Josquin des Prez

Josquin des Prez
Josquin des Prez portresi
Doğum	yak. 1451 Doornik, günümüzde Belçika
Ölüm	27 Ağustos, 1521 (yaşı yak. 70) Condé-sur-l'Escaut, kuzey Fransa
Diğer ad(lar)ı	Josquin Desprez Josquinus pratensis
Meslek	Besteci

Josquin des Prez (d. yak. 1451, Doornik, günümüzde Belçika - ö. 27 Ağustos, 1521, Condé-sur-l'Escaut, kuzey Fransa) Fransız-Flaman bir Rönesans dönemi müzik bestecisi. İsmi Josquin Desprez veya bunun Latinceleştirilmiş sekliyle Josquinus Pratensis veya alternatif şekilde Jodocus Pratensis olarak da bilinmektedir. Fakat şahsen Josquin des Prez ismini Illibata Dei virgo nutrix adlı motetinde kullanmıştır.^[1]

Josquin des Prez'nin 1450-1455 yılları arasında, büyük olasılıkla 1521'de, Fransız-Flaman bölgesi olan, Burgundi Düklüğü kontrolü altında bulunan, günümüzde ya Belçika'da bulunan "Hainault bölgesinde ya kuzey Fransa'da bir kasabada doğmuştur. Doğum yerinin hangi kasaba olduğu hakkında tartışmalar bulunmaktadır; ama büyük olasılıkla Doornik'dir. Josquin ilk ismi Flandra ve kuzey Fransa'da çok kullanılan bir erkek ismi olup bu bölgede 7. yüzyılda yaşamış olan Breton asıllı bir kilise evliyasının ismi idi."Des Prez" ailesinin bir lakabı idi ve ancak sonradan resmi soyadı olmuştur. Elde bulunan eski belgelerde geçen ismi değişik şekillerde yazılmıştır ve çok kere ismi sadece "Josquin" olarak verilmektedir.

Çocukluğu hakkında hiç belge bulunmamaktadır. Kendi eliyle yazılmış günümüze kalan tek yazı Sistine Şapeli duvarında bir isim kazıntısı ve karakterini açıklayan tek belge ise Ferrara Dükü Ercole d'Este'ye yazılmış bir tavsiye mektubudur.^[2] Eğitimini nerede aldığı ve nasıl bir müzik eğitimi aldığı hakkında da hiçbir belge ve bilgimiz yoktur. Belgelerde "Ockeghem'in talabesi" olarak nitelendirilmektedir. Johannes Ockeghem 1410-1497 döneminde yaşamış ve Fransa kraliyeti için müzisyenlik yapmış bir ünlü besteci, müzisyen ve müzik eğitimcisidir. Ama Josquin'e verilen nitelik onun şahsen Ockeghem'den dersler mi aldığını, yoksa Ockeghem'in müzik eserlerini ve notalarını çok ciddi olarak inceleyip öğrendiğini mi açıkça belirtmemektedir.

İsmi geçen ilk yazılı belge 19 Nisan 1477 tarihli olup Jusquin'nin Aix-en-Provence'da merkez şehri olan Anjou Dükleri'nden Rene'nin özel kilisesinde bir şarkıcı olduğunu göstermektedir. Bu görevde 1478'e kadar kaldığı genellikle kabul edilmektedir. Mart 1478-1483 dönemine ait nerelerde bulunduğu ve ne işler yaptığına dair elimizde hiç belge bulunmamaktadır. Anjou Dükü yanında Aix-la-Chapel'de kilise şarkıcılığına devam ettiği kabul edilmektedir. Fakat Anjou Dükü Rene'nin 1480'de olduğu bilinmektedir. Eğer Dük Rene yanında çalışmaya devam etmiş ise, özel kilise mensuplarının diğerleri ile birlikte 1481'de Paris'e gidip yerleşmiştir. Josquin'nin Fransa Kralı Xİ. Louis sarayında müzisyen olarak çalışmış olduğu da kabul edilmektedir. Josquin'in bestecilik kariyerinin başlarına ait olan "Misericordias Domini in aeternum cantabo" adındaki bir möteti o zaman Fransa Kralı olan İX. Louis ile yakın bağlantısı olduğu kabul edilmektedir. 1483'te Josquin, Conde'ye gidip amca ve teyzesinden kendine kalan miras işleri ile uğraştığı da belgelidir. Mayıs 1478'de Conde şehrinin Fransız Kralı İX. Louis ordusu tarafından kuşatılması ve Fransızlar tarafından ele geçirildikten sonra şehir halkının hepsinin bir kiliseye doldurularak bu kilisenin yakılması ile diri diri öldürülenler arasında yakın akrabalarının olması çok muhtemeldir.

Fransa Kralı XI. Louis'in 1483'te ölmesi üzerine Josquin'in ne işe girdiği bilinmemektedir. Fakat bu tarihten sonra 6 şarkının da (chansons) içinde bulunduğu bir notalar kitabı basılmıştır. Büyük olasılıkla bir müddet Milano'da çalıştığı sanılmaktadır.

1489'da Josquin'in Roma'ya gidip orada Papa şapelinde müzisyen olarak çalışmıştır. Bu görevde 1495'e kadar kaldığı hakkında belge bulunmaktadır; ama daha uzun bir müddet de kalmış olması mümkündür. Bu görevde iken papa şapelindeki ayinler için kilise müziği bestelemiştir ve bunlar arasında birkaç motet de bulunmaktadır. Josquin'in müziği popüler olarak İtalya'nın kuzeyindeki önemli şehirlere yayılmıştı. Fakat bu dönemde İtalya devamlı savaş sahası halindeydi. Birkaç kere Fransa Kralı XII. Louis İtalya'nın değişik bölgelerini istila etmiştir. Josquin İtalya'da iken Fransa kralı ve kraliyet maiyeti için birkaç müziksel beste yapmıştır. 1515'te Fransa Kralı XII. Louis öldüğü zaman kralın cenaze ayinleri için bazı dinsel müzik parçaları da bestelemiştir.

Josquin 1503-1504 döneminde bir yıl Ferrara'da Este'ler Düklük Sarayında "müzik direktörlüğü (meastro di cappella)" görevinde bulunmuştur. Bu görevden muhtemelen Ferrara'da veba salgını çıkması üzerine ayrılmıştır. Bu görevden ayrıldıktan sonra onun yerine müzik direktörü olarak ismi iyi bilinen Fransız-Flaman besteci "Heinrich Isaac" gelmiştir; ama Heinrich Isaac'e verilen maaşın Josquin'e verilen maaşın yarısından biraz fazla (200 dükat altını yerine 120 dükat) olduğu bilinmektedir.

Josquin 1504'ten 1521'de vefatına kadar kuzey Fransa'da bulunan Condé-sür-l’Escaut'da bulunan "Notre-Dame Kilisesi" sivil müdürlüğü (provost) işinde çalışmıştır. Bu kilise kuzey Fransa ve Belçika'da bulunan Flandra bölgesinde çok büyük kiliseydi ve ancak bu bölgenin Cambrai'da bulunan katedrali daha büyük idi.

Josquin'in evi bu kasabanın merkezi olan pazar meydanında idi. Josquin öldükten sonra evinin bu şehirde Orta Çağlardan kalma toprak imtiyaz sahibi olan yerel asilzadenin eline geçmemesi ve istediği gibi çalıştığı kilisenin bir gayrimenkul mali olması için, hayatının sonuna kadar yüksek özel vergiler ödemiştir. Fakat öldükten sonra evi satılmıştır ve bu satıştan elde edilen paralar kendi hatırasını anmak için her yıl belli zamanda özel kilise hatırlama ayini yapmaya sarf edilmek için ayrılmıştır. Evinin önde bir Meryem heykeli bulunmaktaydı. Mirasından ayrılan biraz para da her yıl kilise mensupları ve kilise meryem heykeliyle yapılan kasaba etrafında yapılan gösteri yürüyüşünde bu yürüyüş yapanların evinin önündeki Meryem heykeli önünde durup Josquin Des Prez'nin hazırlamış olduğu altı sesli Pater Noster ve Ave Maria motetleri söylemeleri için ayrılmıştı.

Josquin Des Prez 27 Ağustos, 1521'de bu Condé-sür-l'Escaut kasabasında ölmüştür. Mezarı kilisenin etrafında bulunan mezarlıktaydı. 1730'da eski kilise binası harp sırasında yıkılmıştır ve bu sırada bestecinin mezar taşı da kaybolmuştur. Günümüzde mezarının kilise içinde olduğu kabul edilmektedir.

Josquin Fransız-Flaman müzik ekolünün en tanınmış bestecisidir. Müzik bestelerinin hemen hepsi koro müziğidir. Bunlardan birçoğu kilise ayinleri için müziktir: yani "mass" ayin müziği veya motet'dir. Fakat bazı dinsel olmayan müzik parçaları da bestelemiştir. Bunlar Fransızca şarkı (chanson) ve orkestra çalgıları için bestelerdir. Bu dinsel olmayan müzik bestelerinden biri popüler "El Grillo"'dur. Bu "ağustos böceği" anlamına gelir ve müzik çayırlar arasında bulunan ağustos böceğinin cırcır sesini taklit eder.

Josquin klasik müzik tarihinin bir geçiş döneminde yaşamıştır. Müzisyenlerin Avrupa içinde uzun mesafeler seyahat etmeleri ve özellikle Rönesans'ın kalbi olan İtalya'ya gidebilmeleri, orada geliştirilen yeni stil müziğin Avrupa'ya yayılmasına neden olmuştur. Ayrıca Avrupa'da matbaanın bulunup yaygın olarak kullanılması ve matbaalarda kolay ve nispeten ucuzca beste notalarının bastırılıp yayımlanması bu modern Rönesans müziğinin Avrupa'da yayılmasına büyük bir faktör olmuştur.

Josquin çoksesli (polifonik) müziğin baş ustalarından biridir. Josquin des Prez ismini taşıyan 374'ten çok müziksel eseri bulunmaktadır.^[3] Bu eser sayısı gayet tartışmalıdır. Josquin polifonik tip müzikte o kadar büyük ün yapmıştır ki öldükten sonra birçok müzik yayımcısı diğer bestecilerin eserlerini Josquin des Prez ismi altında basıp onun ününden faydalanıp bastırdıkları nota partisyonlarının satışlarını artırmaya çalışmışlardır. Bu nedenle son yıllarda müzikoloji eksperleri basılı olan Josquin des Prez adı ile bilinen müzik kompozisyon eserlerinin orijinal yazmalarını dikkatle inceleyip bu eserlerin ona ait olup olmadığını araştırmışlardır ve günümüzde hala bazı eserlerin ona ait olmadığı tartışma konusu olmaktadır.

Josquin 16. yy.da çok güzel melodik içerik ve müzik tekniklerini çok akıllıca kullanması dolayısıyla övülmüştür. Fakat günümüzde onun müziğini karakterize edecek nitelik bulmak zor olduğu kabul edilmektedir. Hazırladığı eserlerin çoğunda stili gayet sadedir ve cok susten uzaktadır; ama diğer bazı eserleri o kadar çok süslü o kadar karmaşıktır ki bu eserleri çalmak ve söylemek büyük virtüözlük gerektirmektedir. Bu nedenle 20. yy. dan beri devam eden eldeki eserlerin Josquin'e ait olup olmadığı incelemeleri ve kendine ait olmayan eserlerin ayrılması müzikolojilere büyük zorluklar doğurmaktadır.^[2]

Josquin tarafından yazılan ve ilk kez 2000'li yılların başında yayınlanmış olan orijinal notada Türk giysileri içerisinde bulunan sarıklı bir gencin resmi bulunmaktadır. “Lesse faire a mi” (Onu bana bırak) isimli dini müzik parçasını Cem Sultan için yazdığı düşünülmekte ve Vatikan arşivlerinde saklanan orijinal notasının üzerinde de Cem’in bir resminin bulunduğu iddia edilmektedir.^[4]

1. Missa Ave maris stella (Roma, 1486–1495) (4 ses)
2. Missa D'ung aultre amer (4 voices; Jeremy Noble'a gore bestecisi şüpheli)
3. Missa de Beata Virgine (yak. 1510) (I–II kisimda 4 ses, III–V kisimda 65 ses)
4. Missa Di dadi (=N'aray je jamais) (4 ses; bazi muzikolojiler icin bestecisi şüpheli)
5. Missa Faisant regretz (4 ses)
6. Missa Fortuna desperata (4 ses)
7. Missa Gaudeamus (4 ses)
8. Missa Hercules Dux Ferrariae (Ferrara, 1503/04) (4 ses, Agnus III'de 6 ses)
9. Missa La sol fa re mi (4 ses)
10. Missa L'ami Baudichon (4 ses)
11. Missa L'homme armé sexti toni (4 ses, Agnus III'de 6 ses)
12. Missa L'homme armé super voces musicales (4 ses)
13. Missa Malheur me bat (4 ses, Agnus III'de 6 ses)
14. Missa Mater patris (4 ses; bazi muzikolojiler için bestecisi şüpheli)
15. Missa Pange lingua (Condé, yak. 1514) (4 ses)
16. Missa Sine nomine (4 ses; canon mass, orijinal ismi "Missa Ad fugam")

Bestecisi şüpheli eserler:

1. Missa Ad fugam (4 ses)
2. Missa Da pacem (4 ses)
3. Missa Une musque de Biscaye (4 ses)

1. Absalon, fili mi (4 ses) (bestecisi şüpheli)
2. Absolve, quaesumus, Domine/Requiem aeternam (6 ses) (bestecisi şüpheli)
3. Alma redemptoris mater;
4. Alma redemptoris mater / Ave regina caelorum;
5. Ave Maria, gratia plena ... benedicta tu (4 ses);
6. Ave Maria, gratia plena ... Virgo serena (Milano 1484/85)
7. Ave nobilissima creatura
8. Ave verum corpus natum
9. Benedicta es, caelorum regina
10. Christum ducem, qui per crucem (4 ses)
11. De profundis clamavi (4 ses) (bestecisi şüpheli)
12. De profundis clamavi (5 ses) (geç beste)
13. Domine exaudi orationem meam
14. Domine, ne in fuore tuo (4 ses)
15. Domine, non secundum peccata nostra (2-4 ses; Roma)
16. Ecce, tu pulchra es, amica mea
17. Factum est autem
18. Gaude virgo, mater Christi
19. Homo quidam fecit cenam magnam
20. Honor, decus, imperium
21. Huc me sydereo descendere jussit Olympo (5 ses)
22. Illibata Dei virgo nutrix
23. In exitu Israel de Aegypto
24. In illo tempore assumpsit Jesus doudecim disciplus
25. Iniquos odio habui (4 ses, sadece tenor kısmı için notalar mevcut)
26. In principio erat Verbum (bestecisi şüpheli)
27. Inviolata, integra et casta es, Maria
28. Jubilate Deo omnis terra
29. Liber generationis Jesu Christi
30. Magnificat quarti toni (stili dolayısıyla Josquin eseri olduğu iddia edilmekte)
31. Magnificat terii toni (stili dolayısıyla Josquin eseri olduğu iddia edilmekte)
32. Memor esto verbi tui
33. Miserere mei Deus (Ferrara, 1503)
34. Misericordias Domini in aeternum cantabo (Fransa, 1480/83)
35. Missus est Gabriel angelus ad Mariam Virginem
36. Mittit ad virginem
37. Monstra te esse matrem
38. O admirabile commercium (5-motet serisinin bir kısmı)
39. O bone et dulcissime Jesu
40. O Domine Jesu Christe (5-kısımdan kalanlar)
41. O virgo prudentissima
42. O virgo virginum
43. Pater noster, qui es in caelis (Condé, 1505–1521)
44. Planxit autem David
45. Praeter rerum seriem
46. Qui edunt me adhuc
47. Qui habitat in adiutorio altissimi
48. Qui velatus facie fuisti (6-kısım Passion grubundan kalanlar)
49. Salve regina (4 ses)
50. Salve regina (5 ses, 1502)
51. Stabat Mater
52. Tu lumen, tu splendor
53. Tu solus qui facis mirabilia
54. Usquequo Domine oblivisceris me (stili dolayısıyla Josquin eseri olduğu iddia edilmekte)
55. Ut Phoebi radiis
56. Veni, sancte spiritus (bestecisi Forestier de olabilir)
57. Victimae paschali laudes
58. Virgo prudentissima
59. Virgo salutiferi (Ferrara, 1504/05)
60. Vultum tuum deprecabuntur (7-kısım Passion grubu) (1480'liler)

1. A la mort / Monstra te esse matrem
2. Fortune destrange plummaige/Pauper sum ego
3. Que vous madame / In pace in idipsum

1. A l'heure que je vous
2. A l'ombre d'ung buissonet, au matinet (3 ses)
3. Adieu mes amours
4. Adieu mes amours (6 ses veya 7 ses)
5. Baisé moy, ma doulce amye (4 ses)
6. Belle, pour l'amour de vous
7. Bergerette savoyenne
8. Cela sans plus
9. Comment peult haver joye
10. Cueur langoreulx
11. De tous biens plaine (3 ses)
12. De tous biens plaine (4 ses)
13. Douleur me bat
14. Du mien amant
15. Dulces exuviae
16. En l'ombre d'ung buissonet tout, au long (3 ses)
17. En l'ombre d'ung buissonet tout, au long (4 ses)
18. Entré je suis en grant pensée (3 ses)
19. Entré je suis en grant pensée (4 ses)
20. Fama malum
21. Faulte d'argent
22. Fors seulement (6 sesden kalan 1 tanesi)
23. Fortuna d'un gran tempo
24. Helas madame
25. Ile fantazies de Joskin
26. Incessament livré suis à martire
27. Je me complains
28. Je n'ose plus
29. Je ris et si ay larme
30. Je sey bien dire
31. La belle se siet
32. La Bernardina
33. La plus de plus
34. Le villain jaloux
35. Ma bouche rit et mon cueur pleure
36. Mille Regretz (4 ses)
37. Mon mary m'a diffamée
38. N'esse pas ung grant desplaisir
39. Nymphes des bois (Johannes Ockeghem ölümü üzerine besteleme)
40. Nymphes, nappés / Circumdederunt me
41. Parfons regretz
42. Petite camusette;
43. Plaine de dueil
44. Plus n'estes ma maistresse
45. Plus nulz regretz (1507 Calais Antlaşması' için 1508 ve 1511'de besteleme);
46. Plusieurs regretz
47. Pour souhaitter
48. Quant je vous voye
49. Qui belles amours a
50. Recordans de my signora
51. Regretz sans fin;
52. Se congié prens
53. Si j'ay perdu mon amy (3ses)
54. Si j'ay perdu mon amy (4see)
55. Tant vous aimme Bergeronette
56. Tenz moy en voz bras
57. Une mousque de Biscaye;
58. Vive le roy (XII. Louis için. Sadece enstrümantal)
59. Vous l'arez, s'il vous plaist
60. Vous ne l'arez pas
61. Metinsiz (4 ses)

1. El Grillo
2. In te Domine speravi per trovar pietà
3. Scaramella va alla guerra

• Wegman, Rob C. (2000). "Who Was Josquin?". Sherr, Richard (Ed.). The Josquin Companion. Oxford: Oxford University Press. s. 21-28. ISBN 0-19-816335-5. 

• Rönesans dönemi bestecileri listesi

Wikimedia Commons'ta Josquin des Prez ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• ChoralWiki websitesinde "Josquin des Prez" maddesinde koro eserlerinin partisyon notaları 8 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• IMSLP projesinde "Josquin Deprez" maddesinde eserlerinin partisyon notaları 6 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Online Groves Music Macey16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Josquinus websitesinde Josquin des Prez biyografisi 12 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
• Mediveal.oorg websitesinde Josquin de Prez biyografisi ve diskografisi 19 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)]
• Bedava girisli websitesinde Josquin de Prez'in seslendirilmiş şarkıları 31 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• sur Umeå Akademiska Kör websitesinde Josquin de Prez'in seslendirilmiş şarkıları15 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

• Noble, Jeremy. "Josquin Desprez (works)" ve Reese, Gustave. "Josquin Desprez (biography)" Kaynak: "Stanley Sadie (ed) (1980) The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 20 Cilt, Londra:Macmillan, ISBN 1-56159-174-2. (İngilizce)
• Lowinsky, Edward E., (ed.) (1976) Josquin des Prez. Londra: Oxford University Press (İngilizce)
• Sherr, Richard, (ed.) (2000) The Josquin Companion. Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-816335-5. (İngilizce)
• Charles, Sydney R. (1983) Josquin des Prez: A Guide to Research.Londra: Garland Publishing. (İngilizce)
• Ouvrard, Jean-Pierre, (1986) Josquin Desprez et ses contemporains : de l'écrit au sonore, guide pratique d'interprétation, Arles:Actes Sud ISBN 2-86869-088-2 (Fransızca)
• Pietschmann, Klaus (1999), "Ein Graffito von Josquin Desprez auf der Cantoria der Sixtinischen Kapelle" Die Musikforschung C.52 no.2, say. 204–207. (Almanca)