İçeriğe atla

José Joaquín Fernández de Lizardi

José Joaquín Fernández de Lizardi
Doğum15 Kasım 1776(1776-11-15)
Meksiko, Yeni İspanya
Ölüm21 Haziran 1827 (50 yaşında)
Meksiko, Meksika
MeslekYazar, gazeteci
Dilİspanyolca
MilliyetMeksikalı

José Joaquín Fernández de Lizardi (15 Kasım 1776 - 21 Haziran 1827), Meksikalı yazar ve politik gazeteci. Latin Amerika'nın ilk romanı olarak bilinen El Periquillo Sarniento (1816) romanının yazarı olarak bilinmektedir.

Hayatı

İlk yılları

Lizardi, İspanya'nın Yeni Dünya'da fethettiği toprakları yönetmek için kurduğu dört genel valilikten başkenti olan Yeni İspanya'nın Meksiko şehrinde doğdu. Mexico City'de ve çevresinde çalışan bir doktor olan babası, ailesinin ihtiyaçlarını karşılamak için yazarlık da yapmıştır. Aynı şekilde annesi de mütevazı bir aileden gelmektedir; annesinin babası Puebla şehri civarlarında kitapçılıkla uğramıştır.

Lizardi'nin babasının 1798'de ani bir hastalıktan ölmesiyle Lizardi, Colegio de San Ildefonso'daki öğrenimini yarıda bırakarak Taxco-Acapulco bölgesinde küçük bir hakim sıfatıyla memur oldu. 1805'te Taxco'da evlendi.

Kariyeri

Lizardi, edebiyat hayatına 1808 yılında İspanya kralı VII. Fernando (resimdeki) şerefine bir şiir yayımlayarak başladı.

Lizardi, genişleyen ailesinin ihtiyaçlarını karşılamak için babası gibi yazarlık yapmaya başladı. Edebiyat hayatına 1808 yılında İspanya kralı VII. Fernando şerefine bir şiir yayımlayarak başladı. VII. Fernando despotizme doğru eğilimi ve Yarımada Savaşı'nın olduğu yıl 1808'deki belirsiz politikalarından ötürü daha sonra bağımsızlık yanlısı Meksikalılar arasında milliyetçi bir öfkenin hedefi oldu. Kralın sürgün edilmesiyle vatansever bir Meksikalı ve daha sonraki proto-milliyetçi görüşlerine uygun olarak halkın lehine bir duruş sergiledi.

Kasım 1810'da Meksika Bağımsızlık Savaşı'nın başlamasıyla Morelos'un isyancı güçleri Lizardi'nin Subdelegado temsilcisi (sömürge sisteminde eyalet hükûmetinin en yüksek konumu) olarak yerel yönetimin başında olduğu Taxco'yla savaştı. İsyancıların ilk zaferinden sonra Lizardi her iki tarafa da oynamaya başlayarak şehrin cephaneliğini isyancılara teslim etti ancak başkaldırı hareketlerinin genel valisini konu hakkında bilgilendirdi. Daha sonraki yazıları bağlamında değerlendirilen bu eylemler ikiyüzlü görünmemektedir. Lizardi direnişçilerin entelektüel amaçları ve reformist politikasını hep destekledi fakat aynı şekilde savaşa ve kan dökülmesine karşı biriydi. Taxco'yu barışçıl yolla isyancılara teslim ederek şehirde emri altındaki can kaybını önlemeyi amaçladı. Ocak 1998'de Taxco'nun valilik tarafından tekrar ele geçirilmesiyle Lizardi isyancı bir sempatizan olarak mahkûm edildi ve diğer mahkûmlarla birlikte Mexico City'ye gönderildi. Sadece Taxco ve vatandaşlarını zarar görmemesi için harekete geçtiğini savunarak genel valiliğe başarılı bir şekilde temyize başvurdu.

Lizardi artık özgürdü ve Mexico City'de yaşamaya başladı ancak işini ve mülklerini kaybetmişti. Ailesini geçindirmek için tam zamanlı yazı ve yayımcılık işine girişti ve yıl boyunca gazete ve broşürlerde yirmiden fazla hafifçe hicivsel şiir yayınladı. 5 Ekim 1812'de Meksika'da sınırlı bir basın özgürlüğü ilan edildikten sonra Lizardi, ülkedeki ilk sivil toplum gazetelerinden birisini hızlıca kurdu. El Pensador Mexicano adlı gazetesinin ilk sayısı basın özgürlüğünün hemen dört gün sonrasında 9 Ekim'de yayımlandı ve gazetede kendi takma adı olarak "Meksikalı Düşünür" unvanını seçti.

Gazeteciliğinde Lizardi, günün siyasi sorunları hakkında hafif sosyal eleştirilerinden vazgeçerek Vichemyal hükûmetin otokratik eğilimlerine saldırdı ve İspanya'daki Cortes'in temsil ettiği liberal istekleri destekledi. Yazıları, Voltaire, Rousseau ve Diderot'nun yasaklanmış kitapların gizli okumalarından elde edilen aydınlanma fikirlerinin etkisini görülmektedir. El Pensador Mexicano (Aralık 1812) gazetesinin dokuzuncu sayısında Lizardi, genel vali Francisco Javier Venegas'a doğrudan saldırdı ve bu da Lizardi'nin tutuklanmasına neden oldu. Gazeteyi hapishanesinin hücresinden yayınlamaya devam etti ancak kendisini mahkûm eden sistemin eleştirisineve isyancılara sessiz kalarak bağımsız yanlısı okurlarını dehşete düşürdü. Félix María Calleja'nın Mart 1813'te yeni genel vali olarak belirlenmesiyle Lizardi valiye övgüler yağdırdı ve böylece yedi aylık mahkûmiyetinden sonra serbest bırakıldı.

Serbest bırakılmasından sonra Lizardi sürekli olarak yazmaya ve yayımcılığa devam etti fakat kral taraftarından yapılan sansürler arttı ve Engizisyon, Lizardi'nin eleştirel üslubunu yumuşattı. Avrupa'da Napolyon'a karşı alınan zaferden sonra otoriter bir monarşinin yeniden kurulmasıyla İspanyol Cadiz Cortes devrildi ve 1814'te basının özgürlüğünün kaldırıldı. Bunun sonucunda Lizardi, sosyal eleştirisini ifade etmek için gazetecilikten edebiyata yöneldi. Sosyal ve siyasi konjonktürü, Lizardi'yi Meksika ile Latin Amerika'nın ilk gerçek romanı olarak bilinen El Periquillo Sarniento'nun yayımcılığına ve yazarlığına yönlendirdi.

Biçim ve kapsam olarak bir roman olduğu düşünülen El Periquillo Sarniento, Lizardi'nin süreli yayınlarına birçok bakımdan benzemektedir. 1816 boyunca haftalık olarak bölüm bölüm basılıp satıldı. Lizardi, Meksika'nın siyasi ve ahlakî iklimi üzerine geniş bir yorum yaptığı romanı, yazarın diğer süreli yayınlarında olduğu gibi sansüre uğradı. İlk üç bölüm sansür sürecinden geçerken Lizardi'nin dördüncü ciltte köleliğe (Asiento olarak adlandırılan) yönelik doğrudan saldırıda bulununca dördüncü cildin yayımı durduruldu. Son on altı bölüm, Lizardi'nin ölümünden ve Meksika'nın bağımsızlığından on yıl sonra 1830-1831'de yayımlandı. Kraliyet baskısının 1820'ye kadar sürdüğü süreçte Lizardi'nin diğer kurgusal eserleri de yayımlandı: Fábulas (fabl derlemelesi, 1817), Noches tristes (roman, 1818), La Quijotita y su prima (roman, 1818-1819) ve Don Catrín de la Fachenda (1820'de tamamlandı, 1832'de yayımlandı).

1820'de liberal İspanyol anayasasının yeniden ilanıyla birlikte Lizardi gazeteciliğe geri döndü fakat değişen siyasiler tarafından yine saldırıya uğradı, mahkûm edildi ve sansürlendi. Kraliyet yanlıları1821'deki Meksika'nın bağımsızlığına kadar onu baskı altına aldı, federalist eğilimine karşı çıkan merkeziyetçiler bağımsızlıktan sonra ona saldırdı ayrıca Masonik eğilimine karşı Katolik hiyerarşisi yanlılarınca saldırıya uğradı.

Ölümü

José Joaquín Fernández de Lizardi'nin Mexico City'de öldüğü ev.

Lizardi, 1827'de 50 yaşındayken tüberkülozdan öldü. Ailesinin aşırı yoksulluğu nedeniyle isimsiz bir mezara mezar taşı olmadan gömüldü. Mezar taşına yazılacağı umduğu sözler şöyleydi: "Ülkesi için elinden gelenin en iyisini yapan Meksikalı Düşünür'ün külleri burada yatmaktadır."

Not

Bu madde, The Mangy Parrot (Indianapolis, 2004) adlı romanın İngilizce çevirisinin önsözünde Lizardi'nin kısa özgeçmişinin revize edilmiş bir versiyonuna dayanmaktadır ve yazarın izniyle kullanılmıştır. Lizardi'nin hayatıyla ilgili birincil eserler Jefferson Rea Spell'in The Life and Works of José Joaquín Fernández de Lizardi (Philadelphia, 1931) ve Bridging the Gap: Articles on Mexican Literature (Mexico City: Editorial Libros de México, 1971, ss. 99-141) çalışmaları da kullanılmıştır.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Meksiko</span> Meksikanın başkenti

Meksiko, Meksika'nın 32 federal yapılanmasından biri, ülkenin başkenti ve nüfus bakımından en büyük şehri. "Alfa" bir küresel şehir olup, Amerika kıtasının en önemli finansal merkezlerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">José Martí</span> Kübalı filozof ve şair (1853-1895)

José Julián Martí Pérez, Küba bağımsızlık mücadelesinin öncülerinden, şair ve yazardır.

Latin Amerika Edebiyatı, Latin Amerika'da İspanyolca ve Portekizce yazılmış edebiyat yapıtlarını kapsar. İlk yazılı metinler Yenidünya'nın İspanyol fatihlerinin İspanya'ya gönderdikleri raporlardı. İspanyollar'ın atılganlığı ve Amerika Yerlilerinin yiğitliği pek çok yazıya ve şiire esin kaynağı olmuştur. Bunların en ünlüsü İspanyol Alonso de Ercilay Zúñiga'nın (1533-1594), Şili Yerlilerinin soylu direnişini ve şairin bu dönemdeki acılarını dile getiren La Araucanadır. 20 binin üstünde koşuktan oluşan bu şiir yeni topraklardan fışkıran ilk gerçek edebiyat ürünüdür.

<span class="mw-page-title-main">Miguel Hidalgo</span> İspanyol sömürge yönetimine karşı ayaklanah Katolik papaz

Miguel Hidalgo y Costilla, İspanyol sömürge yönetimine karşı başlattığı ayaklanmayla Meksika Bağımsızlık Savaşının simgesi durumuna gelen Katolik papaz.

<span class="mw-page-title-main">Meksika Bağımsızlık Savaşı</span>

Meksika Bağımsızlık Savaşı, Meksikalı milliyetçiler ile İspanya'ya bağlı koloni güçleri arasında 1810-1821 yılları arasında yaşanan savaş.

<span class="mw-page-title-main">Paco Ignacio Taibo II</span>

Paco Ignacio Taibo II, Meksikalı yazar, gazeteci ve aktivist.

<span class="mw-page-title-main">Bağımsızlık Meleği</span>

Bağımsızlık Meleği, resmî adıyla Bağımsızlık Anıtı veya kısa kullanımıyla Melek, Meksiko'nun Cuauhtémoc beldesinde, Paseo de la Reforma'daki bir dönel kavşakta yer alan anıtsal sütun ve anıt mezar.

<span class="mw-page-title-main">Sergio González Rodríguez</span>

Sergio González Rodríguez, Meksikalı gazeteci ve yazardır. Mexico City'de dünyaya geldi. En çok, Ciudad Juarez'de 1990'lı ve 2000'li yıllarda kaleme aldığı Kadın cinayetleri konulu eserleriyle tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Guadalupe Victoria</span> Meksikanın ilk devlet başkanı

Guadalupe Victoria, Meksikalı siyasetçi, asker ve avukat.

Crack hareketi veya Crack akımı ya da Crack Kuşağı, 1990'ların ortalarında Meksika'da başlayan edebi bir harekettir. Latin Amerika Boom'a tepki olarak düşünülen edebi gelenekleri yok sayan bir grup genç Meksikalı yazar tarafından başlatıldı. Önemli yazarları arasında Ignacio Padilla, Jorge Volpi, Eloy Urroz, Pedro Ángel Palou ve Ricardo Chávez-Castañeda yer almaktadır. Yazarların post-boom'a dahil olduklarını belirtmeleri, çok sesli romanı tercih etmeleri, kurgunun hızlı akması, konu ve tema bakımından çeşitlilik olması, görülebilirliğin önem arz etmesi, sağlam bir içerik ortaya konması, konuların Meksika dışından seçilmesi, Avrupa edebiyatı ile bütünleşmeleri gerektiği gibi düşüncelere sahip olan Crack hareketi, çeteleşmeye karşıdır ve medya desteğine önem vermez. 1996'da yayımladıkları manifestolarında Italo Calvino'nun "Gelecek Bin Yıl İçin Altı Öneri" yazısına atıfta bulunulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Meksika sineması</span>

Meksika sineması, 19. yüzyılın sonlarına ve 20. yüzyılın başlarına uzanmaktadır. Yeni aracın birkaç meraklısı özellikle Meksika Devrimi gibi tarihsel olayları belgelediler ve son dönemlerde keşfedilen birkaç film yaptılar. Meksika sinemasının altın çağı boyunca Meksika, Latin Amerika film endüstrisine hakimdi.

<span class="mw-page-title-main">Agustín de Iturbide</span> Kurtarıcı, Anavatanın Babası, Meksika ordusunun Generalisimo ve Amirali ve politikacı, İmparatorluğun Naibi ve Meksikanın İlk Anayasal İmparatoru (1783-1824)

Agustín de Iturbide, tam adı Agustín Cosme Damián de Iturbide y Arámburu ve daha sonra Meksika İmparatoru I. Agustín olarak bilinen, İspanyol kraliyet ordusunda subaydı. Meksika Bağımsızlık Savaşı sırasında başlangıçta İspanyol kraliyetine karşı ayaklanan isyancı güçlerle savaştı, 1820'de taraf değiştirdi ve Iguala Planı altında eski kraliyetçiler ve uzun süredir isyancılardan oluşan bir koalisyona liderlik etti. Iturbide komutasındaki birleşik güçler, Eylül 1821'de Meksika'ya bağımsızlığını kazandırdı. Meksika'nın İspanya'dan ayrılmasını sağladıktan sonra Iturbide, 1821'de Meksika İmparatorluğu Naibi ilan edildi; bir yıl sonra İmparator ilan edildi ve 19 Mayıs 1822'den tahttan çekildiği 19 Mart 1823'e kadar hüküm sürdü. Mayıs 1823'te Avrupa'ya sürgüne gitti. Temmuz 1824'te Meksika'ya döndüğünde tutuklandı ve idam edildi.

<span class="mw-page-title-main">Nicolás Bravo</span> 11. Meksika devlet başkanı

Nicolás Bravo Rueda, Meksikalı asker ve siyasetçidir. Üç farklı dönemde Meksika devlet başkanı olarak görev yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Meksika-Uruguay ilişkileri</span>

Meksika-Uruguay ilişkileri, Meksika ve Uruguay arasındaki dış ilişkilerdir. Her iki ülke de Latin Amerika Entegrasyon Birliği, Amerikan Devletleri Örgütü, İbero-Amerikan Devletleri Örgütü ve Rio Grubu üyesidir.

Córdoba Antlaşması, Meksika Bağımsızlık Savaşı'nın ardından Meksika'nın İspanya'dan bağımsızlığını ilan ettiği antlaşmadır. 24 Ağustos 1821'de Córdoba, Veracruz, Meksika'da imzalandı. Antlaşma Üç Garanti Ordusu'nun lideri Agustín de Iturbide ve İspanya Hükûmeti'nin temsilcisi olan Juan O'Donojú tarafından imzalandı. Antlaşmanın 17 maddesi vardı. Her ne kadar antlaşma İspanyol ve Meksikalı yetkililerin Birinci Meksika İmparatorluğu'nun bağımsızlığını kabul ettikleri ilk belge olsa da, Meksika bağımsızlığı için dönüm noktası bu antlaşma değil, bağımsızlık savaşını başlatan Grito de Dolores olayı olarak kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">José López Portillo</span> 58. Meksika devlet başkanı

José Guillermo Abel López Portillo y Pacheco, 1976'dan 1982'ye kadar Meksika'nın 58. Başkanı olarak görev yapan Kurumsal Devrimci Parti'ye (PRI) bağlı bir Meksikalı avukat ve politikacıydı. López Portillo, 1976 Meksika Cumhurbaşkanlığı seçiminde tek aday ve Meksika tarihinde rakipsiz olarak seçim kazanan tek Cumhurbaşkanı oldu.

<span class="mw-page-title-main">José Ignacio Pavón</span> 30. Meksika devlet başkanı

José Ignacio Pavón Meksikalı bir avukat, hukukçu ve politikacıydı. 13 Ağustos 1860 - 15 Ağustos 1860 arasında, anayasal başkan Benito Juárez'e karşı, anayasal olmayan geçici muhafazakâr cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Juan N. Méndez</span> 34. Meksika devlet başkanı

Juan Nepomuceno Méndez Meksikalı general ve siyasetçidir. Porfirio Díaz yanlısı olup Porfiriato döneminde birkaç ay boyunca geçici olarak Meksika başkanıydı. 6 Aralık 1876'dan 17 Şubat 1877'ye kadar görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Tepotzotlán</span>

Tepotzotlán Meksika'nın Meksika eyaletinde bir şehir ve belediyedir. Bölge İspanyol yönetimi altında "Kızılderili Cumhuriyeti" nin parçası olmuştur. Kasaba, Cizvitlerin San Francisco Javier Koleji'ni kurdukları sömürge döneminde önemli bir eğitim merkezi haline geldi. 1580'deki başlangıcından itibaren büyüyen kolej kompleksi, 1914'e kadar bir eğitim merkezi olarak kalacaktı. Bugün bu kompleks, bu döneme ait en büyük sanat koleksiyonlarından ve diğer nesnelerden biri ile Museo del Virreinato'ya ev sahipliği yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Taxco</span>

Taxco de Alarcón, Meksika'nın Guerrero eyaletinde bulunan Taxco de Alarcón Bölgesi'nin küçük bir şehri ve idari merkezidir. Taxco, eyaletin kuzey-orta kısmında bulunmaktadır. Iguala şehrinden 36 kilometre (22 mi), eyalet başkenti Chilpancingo'dan 135 kilometre (84 mi) ve Mexico City'nin ise 170 kilometre (106 mi) kadar güneybatısında yer almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.