Köprülü Kütüphanesi

Köprülü Library
Köprülü Yazma Eserler Kütüphanesi
Ülke
Kuruluş	1678 (345 yıl önce)
Konum	İstanbul
Koordinatlar	41°00′29″N 28°58′21″E / 41.00813°K 28.97252°D
Koleksiyon
Toplanan öğeler	el yazmaları ve matbu eserler

Köprülü Kütüphanesi, Osmanlı Devleti'nde müstakil bir binaya sahip olarak kurulan ilk vakıf kütüphanesidir. Aslen Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi'nin içindeki bir yapı olarak tasarlanmış ancak Köprülü Mehmed Paşa öldüğünde sadece hamam ve medrese kısmı tamamlanabilmiş, yapının geri kalanı Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır ve kendi kitaplarıyla babasının kitaplarını birleştirerek kütüphaneyi 1661'de bitirmiştir.

Çemberlitaş'ta Divanyolu üzerinde, Sultan II. Mahmud Türbesi'nin karşısındadır.

Dewey Onlu Sistemi'ne göre düzenlenmiş katalog ve Arapça baskılar kataloğu okuyucuların hizmetindedir. Mikrofilm, fotoğraf gibi istekler ve bilgisayar hizmetleri bağlı bulunduğu Süleymaniye Kütüphanesi tarafından karşılanır.

Mimarisi

Binanın mimarı Mustafa Ağa'dır ve binayı 500 m²'lik bir bahçenin ortasına inşa etmiştir.

Revaklı giriş altı adet sütunla desteklenir ve sütunların hemen üstünde üç adet küçük kubbe bulunur. Giriş sahanlığına dört basamakla çıkılır. Sahanlık doğrudan okuma salonuna açılır.^[1]

Giriş kapısının önüne kubbenin altına denk gelen bir camekan konulmuş, iç mekanın sağlı sollu bina duvarları önüne pencere boşlukları gözetilerek bir uçtan bir uca camekanlı, ahşap kitap rafları konmuştur. Ayrıca karşıdaki ve ortadaki pencerelerin arasına da iki raf dikilmiştir.^[2]

Kütüphane binasının bir metre kalınlığındaki duvarları bir sıra yontmataş, bir sıra tuğla ve horasan sıva ile inşa edilmiş ve tepesi kurşun kaplı bir kubbeyle örtülmüştür. Kubbe göbeğinde ve kubbe kasnağı çevresinde çeşitli motiflerden oluşan kalemişleri mevcuttur. Kubbeye destek veren kemerlerin birleştikleri köşelerdeki üçgen pandantiflerin altlarında “maşaallah” yazar.^[2]

İçeriye ışık girebilmesi için binanın üç cephesinde altlı üstlü iki sıra olmak üzere toplam 12 adet pencere açılmıştır.^[1] Arka cephede mermer söveli üç geniş pencere altta, bu pencerelere oranla daha dar olan üç pencere de yukarıdadır. Her iki yan cephesinde bir adet alt kısımda geniş mermer söveli pencere ile üstte daha dar ikişer pencere vardır. Alt pencerelerin tümü en dışta demir parmaklıklı şebekeler, onun içinde ahşap kasalı ve camlı pencereler, daha içeride ortası kündekari işlenmiş cilalı kapaklar ve en iç kısımda da dövme demirden yapılmış demir kepenkler bulunmaktadır. Bu koruma düzeni kapıda da uygulanmıştır.^[2]

Binanın bulunduğu sokak
Revaklı giriş
Yan cephe
Arka cephe

Tarihçe

Aslen Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi'nin içindeki bir yapı olarak tasarlanmış ancak Köprülü Mehmed Paşa öldüğünde sadece hamam ve medrese kısmı tamamlanabilmiş, yapının geri kalanı Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır ve kendi kitaplarıyla babasının kitaplarını birleştirerek kütüphaneyi 1661'de bitirmiştir. Böylece Osmanlı Devleti'nde müstakil bir binaya sahip olarak kurulan ilk vakıf kütüphanesi olmuştur.^[1]^[3] Fazıl Ahmed Paşa'nın kitaplarının kütüphane bünyesine alınmasıyla Osmanlı'daki okur yazar çevrenin hadis kitaplarına erişimi kolaylaşmıştır. Bu koleksiyon öncesinde kütüphaneler, medreselerdeki çoğunlukla Arapça ders kitaplarından ibaretti. Örneğin Fatih'in külliyesindeki kitapların, II. Bayezid'in Edirne'deki kitaplığının büyük bir kısmı Arapça ders kitaplarından oluşmaktaydı.^[4]^[5]

1911'de yapılan tamirde minder, kilim, halı ve rahleler kaldırılarak masa ile sandalye konmuştur.^[1] Son düzenlemeyle ayrıca kitap raflarının hemen önünde bir miktar boşluk bırakılarak nal biçiminde yekpare, masa amacıyla kullanılan ahşaptan bir tezgah yerleştirilmiştir. Nal şeklindeki bu tezgahın orta noktasına; sırasıyla yazar adına, kitap adına ve konusuna göre alfabetik bir sırada fişleri içeren çekmeceli fiş dolabı ile ortada sekiz kişinin oturabileceği bir de masa konmuştur.^[2]

2022 itibarıyla idarî olarak Süleymaniye Kütüphanesi'ne bağlıdır.

İşleyişi

Osmanlı dönemindeki kullanım şartları, görevli kişiler ve bu kişilerin maaşları gibi bilgiler kütüphanenin vakfiyesinde kayıtlıdır. Bu kayda göre kütüphane; her haftanın pazar, salı ve perşembe günleri gün doğumundan ikindiye kadar açık kalacaktır. Ödünç kitap vermek yasaktır ancak medrese öğrencileri, kefil göstererek ya da rehin bırakarak üç aylığına kitap alabilmekte ve bu süre en fazla altı aya çıkabilmektedir.^[1]^[6]

2022 itibarıyla idarî olarak Süleymaniye Kütüphanesi'ne bağlıdır. Dewey Onlu Sistemi'ne göre düzenlenmiş katalog ve Arapça baskılar kataloğu okuyucuların hizmetindedir. Mikrofilm, fotoğraf gibi istekler ve bilgisayar hizmetleri bağlı bulunduğu Süleymaniye Kütüphanesi tarafından karşılanır. Binası, restorasyon sebebiyle kapalıdır ve koleksiyonları bağlı bulunduğu kütüphaneye aktarılmıştır.^[7]

Kitap sayısı

1864'te 3245,1878'de de 2777 olarak kaydedilmiştir. Birisi 1894-95 arasında Maarif Umumi Nezareti'nin yaptığı bir çalışmada ve bir diğeri 1900-1 yıllarında Adnan Cahit Ötüken'in yaptığı iki ayrı çalışmada 3118 kitap olduğu yazılmıştır. 1910 yılı kayıtlarında bu sayı 2760, 1973'te 5482,^[8] 1986 tarihli katalogta ise 3790 eser olduğu kaydedilmiştir.^[4] 1999'da 3634, 2004'te 3568 ve 2005'te de 5585^[9] sayısı verilmiştir.

Kataloglar ve koleksiyonlar

Kütüphanenin ilk katalogu vakfiyede düzenlenmiştir. Sorasında 1883-1894 yılları arasında derlenmiş Devrî Hamidî Fihristleri eserinde Köprülü-zâde Mehmed Pâşâ Kütübhânesinde Mahfûz Kütüb-i Mevcûdenin Defteri başlığıyla yer almıştır. 1986'da İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi tarafından 3 cilt, 647 sayfalık bir katalogu hazırlanmıştır.^[1]

Dört koleksiyondan oluşur; Köprülü Mehmed Paşa, Fazıl Ahmet Paşa, Hacı Ahmed Paşa ve Mehmed Asım Bey.

Köprülü Mehmed Paşa koleksiyonunda, Paşa'nın Arapça eserleri bulunmaktadır.

Fazıl Ahmed Paşa koleksiyonunda Arapça ve Türkçe tarih ve edebiyat eserleri bulunmaktadır, çoğunluğu; fıkıh, tasavvuf, tıp, tarih ve diğer konulardaki kitaplardır. Bununla birlikte bu koleksiyon,

Koleksiyon mühürleri


Koleksiyonun				Koleksiyon mührünün
Adı	Yazma eser sayısı^[10]	Matbu eser sayısı^[10]	Toplam eser sayısı^[10]	Resmi^[3]	Çeviri yazısı^[3]	Türkiye Türkçesi^[3]
Köprülü Mehmed Paşa	(tasnif ediliyor)				[1]vakf-ı [2]köbrili mehmed paşa [3] sene 1072	Köprülü Mehmet Paşa'nın vakfından. Yıl 1661
Fazıl Ahmed Paşa	1604	43	1647		[1]Hazâ mimmâ vakafahu el vezîr [2]Ebu'l-'Abbâs Ahmed ibn el [3] vezîr ebî 'abdullâh mehmed [4] urife bi-köbrili 'akâlellahu [5] 'işâruhumâ 1259	Köprülü olarak tanınan Vezir Ebi Abdullah Mehmet Oğlu vezir Ebülabbas Ahmed'in vakfından. Allah o ikisinin günahlarını affetsin.
Fazıl Ahmed Paşa	1604	43	1647		[1]hazâ mimmâ vakafahu el-vezîr[2]ebü'l-abbâs ahmed bin el vezîr [3] ebî abdullah mehmed 'urife bi [4] köbrili akâlellahu işâruhumâ	Köprülü olarak tanınan Vezir Ebi Abdullah Mehmet oğlu vezir Ebülabbas Ahmed'in Allah o ikisinin günahlarını affetsin vakfından.
Hacı Ahmed Paşa	359	21	380		[1]Kad vakafa hâzihi'n-nusha el-vezîr ebu'l-[2] hayr el hâcc ahmed bin el-vezirü'l-â 'zam el [3] fâzıl nu'mân bin el veziri'l-a' zam el-'allameti's-[4]sadru-ş şehîd mustafa bin vezîri'l-'azâm en [5]-nıhrîr ebî abdillah mehmed'urife bi-köbrili [6] akâlellâhu isâruhum. sene 1170	Bu nüshayı Köprülü olarak tanınan veziriazam Ebi Abdullah Mehmet'in oğlu veziriazam şehit Mustafa oğlu veziriazam Numan oğlu Ebülhayr Hacı Ahmet Allah onun günahlarını affetsin vakfetti. Yıl 1756-7
Hacı Ahmed Paşa	359	21	380		haza mima vakafahu'l-vezîr Ebu'l-Hayr el Hâcc Ahmed bin el-vezîrü'l-a'zam nu'man	veziriazam numan oğlu vezir Ebülhayr Hacı Ahmet tarafından.
Mehmed Asım Bey	574	174	748		[1]Vakfu kütübi mîr mehmed 'âsım [2] an evlâdi'l-vâkıf köbrili mehmed [3] paşa 1284	Vâkıf Köprülü Mehmet Paşa'nın evlâdından Mir Mehmet Asım'ın kitaplarının vakfı. Yıl 1832-3
Toplam	2537	238	2775

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ANAMERİÇ, Hakan (2006). "İstanbul Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi". 20 (2). Türk Kütüphaneciliği. ss. 195-202. 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b ^c ^d "İlk Müstakil Osmanlı Kütüphanesi Köprülü Kütüphanesi" (PDF). Skylife. Aralık 1996. ss. 32-36. 2 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
^ ^a ^b ^c ^d Kut, Günay; Bayraktar, Nimet (1984). Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri. Kültür ve Turizm BakanlığıYayınları. s. 76.
^ ^a ^b Şeşen, R., İzgi, C., & Akpınar, C. (1986). Köprülü Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu. İslam Tarih Ve Sanat Ve Kültür Araştırma Merkezi'nden aktaran: COŞAR, H. G. (2019). İstanbul Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmet Paşa Koleksiyonu’nda Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri 7 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [Yüksek Lisans]. Necmettin Erbakan
^ Ayaz, K. (2017). Köprülülerin Şam, Mısır ve Hicâz Ulemâsı ile Münâsebetlerinin Osmanlı Hadis Çalışmalarına Yansıması 6 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İcâzet ve Kütüphane). 307-340.
^ Topçu, Sultan Murat (1 Aralık 2010). "KÖPRÜLÜZADE FAZIL AHMET PAŞA'NIN BANİ KİŞİLİĞİ". Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (8): 68-88. ISSN 1308-6200. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2022.
^ "Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi". Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi. 3 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
^ İstanbul İl Yıllığı, 1973 s.249-50
^ "EL YAZMASI ESERLER". Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi Müdürlüğü. 20 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b ^c "Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi Koleksiyonları ve Kitap Sayıları" (PDF). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. 7 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Ocak 2021.