Kâbe-i Zerdüşt
Kâbe-i Zerdüşt veya Zerdüşt Küpü, İran'ın Fars eyaletine bağlı Mervdeşt ilçesindeki Zengiabad köyünün yanında, Nakş-ı Rüstem yerleşkesinde basamaklı, dörtgen bir taş yapıdır. Bazı kaynaklara göre Turaniler tarafından öldürülen Zerdüşt'ün gömülü olduğuna inanılan yerdir. Nakş-ı Rüstem yerleşkesi ayrıca Elam, Ahameniş ve Sasaniler'in anıtlarını da barındırıyor.
Zerdüşt Kabesi dağdan 46 metre uzakta, 2.Darius'un mozolesinin tam karşısında yer almaktadır. Dikdörtgen planlıdır ve tek giriş kapısı vardır. Yapının malzemesi beyaz kalkerdir. Giriş kapısı otuz basamaklı taş bir merdivenle içerideki odaya açılmaktadır. Taş parçalar dikdörtgen şeklinde olup, harç kullanılmadan basitçe üst üste yerleştirilmiştir; birbirlerine kırlangıç mafsalları ile bağlanırlar. Yaklaşık 12 metreye kadar ulaşan kulenin ne gibi bir fonksiyon taşıdığı yönünde farklı iddialar bulunmaktadır.
Etimoloji
Yapı Ahamenişler döneminde inşa edilmiş olup, yapının o dönemdeki adına dair bir bilgi bulunmamaktadır. Sasani döneminde Bon-Khanak olarak adlandırıldı; yapının yerel adı Naggar evi anlamına gelen Naggarekhane'dir. Ka'ba-ye Zardoşt ifadesi, yapı için on dördüncü yüzyıldan günümüze kadar kullanılmıştır.
Yapının amacına yönelik çeşitli görüş ve yorumlar ileri sürüldü. Bazıları kuleyi bir ateş tapınağı ve bir ocak yeri olarak görür ve kutsal ateşi yakmak ve tapınmak için kullanıldığına inanır. Diğer bir teori ise Onun Kiros'un Mezarı ve bazı Likya ve Karya mozolelerine benzerliği nedeniyle Ahameniş şahlarından veya soylularından birinin mozolesi olduğudur. Bazı İranlı bilim adamları, taş odanın kraliyet belgelerinin ve kutsal veya dini kitapların korunması için bir yapı olduğuna inanıyor, ancak Zerdüşt kabesi bu amaç için çok küçük. Tanrıça Anahita için bir tapınak veya bir güneş takvimi olması gibi daha az dikkate değer bulunan teorilerden de bahsedilmektedir.
Sasani döneminde kulenin kuzey, güney ve doğu duvarlarına Sasani Orta Farsçası, Arşak Orta Farsçası ve Yunanca olmak üzere üç dilde yazıtlar yazıldı.[1] Bunlardan biri Sasani 1. Şapur'a, diğeri ise rahip Kartir'e aittir. Walter Henning'e göre, "Bu yazıtlar Sasani dönemine ait en önemli tarihi belgelerdir."[2] Zerdüşt Kabesi güzel bir yapıdır: oranları, çizgileri ve dış güzelliği iyi uygulanmış mimari ilkelere dayanmaktadır.[3]
İsim
Alireza Shapur Shahbazi, Ka'ba-ye Zardoşt ifadesinin nispeten yeni ve yanlış olduğuna ve on dördüncü yüzyılda ortaya çıktığına inanıyor. Yapı Avrupalılar tarafından keşfedildiğinde, yerel adı Karnaykhaneh veya Naggarekhaneh idi ; Avrupalılar, yapının içi duman tarafından karartıldığı ve Zerdüştileri ateşe tapanlarla karıştırdıklarından buraya Zerdüştlerin ateş tapınağı adını verdiler. Yapının şekli küboid olduğundan ve duvarlarının beyaz zeminine yerleştirilen siyah taşların Müslümanların Kabe'si olan Kara Taş'ı andırması nedeniyle, Zerdüşt'ün Kabe'si Ka'ba-ye Zardoşt olarak ünlenmiştir.[2]
Duvarlarında Kartir'in yazıtının bulunması nedeniyle, yapının Sasani dönemindeki adının Soğuk Temel anlamına gelen Bon Khaanak[4] olduğu ortaya çıkar; "Bu soğuk yapı sana ait. Tanrılarımızı ve amacımızı memnun edecek uygun gördüğünüz en iyi şekilde hareket edin (1. Şapur'u ima eder)." Yapının daha önceki dönemlere ait adı hakkında bilgi yoktur.[2]
Öznitellikler
Ka'ba-ye Zartosht küboid şeklindedir ve odasına taş bir merdivenle açılan tek bir giriş kapısı vardır. Her iki yanında dört adet kör pencere bulunmaktadır.[5] Kullanılan taş beyaz mermer kalker olup, duvarlarında çentikli siyah taştan raflar bulunmaktadır. Kireçtaşı blokları, Na'l Şekan ("at nalı kıran") denilen bir yerde ocaklarının çıkarıldığı Sivand Dağı'ndan, Kâbe'yi inşa etmek için Nakş-ı Rüstem'e getirildi.[4] Bu bloklar iri, çoğunlukla dikdörtgen parçalar halinde yontulmuş ve harç kullanılmadan birbiri üzerine yerleştirilmiştir; çatı gibi bazı yerlerde taşlar birbirine kırlangıç mafsalları ile bağlanmıştır.[6]
Ka'ba-ye Zartosht şüphesiz Ahameniş dönemindendir. Mevcut kanıtların çoğu, erken Ahameniş döneminde inşa edildiğini gösteriyor; Bu tarihlemenin en önemli delili şu şekildedir:[2]
Başvuru
Ka'ba-yi Zerdüşt yapısının uygulanması arkeologlar ve araştırmacılar arasında her zaman tartışmalı olmuş ve uygulaması hakkında çeşitli görüş ve yorumlar dile getirilmiştir; ancak yorumunu daha da zorlaştıran şey, Pasargadae'de her olasılığı kendi koşullarıyla değerlendirip her ikisi için de benzer bir yorum düşünmeye sevk eden benzer bir yapının varlığıdır.[7] Bazı arkeologlar yapının bir türbe olduğuna inanmış;[8] ve Roman Ghirshman ve Schmidt gibi diğerleri, Ka'ba-ye Zartosht'un kutsal ateşin yerleştirildiği bir ateş tapınağı olduğunu ve dini törenlerde kullanıldığını söylediler.[9] Henry Rawlinson ve Walter Henning'in de aralarında bulunduğu başka bir grup, yapının hazine ve dini belgelerin ve Avesta'nın saklandığı yer olduğuna inanıyor.[2][7] Küçük bir grup yapının Anahita'nın tapınağı olduğuna ve tanrıçanın heykelinin Ka'ba-ye Zartosht'ta tutulduğuna inanmaktadır.[10][11] Heleen Sancisi Weerdenburg, binanın I. Darius tarafından taç giyme töreni için yapılmış bir yapı olduğuna inanıyor;[8] ve Shapur Shahbazi, Ka'ba-ye Zartosht'un, Sasani döneminde dini belgelerin hazinesi için bir site olarak kullanılan bir Ahameniş türbesi olduğuna inanıyor.[2]
Erich Friedrich Schmidt yapının önemi hakkında şunları söylüyor:[2]
Bu mimari şaheseri yaratmak için gereken olağanüstü çaba, yalnızca tek ve karanlık bir oda inşa etmek için kullanıldı. Ayrıca ağır ve iki panelli bir yapının tek giriş kapısını kapatmış olmaları veya kapatabilmeleri, içeriğinin hırsızlık ve kirlilikten korunması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.
Ateşyeri
Engelbert Kaempfer ilk önce bir ateş tapınağı veya ateş yeri olduğu varsayımını önerdi; ve onu takip eden James Justinian Morier ve Robert Ker Porter, on dokuzuncu yüzyılın başlarında bu görüşü desteklediler. Odanın güneybatı köşesi dumanla karartılmıştır; ve kutsal ateşin orada parladığı varsayımına neden oldu.[2]
Sonraki yıllarda Ferdinand Justi, Ghirshman, Schmidt ve diğerleri Zerdüşt Kabesi'nin bir ateşyeri olduğu hipotezini desteklediler. Bu grubun nedenlerinden biri, Darius'un Behistun Yazıtı'nda (Birinci sütun, 63) şöyle demesidir: ". . . Gaumata'nın yıktığı tapınakları yeniden inşa ettim. Gaumata'nın aldığı otlakları, sürüleri, köleleri ve evleri halka iade ettim. . ."[13] Böylece II. Cyrus ve II. Cambyses dönemlerinde Gaumata'nın yıktığı ve Darius'un da aynı şekilde yeniden inşa ettiği bazı "tapınaklar" vardı; ve Pasargadae'deki "Süleyman Hapishanesi" ilk Ahameniş dönemine ait olup tahrip olduğundan ve bire bir nüshası Darius döneminde Nakş-ı Rüstem'de yapıldığı için bu iki yapının Behistun Yazıtı'nda adı geçen tapınaklar olduğu sonucuna varılmalıdır; ve Darius döneminde İran'daki herhangi bir tapınak kutsal ateşten başka bir şey olamayacağından, bunların hepsi ateşyeri idi;[2] ayrıca Zerdüşt Kabesi, Ahameniş döneminden sonra bile iyi korunmuş ve etrafı toprak ve taşlarla çevrili değildi; ve Sasani döneminin başlangıcında, I. Şapur, Sasani tarihinin en önemli belgesini bunun üzerine besteledi ve Kartir, üzerine dini bir belge yazdı. Bunlar yapının dini açıdan önemli olduğunu göstermektedir. Öte yandan, I. Otophradates'inki gibi bazı Pers krallarının sikkelerinin üzerine bir ateşyeri olan bir yapı çizilir ve kraliyet ateşi bunun üzerinde veya içinde tutulur; ve yapının iki basamaklı bir platformu olduğundan ve iki kapısı Zerdüşt Kabesi gibi olduğundan ve Pers krallığının merkezi de İstakhr şehrinde olduğundan, paraları üzerinde çizilen tam da Zerdüşt Kabesidir ve bu yapının tavanına üç ateş kutusu yerleştirilmiş ve Pers kralı onun önünde dua edercesine ayakta durmaktadır.[2][14]
Kaynakça
- ^ The Middle Persian Inscriptions.
- ^ a b c d e f g h i j The Illustrated Description of Naqsh-e Rustam.
- ^ Naqsh-e Rustam and the Coronations of the Sassanian Kings.
- ^ a b The Most Important and Large Writing from the Sasanian Empire Era.
- ^ Naqsh-e Rustam in the Coronations of the Sasanian Kings.
- ^ ""The Ka'bah-i-Zardusht". University of Chicago Oriental Institute". 25 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Naqš-i Rustam.
- ^ a b "KAʿBA-YE ZARDOŠT". In Encyclopædia Iranica.
- ^ Naqsh-e Rustam and the Coronations of Sasanian Kings.
- ^ "University of Chicago Oriental Institute". 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Iranvij.
- ^ Persian Coins: Since the Beginning until the Zand Era.
- ^ The Commands of the Achaemenid Shahanshahs.
- ^ The History of the Civilization of Sasanian Persia.
