İçeriğe atla

Köfte

Biber ve domates ile servis edilmiş İnegöl köfte

Köfte, kıymaların yuvarlanarak küçük bir top şeklini almasıyla yapılan bir yemektir. Bazen köfteye, ekmek kırıntıları, kıyılmış soğan, yumurta, tereyağı ve baharat gibi malzemeler de eklenir.[1] Köfte, kızartma, pişirme veya buğulama yoluyla yapılabilir. Farklı et ve baharat türlerinin kullanıldığı birçok köfte türü vardır.

Tarih

Çin mutfağında yer alan bir köfte yemeği (四喜丸子- si xǐ Wanzi) Şantung bölgesine özgü bir yemek pişirme yöntemiyle yapılır ve Şantung mutfağından türemiştir. Bu yemeğin tarihi Çin Hanedanı dönemine (MÖ 221 - MÖ 207) kadar uzanmaktadır.[2]

Antik Roma yemek kitabı Apiciusta birçok köfte tarifine rastlanmaktadır.[3]

Bilinen en eski Farsça yemek kitaplarında yer alan tariflerde genellikle yuvarlanmış dana etinin yumurta sarısının eklenmesiyle yapılan turuncu köftelerden bahsetmektedir. Bu köftelere bazen safranın da katıldığı yazmaktadır. İran'ın Kuzey-Batı bölgesinde yapılan, yaklaşık 20 santimetre çapa sahip Tebriz köftesinin birçok bölgesel varyasyonu vardır.[4]

Poume d'oranges, Orta Çağ döneminde Avrupa'da yapılan bir köfte yemeğidir.[5]

15. yüzyılda Osmanlı dünyasında Ahmed Cavid tarafından yazılmış bir mutfak sözlüğü olan Tercüme-i Kenzü'l-İştiha adlı eserde "kûfte" şeklinde yer alan köftenin tanımı şöyle: "Kûfte: Dövülmüş, ezilmiş demektir.[6] Köfter dedikleri kebaba da denir. Ondan yuvarlak yuvarlak yapıp bazı sade ve bazı köfteli çorba ve ekşili yahni gibi yemek içinde pişirip yerler."[7]

15. yüzyıl Osmanlı mutfağında yapılan yemeklere dair başka bir kaynak ise saray hekimlerinden Mahmud Şirvanî'nin yazma eseri. Şirvanî, 13. yüzyıla ait Arapça bir yemek kitabının Osmanlı Türkçesine tercümesine ilaveten kendi dönemine ait Osmanlı yemeklerinden bazılarının tariflerini de ekleyerek hazırlamış bu eseri.Eserde verilen tarifler arasında farklı türde ve farklı pişirme teknikleriyle yapılmış çok sayıda köfte de var.

Köfteyi 16. yüzyılda da Osmanlı saray yemekleri arasında görmek mümkün. Kanunî Sultan Süleyman'ın oğulları Şehzade Bayezid ve Şehzade Cihangir için 1539 yılı Kasım ayında yapılan sünnet düğününde verilen ziyafetlerde "köfte ve has ekmek" de davetlilere ikram edilen yemeklerdendi. Ayrıca, yine 16. yüzyılda Topkapı Sarayı mutfaklarında pişen yemekler arasında "köfteli pirinç çorbası", "köfte kebap" ve "aya köftesi" bulunduğunu yine saray belgelerinden öğreniyoruz.[7]

Osmanlı Mutfağındaki Köfte Çeşitleri

Basılı ilk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn'de çeşitli köfte tarifleri vardır.[8] Bunlar:

  • Kebap Köfte
  • Susuz Köfte
  • Maydanozlu Köfte
  • Terbiyeli Köfte
  • Kimyonlu Köfte
  • Maydanozlu Sıkma Köfte
  • Kadın Budu

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Is Spaghetti and Meatballs Italian?". Sithsonian.com. 6 Haziran 2013. 19 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2015. 
  2. ^ "Lu Cuisine". A bite of China. 22 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2015. 
  3. ^ Sally Grainger, Cooking Apicius: Roman Recipes for Today, Prospect Books, 2006, 1-903018-44-7, p. 17-18
  4. ^ The Oxford Companion to Food, s.v. kofta
  5. ^ Regional Cuisines of Medieval Europe: A Book of Essays. Garland Medieval Casebooks. Taylor & Francis. 2013. s. 27. ISBN 978-1-135-30868-1. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2017. 
  6. ^ Yerasimos, Marianna (2002). 500 yıllık Osmanlı yemek kültürü: günümüze uyarlanmış 99 Osmanlı yemeği : Osmanlı mutfağı. Boyut Yayınları. ISBN 978-975-521-668-3. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2021. 
  7. ^ a b "Adıyla tadıyla köftenin mutfağımızdaki hikayesi". Sabah. 5 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2021. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kebap</span> ateşte susuz olarak pişirilen geleneksel et yemeği

Kebap, mangalda meşe kömüründe veya odun fırınında, ayrıca günümüzde fırınlarda da pişirilerek yenen et yemeklerine verilen isimdir. Doğrudan doğruya ateşin üzerinde tutularak ya da bir kap içinde susuz olarak pişirilir.

<span class="mw-page-title-main">Aşçılık</span> yemek yapma

Aşçılık, besinlerin çeşitli yöntemlerle yemeye hazır duruma getirilmesine denir. Ahçılık olarak da bilinir. Ev ekonomisi'nin temel bileşenlerinden biridir. Şef, aşçı, yardımcı şef, pasta şefi, mutfak şefi, fırıncı, gastronomcu, çikolatacı gibi mesleklerle sıkı ilgilidir. Birçok ülkelerde aşçılık mesleği öğrenmek için aşçılık okulu, aşçılık fakültesi, aşçılık akademileri bulunmaktadır. Aşçılığın en temel yöntemi pişirmedir. Ama "aşçılık" terimi, pişirmenin yanı sıra kurutma, isleme, dondurma ya da salamura gibi başka yöntemleri de kapsar. Besinler birkaç nedenden dolayı pişirilir. Bazı besinleri çiğ yeme düşüncesinden hoşlanmayız. Belirli besinleri pişirerek yemeye alışık olduğumuzdan, pişirmenin besinlere iyi bir tat kazandırdığına inanırız. Öte yandan pişirildiklerinde besinlerde değişiklikler oluşur ve bu da bazı besinlerin yenmesini ve sindirilmesini kolaylaştırır. Moleküler gastronomi, fizik ve kimya perspektifinden beslenmenin bilimsel yaklaşımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mücver</span> Türk mutfağından kızartma kabak (sakız kabağı) yemeği

Mücver bir pişirme tekniğinin adıdır.Yaklaşık 20 değişik mücver yemeğinden kayıtlara dayanarak bahsedebiliriz.

<span class="mw-page-title-main">Çorba</span> sıvı, tuzlu yiyecek, genellikle sıcak yenir

Kökeni Sanskritçe’den gelen İngilizce çorba (soup) kelimesi, ‘iyi beslenme’ anlamı taşır. Yaklaşık 10 bin yıl öncesinde çorba hazırlandığını ve içildiğini gösteren kayıtlar bulunmaktadır. Çinde 2400 yıllık çorba arkeologlar tarafından Şian antik kentinde bulundu. İnsanlığın çorbayla tanışması, MS 3. yüzyıla rastlıyor. O devrin azizlerinden olan St. Patroklus, arpa ekmeğini suya batırıp üstüne tuz serperek yermiş. Bu daha sonraları, karanlık çağlardan itibaren Avrupa'nın beslenme sistemine girecek çorbanın ilk hali olarak karşımıza çıkıyor. Avrupa'da alta ekmek koyup, üstüne su veya etsuyu dökerek yapılan çorba çeşidi bugün Fransızlar'ın ünlü soğan çorbası olarak hala yerini koruyor

<span class="mw-page-title-main">Irak mutfağı</span> Vikimedya liste maddesi

Irak mutfağı, Irak'ın ulusal mutfağıdır. Arap kültürünün mirasçısı olan Irak mutfağı Orta Doğu mutfaklarından etkilenmiştir. Ayrıca Irak mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Güney Irak mutfağı, Kuzey Irak mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler. Irak mutfağı ya da Mezopotamya mutfağı uzun bir geçmişe sahiptir yaklaşık 10.000 yıl öncesine dayanmaktadır. Günümüzde, ırak mutfağı İran, Kürt ve Arap mutfaklarından etkilenmiştir. Kürt ve Arap mutfağı oldukça tutulmakta olup Irak'ın her yerinde şavurma lokantalarından ırak otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilinmektedir. Hızlı yiyecekler, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. ırak mutfağı Kürtler ve Araplarla binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlardır, pirinç ve bulgurdur. Bu nedenle ırak mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, Lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Suriye mutfağı</span>

Suriye mutfağı, Suriye'nin ulusal mutfağıdır. Arap ve Kürt kültürünün mirasçısı olan Suriye mutfağı Orta Doğu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Suriye mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Güney Suriye mutfağı, Kuzey Suriye mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler. Suriye mutfağı ya da Mezopotamya mutfağı uzun bir geçmişe sahiptir yaklaşık 10.000 yıl öncesine dayanmaktadır. Günümüzde, Suriye mutfağı Kürt ve Arap mutfaklarından etkilenmiştir. Kürt ve Arap mutfağı oldukça tutulmakta olup Suriye'nin her yerinde döner lokantalarından Suriye otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilinmektedir. Fast Foodlar, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. Suriye mutfağı Kürtler ve Araplarla binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlardır, pirinç ve bulgurdur. Bu nedenle ırak mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir. Fast food tarzı Batı kültürünün de arttığı bu devirlerde, fast-food'la yarışabilir hızlı hazırlanabilen bir mutfaktır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı mutfağı</span> Osmanlıdaki mutfak, yemek ve sofra kültürü

Osmanlı mutfağı Osmanlı dönemindeki mutfak kültürüdür. Kökeni Selçuklu mutfağına dayanır. Osmanlı Mutfağı'nı, Osmanlı saray mutfağı ve Osmanlı halk mutfağı şeklinde ikiye ayırmak doğru olacaktır. Halk mutfağı, saray mutfağı kadar gösterişli olmamasına rağmen lezzet ve çeşitlilik yönünden oldukça zengin bir menüye sahip olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Tharid</span> Vikimedya liste maddesi

Tharid, Arap mutfağında yassı ekmek üstü servis edilen kuzu ve sebze yahnisidir. Muhammed Peygamber'in favori yemeği olarak bilinir. Bundan dolayı Fas'tan Sincan'a kadar tüm Müslüman alemin mutfaklarına girmiş olan bir yemektir.

<span class="mw-page-title-main">İzmir köfte</span> İzmir yöresinden kaynaklanan ancak bütün Türkiyede yenilen bir yemek.

İzmir köfte, Türk ve Yunan mutfaklarında yapılan bir köfte türüdür. İlk olarak İzmir'de yaşayan Rumlar tarafından yapılmıştır. Türk-Yunan Savaşı'nın ardından Yunanların Anadolu'dan ayrılmasıyla tarif, Yunanistan'ın çeşitli bölgelerine yayılmıştır.

Romanya mutfağı, geleneksel olarak en çok Türk mutfağından, daha sonra da Avusturya, Alman, Yunan ve Macar mutfaklarından etkilenmiştir. Köfteler, çorbalar, dolmalar, tatlılar, salatalar dört yüzden yıldan fazla egemenliği altında kaldıkları Osmanlı İmparatorluğu'nun yemeklerine çok benzer. Alkollü içkilerden en çok şarap içilir. Romanya şarabı, dünyada en çok üretilen ilk on arasındadır. Bira da tercih edilen alkollü içkilerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Kuru köfte</span> Türk mutfağından bir köfte

Kuru köfte , kıyma, soğan, sarımsak, yumurta, bayat ekmek içi, kimyon, karabiber, maydanoz,sıvı yağ ile yapılan bir tür köftedir.

<span class="mw-page-title-main">Darüzziyafe köftesi</span>

Darüzziyafe köftesi ,tavuk, soğan, dana eti, kuzu eti, mantar, yufka, yumurta, tuz, kimyon, biber salçası, pul biber, fıstık, beyaz ekmek, maydanoz ile yapılan bir tür köftedir. Osmanlı mutfağında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Lor köftesi</span>

Lor köftesi; lor, maydanoz, tuz, yumurta, tereyağı ile yapılan bir tür köftedir. Osmanlı mutfağında yer alır. İzmir'de yapılan bir köfte çeşididir.

<span class="mw-page-title-main">Maydanozlu köfte</span>

Maydanozlu köfte, kıyma, kara biber, tuz, tereyağı, soğan, maydanoz, sirke,su ile yapılan bir tür köftedir. Osmanlı mutfağında yer alır. Melceü’t-Tabbâhîn kitabında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Arefe köftesi</span>

Arefe köftesi bir tür içli köftedir. Yapılış tarihi 18. yüzyıla kadar uzanır. Osmanlı Mutfağında hazırlanan bir tür içli köftedir.

<span class="mw-page-title-main">Hurma kebabı</span>

Hurma kebabı veya kasap kebabı bir tür şiş köftedir. Köftelerin şeklinin hurmaya benzemesinden dolayı bu isim verilmiştir.Osmanlı mutfağında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Köfteli çorbalar</span>

Köfteli çorbalar bir tür çorbadır. Ana malzemesi pirinç, bulgur olabilir. Köfteler kıymalı veya kıymasız olabilir.

Kirde kebabı, bir çeşit kebaptır. Osmanlı saray mutfağında yer alır. İzmir'in yöresel lezzetlerindendir. Bayramlarda hazırlanır. Kirde kebabı, kuzu veya dana etiyle yapılan ana yemeklerden biridir. Baharatlarla harmanlanmış et, sebze ve domatesle pişirilip kat kat kreplerin arasına konularak yapılır. Üzerine kızgın tereyağıyla yoğurt konularak sunum yapılır.

Ali Eşref Dede'nin Yemek Risalesi, Osmanlı'da yazılan ikinci yemek kitabıdır.1856 - 57 yıllarında Ali Eşref Dede, Melceü’t-Tabbâhîn yemek kitabından on iki on üç sene sonra bu kitabını yazmıştır.İçindekiler çorbalar, salata ve turşular, kebaplar, külbastılar, helvalar ve kadayıflar, paluzeler ve dondurmalar, kurabiyeler, revani ve benzerleri, turşular, hamurdan yapılan yemekler, lalanga ve börekler ,dolma çeşitleri, patlıcandan yapılmış paçalar ve mücverler, köfteler, ıspanak ve kabak türü sebze yemekleri, ilik yapımı ve yahniler,pilav çeşitleri, hoşaflar ve kompostolar ve suyu buz dondurmanın yoludur.

Fenn-i Tabâhat(Aşçılık Sanatı), Osmanlı döneminin yayınlanan son yemek kitabıdır. Mehmed Reşad'ın yazdığı kitap, Hicri 1340-1341 (1921-1923) yılları arasında dört cilt halinde yayınlanmıştır. Kız mekteplerinde okutulmak üzere "sıhhate naf'i ve zevk-i millimize" uygun yemeklerin tariflerinden başka yemek malzemeleri, pişirme teknikleri ve mutfak eşyaları konusunda bilgiler veren ansiklopedik bir eserdir. Kitapta Osmanlı mutfağına ait 524 tariften başka o dönemde çok beğenilen Fransız mutfağına ait 266 tarif de bulunmaktadır. Fenn-i Tabâhat'ta bulunup diğer Osmanlı yemek kitaplarında rastlanmayan yemek tarifleri arasında kurban kavurması, düğün paçası, sakşuka, lakerda, kuzu sarması, ciğer sarması, çam fıstığıyla hazırlanan fıstıklı yumurta, marul veya yeşil salatadan yapılan dolma, imaret çorbası, terbiyeli beykoz çorbası, yoğurtlu kirde kebabı, baba tatlısı ile geç Osmanlı saray çevrelerinde sevilen bir hamur işi olan lokma böreği sayılabilir.