niş Antlaşması, Osmanlı Devleti'nin 3 Ekim 1739 tarihinde de Rusya'yla imzalamış olduğu Belgrad Antlaşması'nın eki niteliğinde 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı'nı sona erdiren barış antlaşmalarının sonuncusudur. Bu sebeple bu antlaşma da Belgrad Antlaşması olarak da bilinir. Avusturya'nın savaştan çekilmesiyle yalnız kalan Rusya'da, 3 Ekim 1739'da, savaş beklentilerinin çok gerisinde bir barış antlaşması yaptı. Rusya'ya Azak Kalesi yıkılıp verildi. Rusya; Azak Kalesi'ni askerden arındırmayı, burada bir tahkimat kurmamayı, Azak Denizi ve Karadeniz'de savaş gemisi bulundurmamayı, Karadeniz'deki ticaretini Osmanlı gemileriyle yürütmeyi, Orta Kafkaslarda önemli dağ geçitlerini kontrol eden ve koruması altında tuttuğu Kabarda'dan çekilmeyi ve burasını tarafsız bir bölge olarak tanımayı kabul etti.

<span class="mw-page-title-main">Rus İmparatorluğu'nun Kırım'ı ilhakı</span> Rus İmparatorluğunun 1783 yılında Kırım Hanlığını ilhakı

Rus İmparatorluğu'nun Kırım'ı ilhakı, öncesinde Kırım Hanlığı'na bağlı bir yarımada olan Kırım'ın, 19 Nisan [E.U. 8 Nisan] 1783 tarihinde Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesi olayıdır. İlhaktan önceki süreçte Rus İmparatorluğu Kırım'ın içişlerine müdahalelerde bulunurken Kırım'ın bağlı olduğu Osmanlı İmparatorluğu Kırım ile yeterince ilgilenememekteydi. İlhak sonrası tam 134 yıl boyunca Rus İmparatorluğu tarafından yönetilen Kırım'daki Rus egemenliği 1917 Rus Devrimi'nin hemen sonrasında kısa ömürlü Kırım Halk Cumhuriyeti'nin ilan edilmesiyle son buldu.

<span class="mw-page-title-main">Yenikale (Kırım)</span>

Yenikale, Kerç şehrindeki Kerç Boğazı kıyısında yer alan kale.

<span class="mw-page-title-main">Kartal Ovası Muharebesi (1770)</span> Savaş

Kartal Ovası Muharebesi ya da Kartal Meydan Muharebesi, Rus kaynaklarında Kagul Meydan Muharebesi olarak geçmektedir; 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın en önemli kara savaşı olup ayrıca 18. yüzyıldaki en büyük kara savaşlarından biridir. 1 Ağustos 1770'te Rus Ordusu'nun Kaplan Giray komutasındaki Kırım Hanlığı Ordusu'nu yendiği Larga Savaşı'nın hemen 2 hafta sonrasında gerçekleşmiştir.