İçeriğe atla

Kâbil

Başlığın diğer anlamları için Kabil (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Kâbil
کابل
Başkent
Afganistan üzerinde Kâbil
Kâbil
Kâbil
Kâbil'in Afghanistan'daki konumu
ÜlkeAfganistan Afganistan
VilayetKabil Vilayeti
İdare
 • Belediye BaşkanıHamdullah Numani
Yüzölçümü
 • Toplam275 km²
Rakım1790 m
Nüfus
 (2011)
 • Toplam3.895.000
 • Yoğunlukoto/km²
Zaman dilimiUTC+04.30 (ASZ)

Kâbil (Farsça: کابل - Kābol), Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehri.

Aynı zamanda Kabil Vilayeti'nin de yönetim merkezi olan kent ülkenin doğusunda yer alır. 2011 yılı resmî rakamlarına göre banliyöleriyle birlikte 3,9 milyona yaklaşan nüfusuyla sadece ülkenin değil Orta Asya'nın da önemli merkezleri arasındadır.

Ülkenin ticari ve kültürel merkezi olan kent Hindukuş Dağları içinde Kabil Nehri boyunca ilerleyen dar bir vadide deniz seviyesinden 1800 metre yükseklikte kurulmuştur. Kabil, kuzeyde Hindukuş Dağları'ndaki geçitlere bağlanan yolları ve güneyde Pakistan'a uzanan Hayber Geçidi'ni denetlemesine olanak veren elverişli konumuyla stratejik bir kenttir. Ayrıca şehrin, ülke içinde Kandehar, Herat ve Mezar-ı Şerif, ülke dışında ise Celalabad üzerinden Peşaver ile bir kara yolu bağlantısı vardır.

Kabil'in önemli ticari ürünleri, taze ve kurutulmuş meyve, fındık, Afgan kilimleri, deri ve koyun derisi, iç giyim ve mobilyadır. Başlıca sanayi ürünleri ise, pamuklu ve yünlü dokuma, besin ürünleri ve mermerdir. Kabil'de çok sayıda tarihsel yapı ve Babür'ün mezarı bulunur. Keza onun adını taşıyan bahçeden başka birçok park ve bahçe kenti süsler. 1978 işgalinden önce de günümüzde de şehrin büyük turizm potansiyeli vardır. Fakat Ruslarla savaşın başladığı 1978 yılından beri şehrin ekonomik faaliyetleri önemli ölçüde azalmıştır. Son yıllarda, özellikle 2001 yılından sonra Hamid Karzai döneminde bu konuda bir canlanma olduğu görülmektedir.[1]

Kabil, 3.500 yıllık tarihiyle, Güney ve Orta Asya ticaret yolları üzerindeki stratejik konumu nedeniyle pek çok devletin savaş alanı olan ve sürekli el değiştiren gözde bir şehirdir. Yakın tarihte bunun örnekleri, 1978 yılındaki Sovyet müdahalesi ve 2001 yılındaki ABD işgalidir.

Tarih

Kentin geçmişi 3.500 yıl önceye kadar dayanır, MÖ 1500 yıllarında kurulduğu bilinmektedir. Türkçede Kâbil (a uzatılarak ve ince okunur) olan ismin aslı Kâbul'dur. Şehrin adı tarihte, Hindular'ın kutsal kitapların­dan Rig Veda'da Kubha, Batlamyus'un kitaplarında Kophen nehri kenarında Kabolitler'in 'Kaboura' şehri ve Çin seyahatnamelerinde Kao-fu şekillerinde geçer. 6. ve 7. yüzyıllarda kent Orta Asya'nın en önemli kentiydi. 13. yüzyılda Moğol hükümdarı Cengiz Han kenti ele geçirdi. 1504'te Hint-Türk İmparatorluğu'nun kurucusu Babür, Kabil'i alarak devletine başkent yaptı. Kent, 1738'de İran hükümdarı Nadir Şah tarafından alınıncaya kadar Hint-Türk İmparatorluğu'nun egemenliğinde kaldı. 1747'de Ahmed Şah Abdali bölgede ilk bağımsız Afgan devletini kurdu. Kabil 19. yüzyılda iki kez İngilizlerin eline geçti.

1978'de Ruslar tarafından alınan kent, Rusların ağır bir hezimetle 1988'de geri çekilmesinden sonra 2001 yılında ABD tarafından Usame Bin Ladin'in bu ülkede örgütlenmesi bahane edilerek işgal edildi. İşgal sonrası ülkede ABD destekli bir hükûmet kurulmasına rağmen şehrin kontrolü ve güvenliği hâlen BM tarafından sağlanmaktaydı. 2021 yılında ABD'nin çekilmeye başlamasından sonra, şehir yeniden Taliban tehdidine açık bir hale geldi. 15 Ağustos 2021'de Taliban şehrin tamamını ele geçirdi ve Afganistan'da mevcut cumhuriyet rejimi sona ermiş oldu.

İklim

 Kabil iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 18,8 18,4 26,7 28,7 33,5 36,8 37,7 37,3 35,1 31,6 24,4 20,4 37,7
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 4,5 5,5 12,5 19,2 24,4 30,2 32,1 32,0 28,5 22,4 15,0 8,3 19,5
Ortalama sıcaklık (°C) −2,3 −0,7 6,3 12,8 17,3 22,8 25,0 24,1 19,7 13,1 5,9 0,6 12,1
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) −7,1 −5,7 0,7 6,0 8,8 12,4 15,3 14,3 9,4 3,9 −1,2 −4,7 4,3
En düşük sıcaklık (°C) −25,5 −24,8 −12,6 −2,1 0,4 3,1 7,5 6,0 1,0 −3 −9,4 −18,9 −25,5
Ortalama yağış (mm) 34,3 60,1 67,9 71,9 23,4 1,0 6,2 1,6 1,7 3,7 18,6 21,6 312,0
Kaynak: Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi[2]



Hükümet ve siyaset

Kentin mevcut belediye başkanı 2010 yılının Ocak ayında Devlet Başkanı Hamid Karzai tarafından Muhammad Yunus Nawandish seçildi. 2021 yılında şehri ele geçiren Taliban, belediye başkanı olarak Hamdullah Nomani'yi atadı.

Sağlık hizmeti

Afganistan'da sağlık hizmetleri nispeten yoksuldur. Varlıklı insanlar tedavilerini genellikle yurt dışında gerçekleştirmektedirler. Günümüzde Kabil'de birkaç hastane bulunmaktadır;

  • Çocuk Fransız Tıp Enstitüsü
  • Jamhuriat Hastanesi
  • Sardar Muhammed Davud Han Hastanesi
  • Cinnah Hastanesi (yapım aşamasında)
  • Vezir Ekber Han Hastanesi
  • Malalai Doğum Hastanesi
  • Rabia-I-Balki Doğum Hastanesi
  • Maywand Hastanesi
  • Afshar Hastanesi
  • Noor Göz Hastanesi
  • Atatürk Çocuk Hastanesi
  • Amerikan Tıp Merkezi
  • DK-Alman Tıp Tanı Merkezi

Kardeş şehirleri

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "experiencefestival.com". 15 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. 
  2. ^ "Kabil İklim Verileri 1956–1983". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 30 Mart 2013. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afganistan</span> Batı, Orta ve Güney Asyanın birleştiği yerde bulunan devlet

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Hamid Karzai</span> Afganistanlı siyasetçi

Hamid Karzai Peştun asıllı Afgan siyasetçi. Afganistan eski devlet başkanıdır. Taliban sonrası ilk devlet başkanıdır. 2001-2004 yılları arasında halk tarafından desteklenen Karzai, 2004 seçimleri sonrası dönemde yönetimde yolsuzluğun artması, ülke çapında Taliban ve El-Kaide militanların tekrar güç kazanmasıyla birlikte hem Karzai'nin hükûmetine karşı hem de ülkenin geleceğine karşı bir şüphe ve güvensizlik ortamı oluştu. 2009 yılı Kasım ayında bir kez daha devlet başkanı seçilmiştir.

Ahmed Şah Mesud, "Penşir Aslanı" lakaplı Tacik kökenli Afgan askerî lider. Kabil'in kuzeyindeki Pençşir Vilayeti'nde bulunan Cangalak’ta Tacik kökenli bir ailede dünyaya geldi. Asker olan babası, Kral Zahir Şah’ın ordusunda albay olarak görev yapıyordu. Çocukluğunun büyük bölümü Kabil’de geçti. Ardından bir Fransız Lisesi olan İstiklal’e kaydoldu. Sonra Kabil Politeknik Okulu’nda mimarlık okudu. Ancak okulu bitirme şansı bulamadı. 1970'li yıllarda İslami harekete katıldı. Kabil Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olan Burhaneddin Rabbani’den etkilendi. 1973 yılında İslami hareketin ileri gelenleri arasına katıldı. 1974 yılında diğer liderler gibi Kral Davud rejiminin baskıları sonucu Pakistan’a gitti. 1975 yılında Davud yönetimini devirmek için yeniden ülkesine döndü. Kendisinden istendiği gibi Penşir Vadisi’ndeki Roka Bölgesini ele geçirdi. Ancak ordunun müdahalesi sonucu yeniden Pakistan’a kaçtı. 1978 yılında Konar bölgesinde halkı komünistlere karşı silahlandırdı. 1979 yılında Penşir’e döndüğünde Sovyet işgaline karşı başlatılan cihadın ünlü komutanlarından biri oldu. Mesud, Sovyetlere karşı askeri başarıları ile ülke çapında ün salmaya başladı. Batılı gözlemciler Mesud’u “Yetenekli Stratejist” ve “Hindikuş’un Napolyon’u” diye tanımlıyorlardı. Sovyetler 10 yıl süren işgalleri sırasında 80 km uzunluğundaki Penşir Vadisi’ne girmeye çalıştılarsa da bunda başarılı olamadılar ve Şubat 1989'da Afganistan’dan geri çekildiler.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Ömer</span> Talibanın kurucusu ve eski lideri

Muhammed Ömer ya da Batı'da bilinen adıyla Molla Ömer, 1994 yılında Taliban'ı kuran Afgan militandır. 1996-2001 Afganistan İç Savaşı sırasında Taliban, Kuzey İttifakı ile savaşarak ülkenin büyük bölümünün kontrolünü ele geçirdi ve 1996 yılında Ömer'in Yüksek Lider olarak görev yapmaya başladığı Birinci İslam Emirliği'ni kurdu. El-Kaide'nin 11 Eylül saldırılarını gerçekleştirmesinden kısa bir süre sonra Taliban hükûmeti, Amerika'nın Afganistan'ı işgaliyle devrildi ve Ömer saklanmaya başladı. Amerika liderliğindeki koalisyon tarafından yakalanmadan başarıyla kaçtı ve 2013 yılında tüberkülozdan öldüğü bildirildi.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan İslam Cumhuriyeti</span> Afganistanda hüküm sürmüş eski bir devlet

Afganistan İslam Cumhuriyeti, Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan-Türkiye ilişkileri</span>

Afganistan-Türkiye ilişkileri, Türkiye Cumhuriyeti'nin Afganistan İslam Emirliği'yle süregelen uluslararası politikalarını içerir.

<span class="mw-page-title-main">Herat</span>

Herat, Afganistan'ın batısında Herat Vilayeti'nin merkezi olan kent. 2016 tahminine göre 1,762,157 kişi nüfusu ile Herat Afganistan'ın nüfus itibarıyla ikinci büyük şehridir. Münbit Hari Nehri vadisinde konumlanmıştır. Kandehar ve Mezar-ı Şerif kentlerine 1. No.lu devlet yolu ile veya dış çevre yolu bağlıdır. Şehir İran içinde bulunan Meşhed şehrine İslam Kale sınır şehri dolayısıyla bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (2001-2021)</span> ABDnin Afganistana girmesiyle başlayan süreç

Afganistan Savaşı, 2001 Ekim'inin 7. gününde başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri tarafından 11 Eylül saldırıları gerekçesi ile yapılmıştır. ABD Başkanı George W. Bush'un "terörle mücadele" politikası kapsamında yaptığı bir savaştır. Harekât Usame bin Ladin'in yakalanmasına değin sürecekti. Aynı zamanda Taliban ve diğer Taliban yandaşı güçlerin ortadan kaldırılması ile harekât sona erecekti. Böylelikle Afganistan'da iç güvenlik sağlanmış olacaktı.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Hava Kuvvetleri</span> Şu anda Afganistanda bulunan hava kuvvetleri personel sayısı tam olarak bilinmemektedir

Afganistan Hava Kuvvetleri, 2004'ten 2021'e kadar Afganistan İslam Cumhuriyeti'ne bağlı Afganistan Silahlı Kuvvetleri'nin hava harp gücüydü. 1. Kanat Kabil'de, 2. Kanat Kandahar'da, 3. Kanat Shindand'da ve 4. Kanat kuzey Afganistan'daki Mezar-ı Şerif'te olmak üzere dört kanada bölünmüştü. Korgeneral Mohammad Dawran, Afgan Hava Kuvvetleri'nin son Genelkurmay Başkanı ve Kabil'in Düşüşünden önceki son Afgan Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Abdul Fahim Ramin'di. Afgan Hava Kuvvetleri'nin komuta merkezi, Kabil'deki Hamid Karzai Uluslararası Havaalanı'nda bulunuyordu. Herat Eyaletindeki Shindand Hava Üssü ana eğitim tesisi olarak hizmet verdi.

<span class="mw-page-title-main">Bedehşan</span>

Bedehşan, Afganistan'ın kuzeydoğusunun, Tacikistan'ın güneydoğusunun ve ve Çin'deki Taşkurgan ilçesinin bölümlerinden oluşan tarihi bir bölgedir. Tarihi Bedehşan bölgesinin büyük bir kısmı günümüzde Tacikistan sınırları içerisindedir. Afganistan'ın Bedehşan ili ve Tacikistan'ın Dağlık Bedehşan bölgesi adlarını tarihi Bedehşan bölgesinden alır. Bedahşan bölgesinin müziği, bölgenin kültürel mirasının önemli bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kâbil Uluslararası Havalimanı</span> Kâbilde yer alan uluslararası havalimanı

Kâbil Uluslararası Havalimanı veya eski ismiyle Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı (2014-2021), Afganistan'ın başkenti Kabil'deki uluslararası havalimanıdır. Khwaja Rawash Havalimanı ve Kabil Havalimanı olarak da bilinir. Ticari hava trafiğinin yanı sıra, ISAF'ın görev süresinin bir parçası olarak aynı zamanda bir askerî havalimanı olarak diğer NATO ülkeleri ve ABD tarafından kullanılmaktaydı. Şehir merkezine üç kilometre uzaklıktadır ve deniz seviyesinden yaklaşık 1.800 m yükseklikte yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Afgan Ulusal Ordusu</span>

Afganistan Kara Kuvvetleri, Afgan Silahlı Kuvvetlerinin kara harp koluydu. Afganistan İslam Cumhuriyeti altında, Kabil'deki Savunma Bakanlığı'na bağlıydı ve büyük ölçüde ABD liderliğindeki NATO kuvvetleri tarafından eğitildi. Bu kuvvet 2002 yılında kurulmuştur. Afganistan Silahlı Kuvvetleri komutası altındaki en büyük kuvvetiydi.

<span class="mw-page-title-main">Burhaneddin Rabbani</span> Tacik asıllı Afganistan eski devlet başkanı

Burhaneddin Rabbani, Taliban'ın 1996'da iktidara gelmesiyle fiilen devrilen; ama bu tarihten itibaren Taliban'ın 2001 yılında devrilmesine kadar geçen süreç boyunca Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası alanda hukuken Afganistan'ın devlet başkanı olarak tanınan Tacik asıllı Afganistan eski devlet başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Kabil Müzesi</span>

Kabil Müzesi ya da Afgan Ulusal Müzesi Afganistan'in baskenti Kabil'in merkezinin 9 km güneybatisinda yer alan ulusal arkeoloji müzesi. Binası iki katlıdır.

Afganistan tarihi, yazılı olarak izleri bölgenin Ahameniş İmparatorluğu hakimiyeti altında olduğu MÖ 500'lü yıllara kadar süren bir tarihtir fakat MÖ 3000 ile 2000 yılları arasında topraklarında ileri düzeyde kentleşmiş bir kültürün var olduğuna dair kanıtlar da bulunmaktadır. Büyük İskender ve ordusu, Gaugamela Savaşı'nda Pers İmparatorluğu'nu yenilgiye uğrattıktan sonra MÖ 330 yılında Afganistan'a ulaştı. Greko-Baktrialılar, Mauryalılar, Kabil Şahiler, Kuşanlar, Seferîler, Samanîler, Gazneliler, Gurlular, Timurlar, Babürler, Hotakîler ve Dürraniler dahil birçok güçlü krallık, günümüz Afganistan topraklarında başkentler kurdular.

<span class="mw-page-title-main">Abdullah Abdullah</span> Afgan politikacı

Abdullah Abdullah, Afgan politikacı ve hekim. Afganistan İcra Kurulu Başkanı'ydı. Bir danışman olarak Eylül 2001'de öldürülen "Panjşir Aslanı" olarak bilinen Kuzey İttifakı lideri ve komutanı Ahmet Şah Mesud'un yakın arkadaşıydı. Abdullah, Taliban rejiminin yıkılmasından sonra, 2001-2005 yılları arası Afganistan Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı. Taliban ile Afganlar arası barış görüşmelerine liderlik etmesi beklenen Ulusal Uzlaşma Yüksek Konseyi'ne (HCNR) liderlik etmiştir.

Afganistan Savaşı veya Afganistan İç Savaşı ile şu maddeler kastedilmiş olabilir:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (1978-günümüz)</span>

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan cumhurbaşkanı</span> Afganistan İslam Cumhuriyetinin devlet ve hükûmet başkanı (2004-2021)

Afganistan İslam Cumhuriyeti cumhurbaşkanı, anayasal olarak Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin (2004-2021) devlet ve hükûmet başkanı ve Afganistan Silahlı Kuvvetleri başkomutanıydı.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan'da turizm</span>

Afganistan turizm Bilgi ve Kültür Bakanlığı tarafından düzenlenir. Afganistan'da faaliyet gösteren en az 350 turizm şirketi bulunmaktadır. Turizm, onlarca yıllık savaşın ardından gelen 1978 Sevr Devrimi'nden önce zirvedeydi. Afganistan'a giriş için geçerli bir vize ve pasaport gerekmektedir. 1999'da Birleşmiş Milletler Kabil'de kalmanın günlük maliyetini 70 ABD doları olarak hesapladı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.