İçeriğe atla

Köylü serfliğinin kaldırılması

Rusya Merkez Bankası tarafından reformun 150 yılını anmak için basılmış madeni para.

Köylü serfliğinin kaldırılması, 1861 yılında yürürlüğe konan o dönemde nüfusu yaklaşık 70 milyon olan Rus nüfusunun yaklaşık 28 milyonunu teşkil eden Rus köylülerinin toprağa ve çiftlik sahiplerine bağlı ve tâbi olma durumuna son veren Rus reformudur. Reform sayesinde 16. yüzyıldan beri Rusya'da sürdürülen köylü serfliği ortadan kaldırılmış ve Rus mujikleri özgürlüklerine kavuşmuşlardır.

Tarihsel arka plan

Boris Godunov zamanında kararlaştırılan, II. Katerina zamanında en klâsik şeklini alan rus köylülerinin "serfliği" 18. yüzyılın sonlarına doğru büyük köylü ayaklanmalarına neden olmaya başlamıştır. 19. yüzyılda sosyal hayatın en önemli meselelerinden birisi haline gelen köylü serfliği topraksal sorunların tartışılmasına sebep oldu. Bu tarihten önce köylülere özgürlüklerini satın alma, ailelerinden ayrı satılmama gibi bir takım özgürlükler verilerek serfler kontrol altında tutulmaya çalışılmıştı.[1]

19. yüzyılın ortalarında, artık değişen toplumsal şartlar nedeniyle korunması mümkün olmayan Rus köylüsünün serfliği meselesine devlet müdahil olmuştur. Devletin bu meseleye el atmasında kuşkusuz o tarihe kadar devam eden köylü ayaklanmalarının rolü büyüktür. II. Aleksandr köylülerin yeni bir ayaklanmaya kalkışmasına karşılık bu meselenin halledilmesi yanlısıydı. Nihayet yaklaşık 4 yıl süren hazırlık dönemi sonunda 19 Şubat 1861'de, II. Aleksandr tarafından köylülerin, serflikten (toprak köleliğinden) kurtulduklarına dair ferman çıkarıldı. Çıkarılan fermanın Rus tarihi açısından önemi büyüktür. Buna göre hukuksal bakımdan serbest olmayan bütün köylüler, çalıştıkları yerden bağımsız olarak özgürlüğüne kavuşuyorlardı. İlk aşamada hukuksal olarak kazanılan bu özgürlüğün, ekonomik ve iktisadi anlamda bir değeri yoktu. Zira köylüler arazi sahibi olma hakkı kazanmışlarsa da, birçok arazi yine çiftlik sahiplerinin eline bulunmaktaydı. 19 Şubat fermanı ile serbest bırakılan köylülerin (erkek nüfus) miktarı 21.279.000 kişi olup, kişi başına ortalama 10 dönüm kadar arazi isabet etmiştir. Köylülerin, devlet tarafından çiftlik sahiplerine ödenen tazminatı, 49 yıl içinde tediye etmiş bulunmaları tespit edildi.[2]

Etkileri

Reform her ne kadar hukuksal anlamda olumlu bir etkiye sebep olduysa da, köylüler çiftlik sahiplerinin varlıklarının büsbütün ilga edilmesi ve köylülere dağıtılması taraftarıydılar. II. Aleksandr'ın beklediğinin aksine reform sonrası ayaklanmaların artmasının başlıca sebebi budur. Buna göre 1861-1863 yılları arasında yaklaşık 2.000 ayaklanma kayıtları geçmiştir. Reform, serfliği ortadan kaldırsa da toprak meselesi Rusya'nın önemli sosyal problemlerinden biri olmaya devam etti. Rusya'nın toprak problemi her ne kadar çözülemediyse de 19 Şubat reformu 22 milyona yakın köylüye özgürlüğünü geri verdi. Bu yüzden II. Aleksandr'a "kurtarıcı Çar" (Tsar Osvobditel) adı verilmiştir.[2] Rusya, Avrupa ülkeleri arasında serfliğin yasal olarak en geç kaldırıldığı ülkedir. Reform ile birlikte kapitalist üretim ilişkilerinin gelişim süreci hızlanmıştır.[1]

Ayrıca bakınız

  • Mihail Speranskiy

Dipnotlar

Kaynakça

  1. ^ a b Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi Cilt 4, 1983, s. 218
  2. ^ a b Akdes Nimet Kurat, Başlangıçtan 1917'ye kadar Rusya Tarihi, Türk Tarih Kurumu, 1987, Ankara, s. 338-340.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ruslar</span> Doğu Slav halkı

Ruslar, genellikle Rusya'da yaşayan Doğu Slav halkı veya bu halkın soyundan olan kimselere denir. Dünya çapında yaklaşık 132 milyon kişi civarında bir nüfusa sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Meşrutiyet</span> Osmanlı Devletinde ilk anayasal monarşi dönemi (1876–1878)

Birinci Meşrutiyet, Osmanlı İmparatorluğu'nda 23 Aralık 1876'da II. Abdülhamid tarafından ilan edilen, anayasal monarşi rejiminin ilk dönemi. Bu dönemin anayasası Kanun-ı Esasi, yürütme organı padişah II. Abdülhamid, yasama organı ise Meclis-i Umumi'dir.

<span class="mw-page-title-main">Toprak reformu</span>

Toprak reformu hükûmet tarafından başlatılan ya da desteklenen tarımsal alanların mülkiyetinin yeniden dağıtılmasıdır. Terim sıklıkla çok geniş arazilere sahip olan çok az sayıdaki toprak sahibinden bu toprakların alınıp onları işleyen bireylere ya da bu bireylerin oluşturduğu kolektif oluşumlara verilmesi anlamına kullanılmaktadır. Bu el değişikliği toprak sahiplerinin rızası alınarak ya da alınmadan, tazminat verilerek ya da verilmeden yapılabilir. Bu tazminatın miktarı da sembolik miktarlardan toprağın gerçek değerine kadar değişebilir. Georgistler tarafından savunulan toprak vergisi toprak reformunun ılımlı ve piyasa ekonomisine dayanan bir çeşididir.

Osmanlı İmparatorluğu reform dönemi, Türk ve Türkiye tarihi için önemli bir dönem. Bu dönem 1828'de başlayıp 1908'e kadar devam eder.

<span class="mw-page-title-main">Rus İmparatorluğu</span> Avrasyada hüküm sürmüş eski bir imparatorluk (1721–1917)

Rus İmparatorluğu veya Çarlık Rusyası, Büyük Kuzey Savaşı'nı sona erdiren Nystad Antlaşması'nın ardından Rusya Çarlığı'ndan evrilerek 1721'den itibaren Avrasya ve Kuzey Amerika'ya yayılan tarihi bir imparatorluk. Rus İmparatorluğu'nun yükselişi, İsveç İmparatorluğu, Polonya-Litvanya Birliği, İran, Osmanlı İmparatorluğu ve Çin gibi komşu rakip güçlerin zayıflamalarıyla eş zamanlı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">II. Aleksandr</span>

Aleksandr Nikolayeviç 1855 - 1881 yılları arasında hüküm sürmüş Rusya imparatoru. Kapsamlı bir reform programı uygulamış ve 1861'de köylü serfliğini kaldırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de toprak reformu</span> Türkiyede yasal düzenlemede toprak reformu

Türkiye'de toprak reformu, 1929 yılında Mustafa Kemal Atatürk döneminde topraksız halka toprak dağıtmak amacıyla çıkarılan kanundur. Böylelikle ülke toprakları verimli hale getirilecek ve topraksız köylü kalmayacaktı. Ancak dünyada ekonomik kriz çıkınca başarılı olunamamıştır.

<span class="mw-page-title-main">I. Nikolay</span>

I. Nikolay, Nikolay Pavloviç, 1825 ile 55 yılları arasındaki Rusya imparatoruydu. Klasik otokrat tipinin başlıca temsilcisi ve tutucu politikalarıyla Rusya'nın gelişimini 30 yıl boyunca donduran kişi olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Mujik</span>

Mujik, Rusya'da Çar II. Aleksandr tarafından 1861'de yürürlüğe konan köylü serfliğinin kaldırılması ile özgürlüğüne kavuşan Rus köylülerdir. Kafkasya, özellikle yerli nüfusunun 1862 tarihli bir Rus hükûmet kararıyla topluca ülke dışına sürülüşü tamamlanan Çerkesya'ya, şimdiki Abhazya'nın Gagra yöresine, ayrıca Sibirya ve Orta Asya'da Ruslarca ele geçirilen topraklara yerleştirilmişlerdir.

Narodnik, "halk" anlamına gelen narod (народ) sözcüğünden türemiştir. Narodnik Rus İmparatorluğu'nda 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan sosyal-devrimci bir hareketti. Bu hareketin başlıca temsilcileri Aleksandr İvanoviç Herzen, Nikolay Gavriloviç Çernışevski ve Piyotr Lavroviç Lavrov'du. Kısa tanımı ile narodnik Çarlık Rusya'daki devrimci küçük-burjuva topluluğudur. Devrimi itici sınıfın değil, devrimcilerin (narodniklerin) gerçekleştirebileceğini savunmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Rusya tarihi</span> Rus kökenli bir tarih

Rusya tarihi, Doğu Slavları'nın tarihleriyle başlar. Özellikle Rus tarihinin geleneksel başlangıç tarihi 862 yılında kuzeyde Vikingler tarafından yönetilen Rus devletinin kuruluşuna dayanmaktadır. Staraya Ladoga ve Novgorod İskandinavya'dan gelen göçmenler ile birlikte Slav ve Fin-Ugorlar'ın yeni birliğinin büyük şehirleri oldular. Novgorod prensi Oleg 882 yılında Kiev'i elegeçirdi, böylece Doğu Slavları'nın kuzey ve güney topraklarını tek bir otorite altında birleştirmiş oldu. Devlet, 988 yılında Bizans aracılığıyla Hristiyanlık'ı benimsedi bu gelecek milenyum boyunca Bizans ve Slav kültürlerinin sentezi olan Ortodoks Slav kültürünün başlangıcı oldu. Kiev Rus 1237-1240 Moğol istilaları ile bölündü ve bu istilaların sonucu olarak nüfusunun önemli birçoğunu kaybetti.

<span class="mw-page-title-main">Ocak Ayaklanması</span>

Ocak Ayaklanması, Polonya'daki Rus yönetimine karşı düzenlenen ayaklanma (1863-1864). Başarısızlıkla sonuçlanmış ve Rusların Polonya üzerindeki denetiminin daha da güçlenmesine yol açmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Rus Devrimi (1905)</span>

1905 Rus Devrimi, Rus İmparatorluğu çapında geniş yankı bulan kitlesel siyasi eylemlerdir. 1905 Moskova Ayaklanması örneğinde olduğu gibi, bazı eylemler doğrudan hükûmeti hedef almıştır. Saldırılar, işçi grevleri, köylü ayaklanmaları ve askeri isyanlar şeklinde gelişmiştir. Olaylar sonucunda anayasal monarşiye geçiş yapılmış ve Çarlık Duması kurulmuş, çok partili seçimler yapılmış, 1906 Anayasası meydana getirilmiştir. Ancak Çarlık rejiminin yıkılması ve bazı bölgelerdeki bağımsızlık yönünde yapılan silahlı ayaklanma girişimleri başarısız olmuş ve bastırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Alexandru Cuza</span>

Alexandru Ion Cuza, birleşik Romanya'nın ilk prensi. Geniş kapsamlı bir tarım reformu uygulayarak köylülerin özgürlüklerine kavuşmasını sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Aralıkçılar İsyanı</span> 1825 Rus İmparatorluğunda isyan ve darbe girişimi

Aralıkçılar İsyanı veya Dekabrist İsyanı (Rusça: Восстание декабристов, Latin harfleriyle: Vosstaniye dekabristov, Birebir çevirisinde  26 Aralık 1825 tarihinde, Çarlık Rusyası'nda, I. Aleksandr'ın ani ölümünün ardından St. Petersburg'daki Senato Meydanı'nda çıkan bir ayaklanmadır. I. Nikolay tahttan feragat eden abisi muhtemel veliaht Konstantin`in yerine tahta geçince 3000 imparatorluk askeri ayaklandı. Aralık ayında olduğu için "Aralıkçılar İsyanı" adını alan bu olay, İsyancıların, liderleri arasındaki anlaşmazlık nedeniyle zayıflamış olsalar da, büyük bir kalabalığın huzurunda Senato binasının dışında sadık askerlerle karşı karşıya geldiler. Kargaşa sırasında İmparatorun elçisi Mikhail Miloradovich bir suikasta kurban gitti. Sonunda sadık askerler ağır toplarla ateş açarak isyancıları dağıttı. I. Nikolay tarafından bastırıldı. İsyancıların birçoğu idamla, hapisle ya da Sibirya sürgünüyle cezalandırıldı. Komplocular Dekabristler olarak tanındı.

<span class="mw-page-title-main">Mihail Speranski</span>

Mikhail Speranski, Rus reformist devlet adamı, I. Aleksandr'ın baş nazırı. Köylü bir papazın oğlu olarak doğdu ve iyi bir eğitim aldı. Rus çarı Aleksander ülkesinde liberal bir devletin telakkisi için Kont Koçubey, Novosiltev, Kont Strongov ve knez Adam Czartoryski'den teşekkül eden bir komite kurmuştu ve daha sonra Napolyon Bonapart'la arası bozulunca dörtlü liberallerden uzaklaşarak halkın arasından bir isim olan Speranski'ye geniş salahiyetler verdi. Speranski 1806'dan beri çarla yakın ilişkideydi ve onun baş nazırı olmuştu. Onun projesine göre Rusya ahalisi serbest olacak, serflik kalkacak, eski kast usulü yerine dvoryanlar, orta hâlliler ve işçi zümre olmak üzere üç sınıf olacaktı. Çarla Napolyon'un arası açılınca o da gözden düştü ve ülkede inkılapçı Fransız usullerini tatbik etmekle suçlanarak sürgüne gönderildi. Bu olay sonrasında çar fikri bir kırılma yaşadı ve özgürlükçü fikirlere cephe almaya başladı. Netice olarak Speranski 1808-12 arasında reformist bir devlet adamı olarak Rusya tarihinde yerini aldı. Serflik ise II. Aleksandr devrinde 1861'de kaldırılacaktı.

<span class="mw-page-title-main">Polonya tarihi (1795-1918)</span>

1795-1918 yılları arasındaki Polonya Tarihi, Polonya'nın bağımsızlığını tamamen kaybettiği ve Prusya, Avusturya İmparatorluğu ve Rusya arasında bölündüğü dönemdir. 1795'te, Polonya, 18. yüzyılda gerçekleşen üç bölünmenin üçüncüsü ve sonuncusu gerçekleşti ve Polonya-Litvanya Birliği tamamen ortadan kalktı. Bununla birlikte, hem Polonya'da hem de Polonya'nın dışında yaşanan olaylar, 19. yüzyıl boyunca Polonya bağımsızlığının yeniden tesis edilmesi umutlarını canlı tuttu.

<span class="mw-page-title-main">Volost</span>

Volost, Litvanya Büyük Dükalığı'nda 15. yüzyılın başına kadar ve Rusya'da 18. yüzyılın sonundan bu yana kırsal alanlarda en düşük idari-bölgesel bölünme birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Rus İmparatorluğu'nda Gürcistan</span>

Rusya İmparatorluğu'nda Gürcistan, Gürcistan tarihinde 19. yüzyılın tamamını ve 20. yüzyılın başlarını kapsayan dönemdir. Gürcistan aşamalı olarak Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olmuştur, Çar I. Aleksandr'ın beyannamesi ile önce Kartli-Kaheti Krallığı'nın ilhakıyla başlayan ilhak süreci 1877-1878 savaşında güney Gürcistan'ın tarihi bölgelerinin Osmanlılardan alınmasıyla sona ermiştir. Rusya İmparatorluğu'nda kalınan süre boyunca Gürcistan'da feodalizmin yerini kapitalizm aldı, nüfus arttı, şehir hayatı gelişti, eğitim imkanları gelişmiş ve demiryolu yapılmıştır. Rusya tarafından nüfusun Ruslaştırılması devam ediyordu, Gürcü Ortodoks Kilisesi'nin otosefalliği (bağımsızlığı) kaybedildi, köylülerin silahlı gösterileri ve ayaklanmaları durdurulamadı. Ekim 1917 Bolşevik Devrimi'nden sonra Gürcistan ve Transkafkasya bir bütün olarak Rus hegemonyasından kurtularak bağımsızlığını kazandı.

<span class="mw-page-title-main">Prusya Reform Hareketi</span>

Prusya Reform Hareketi, 19. yüzyılın başlarında Prusya'da bir dizi anayasal, idari, sosyal ve ekonomik reformdu. Ana başlatıcıları Baron vom Stein ve Karl August von Hardenberg olmasından dolayı bazen Stein-Hardenberg Reformları olarak bilinir. Heinrich von Treitschke gibi Alman tarihçiler, reformları Birinci Dünya Savaşı'ndan önce Almanya'nın birleşmesi ve Alman İmparatorluğu'nun kuruluşuna yönelik ilk adımlar olarak gördüler.