İçeriğe atla

John Tuzo Wilson

John Tuzo Wilson
Jeofizikçi akademisyen Tuzo Wilson 1992
Doğum24 Ekim 1908(1908-10-24)
Ottawa, Kanada
Ölüm15 Nisan 1993 (84 yaşında)
Toronto, Kanada
Ölüm sebebiKalp krizi
EğitimToronto ÜniversitesiCambridge
MeslekJeofizikçi, akademisyen
İşverenOntario Bilim Merkezi
EvlilikIsabel Jean Dickson

John Tuzo Wilson (d. 24 Ekim 1908 - ö. 15 Nisan 1993), levha tektoniği üzerinde çok önemli katkıları olan ve Royal Society üyesi Kanadalı ünlü doğa bilimcidir. Sıcak nokta hipotezini ve transform fay terimlerini icat etmiştir.[1][2]

Gençliği

24 Ekim 1908'de John Armistead ve Henrietta (Tuzo) Wilson çiftinin en büyük çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası John Armistead 1879'da doğmuş ve dünyanın farklı ülkelerinde çalışmış İskoç bir mühendistir.[3] Armistead, ileride Tuzo'nun annesi olacak Henrietta Wilson ile Alberta'da tatildeyken tanışmıştır. 1907'de evlenen çift, daha sonra Ottawa'ya taşınmıştır. Bu kentte Kanada hükûmeti tarafından resmî göreve getirilen Armistead, ilk olarak denizcilik departmanında çalışmıştır. Annesi Henrietta Wilson da doğasever bir insandı ve Tuzo'nun doğa bilimlerine duyduğu aşkı miras aldığı kişiydi. Gençliğinde sıklıkla doğa yürüyüşlerine katılır ve Kanada'nın batısında dağlara tırmanırdı.[1][4]

1930'da Kanada'da Toronto Üniversitesi jeofizik bölümünden lisans seviyesinde mezun olan ilk kişilerden biri olmuştur, daha sonra ikinci lisans diplomasını Cambridge Üniversitesinden aldı. Akabinde Princeton'da Taylor Tom gibi kaliteli yerbilimcilerden ders ve öneriler aldı. Montana'da Beartooth dağlarında saha çalışmalarını tamamladı ve doktora tezini yazıp 1936'da doktorasını aldı.[1][4]

Olgunluk çağı

Princeton'dan doktora aldıktan sonra Geological Survey of Canada'da asistan jeolog olarak göreve başladı. Bu görevde Tuzo, öğrencilere saha çalışmalarında öncülük ediyordu ve ilk haritalama çalışmalarını da Nova Scotia'da yaptı, ilgili bölgedeki buzulların jeolojisi üzerine bir makale de yayımlamıştır.[1]

Sonraki ataması Quebec'e yapıldı ve daha uzak noktalara saha çalışmaları yaptı. Bu çalışmasında, dönemi için ileri teknikler (hava fotoğrafları) kullandı ve faylar ile daykları bu fotoğraflar üzerinden izleyip haritaladı. 1938'de Isabel Dickson ile evlendi. İkinci Dünya savaşı başladığı zaman o saha çalışmasından dönüp Royal Canadian Engineers birimine katıldı. Savaş süresince Britanya'da savunma amaçlı kazı ve sondaj çalışmalarına katıldı ve 1944'te Kanada'ya Albay rütbesinde döndü.[1]

1946 Haziran'ında Toronto Üniversitesi Fizik bölümüne Jeofizik profesörü olarak atandı. İlk başta, levha tektoniğine kuşkulu şekilde bakan Tuzo özellikle 1950'lerin sonlarında kıtaların yerküre üzerinde sabit konumda olmadıklarını, onların belli kuvvetler etkisinde yer değiştirebileceğine yönelik fikre sıcak bakmaya başlamıştı. 1963'teki çalışmasında Tuzo, deniz tabanı yayılması ve kıta hareketini kabul etmekle kalmayıp okyanusal kabuğun yaşının kıtalara kıyasla çok genç olduğunu göstermiştir. Üstelik okyanus ortası sırtından uzaklaştıkça okyanusal kabuğun yaşının arttığını da belirlemiştir. Kıta hareketlerini sağlayan itici güçlerin manto konveksiyonu, manto'daki yükselme ve sırttan yayılmadan kaynaklandığını kabul etmiştir.[4]

Onun yerbilimlerine en büyük katkısı levha tektoniği üzerine oldu. Tuzo hem Transform fay hem de hot spot (sıcak nokta) kavramlarını ortaya atmıştır. Özellikle levha tektoniğinin, levha sınırları boyunca gerçekleşen volkanik etkinlikleri kolayca açıklaması, ancak bu sınırlara uzak daha iç kısımlardaki volkanik etkinlikleri açıklamaması ciddi bir boşluk oluşturuyordu. İşte hot spot terimi bu boşluğu doldurmuştur.[2][4]

Diğer katkısı olan transform fayların bulunuşu da levha hareketlerinin eksik halkasını tamamlamıştır, çünkü konservatif levha sınırı olarak bilinen bu tür levha sınırı kayaç üreten bir süreçle sonlanmaz. Transform fayların etkisiyle levhalar yatayda birbirlerine paralel, ama zıt yönde hareket ederler. Ayrıca transform fayların, yakınlaşan levha sınırları ve uzaklaşan levha sınırını birbirine bağlayan bir sistematiğe sahip olduğunu da göstermiştir.[2]

Tuzo'nun adı Kanada'da iki genç sualtı volkanına verilmiştir (Tuzo Wilson Seamounts).[4]

1957-1960 yılları arasında Tuzo International Union of Geodesy and Geophysics (IUGG) kurumunun başkanlığı görevini yürüttü. Ayrıca Sovyetler Birliği ve Çin'de saha çalışmaları yürüten ilk batılı akademisyen oldu, Moskova'dan Pekin'e tren ile seyahat etmiştir.[1][4]

1967'de Erindale Koleji müdürü oldu ve 1974'te Ontario Science Centre'da direktör olmak için görevinden ayrıldı. 1983 tarihinde York University of Toronto'da rektör oldu. The Planet of Man belgesel dizisine konuk oldu.[1][4]

15 Nisan 1993'te Toronto'da kalp krizi nedeniyle öldü.[5]

Ödülleri

Tuzo Wilson uluslararası pek çok kurumdan listesi aşağıda verilen ödüller ve madalyalar kazanmıştır.[2][3]

  • Massey Üyeliği University of Cambridge (1930)
  • R.M. Johnston Madalyası, Royal Society of Tasmania (1950)
  • Willet G. Miller Madalyası, Royal Society of Canada (1958)
  • S.G. Blaylock Madalyası, Canadian Institute of Mining and Metallurgy (1959)
  • Merit ve Gold Madalyası ve nişanı, City of Toronto (1960)
  • Logan Madalyası, Geological Association of Canada (1968)
  • Bancroft ödülü, Royal Society of Canada (1968)
  • Bucher Madalyası, American Geophysical Union (1968)
  • Penrose Madalyası, Geological Society of America (1968)
  • J.J. Carty Madalyası, U.S. National Academy of Sciences (1974)
  • Altın Madalya, Royal Canadian Geographical Society (1978)
  • Wollaston Madalyası, Londra Jeoloji Topluluğu (1978)
  • Vetlesen Ödülü, Columbia University (1978)
  • J. Tuzo Wilson Madalyası, Canadian Geophysical Union (1978)
  • Priestly Ödülü, Dickenson College, U.S.A. (1978)
  • Rennie Taylor Ödülü, American Tentative Society (Science Writers of U.S.A.) (1978)
  • Ewing Madalyası, American Geophysical Union (1980)
  • M. Ewing Medal, Society of Exploration Geophysics (1980)
  • Albatross Ödülü, American Miscellaneous Society (1980)
  • Huntsman Ödülü, Bedford Institute of Oceanography (1981)
  • Citizenship Ödülü, Ontario Association of Professional Engineers (1983)
  • Encyclopedia Britannia Madalyası ve Ödülü (1986)
  • Wegener Madalyası, European Union of Geosciences (1989)
  • Killam Ödülü, Canada Council (1989)

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g Garland, G.D. "John Tuzo Wilson, 24 October 1908 - 15 April 1993". royalsocietypublishing.org/. The Royal Society. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  2. ^ a b c d Editors, Editors. "John Tuzo Wilson". www.ldeo.columbia.edu/. Columbia Climate School. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  3. ^ a b Garland, G.D. "The Life of John Tuzo Wilson". www.physics.utoronto.ca. University of Toronto. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  4. ^ a b c d e f g Editors, Editors. "JOHN TUZO-WILSON". www.geolsoc.org.uk/. www.geolsoc.org.uk/. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  5. ^ Sullivan, Walter. "john tuzo wilson 84 is dead early". New York Times. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Levha tektoniği</span> Litosferin yapısını inceleyen jeoloji dalı

Levha tektoniği } Dünya'nın litosfer'inin yaklaşık 3,4 milyar yıl öncesinden beri yavaş hareket eden birçok büyük tektonik levha içerdiği düşünülen genel kabul görmüş bilimsel bir teoridir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Anadolu Fay Hattı</span> fay hattı

Doğu Anadolu Fay Hattı, Türkiye'nin doğusunda olan doğrultu atımlı bir fay hattıdır. Anadolu Levhası ile kuzeye doğru hareket eden Arap Levhası arasındaki dönüşüm tipi tektonik sınırı oluşturur. İki levhanın göreli hareketlerindeki fark, fay boyunca sol yanal harekette kendini gösterir. Doğu ve Kuzey Anadolu fayları, Avrasya Levhası ile devam eden çarpışma nedeniyle sıkıştırılan Anadolu Levhasının batıya doğru hareketini birlikte barındırır.

<span class="mw-page-title-main">Bertram Brockhouse</span> Kanadalı Fizikçi

Bertram Neville Brockhouse, Kanadalı fizikçi. "Nötron spektroskopisinin" özellikle de "Yoğun madde çalışmalarında kullanılan nötron saçılımı tekniklerinin" geliştirilmesine öncü nitelikte katkıları için için 1994 Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü.

<span class="mw-page-title-main">George Porter</span>

George Hornidge Porter İngiliz kimyager. 1967 yılında Nobel Kimya Ödülü'ne layık görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Derek Barton</span> İngiliz organik kimyager ve 1969 Nobel Kimya Ödülü sahibi

Derek Harold Richard Barton İngiliz organik kimyager ve 1969 Nobel Kimya Ödülü sahibi. Ödülü, "konformasyon kavramının gelişmesine katkıları için" kazanmıştır. Çalışmalarının konusunu oluşturan kompleks moleküllerin üç-boyutlu geometrik yapısı şimdi organik kimyanın temel bir parçasını oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Transform fay</span>

Bir transform fay veya transform fay sınırı, hareketin ağırlıklı olarak yatay olduğu bir plaka sınırı boyunca süregelen bir faydır. Başka bir plaka sınırına, bir dönüşüme, yayılma sırtına veya bir batma bölgesine bağlandığı yerde aniden sona erer.

Nicholas John Shackleton. İngiliz jeolog, paleoiklim ve kuaterner dönemi üzerine uzmandır. 68 yaşında ölmüştür. Babası Robert Millner Shackleton, döneminin önemli bir jeologu olarak bilinir ve büyük amcası Ernest Shackleton’da ünlü bir kaşiftir.

Bancroft Ödülü, Royal Society of Canada tarafından "yer bilimleri alanına gözle görülür biçimde katkı sunan" kişilere verilen bir ödüldür.

<span class="mw-page-title-main">Avustralya levhası</span> Doğuda ve büyük ölçüde güney yarımkürede önemli bir levha hareketidir

Avustralya levhası, doğuda ve büyük ölçüde güney yarımkürede önemli bir levha hareketidir. Başlangıçta Gondwana'nın antik bir parçası olan Avustralya, yaklaşık 100 milyon yıl önce Hindistan kopup kuzeye doğru hareket etmeye başlayınca Hindistan ve Antarktika'ya bağlı kalmıştır. 85 milyon yıl önce Avustralya ve Antarktika yarılmaya başlamış ve 45 milyon yıl önce birbirinden tamamen ayrılmıştır. Daha sonra Avustralya levhası, Hint Okyanusu'nun altındaki Hindistan levhasıyla kaynaşarak Hint-Avustralya levhasını oluşturmuştur. Ancak son çalışmalar, iki levhanın bir kez daha bölünmüş olduğunu ve en az 3 milyon yıldır ayrı olduğunu göstermiştir. Avustralya levhası, Avustralya kıtası, Tazmanya, Yeni Gine'nin bölümleri, Yeni Zelanda ve Hint Okyanusu havzasını içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Raymond Lemieux</span> Kanadalı kimyager (1920-2000)

Raymond Urgel Lemieux, CC, AOE, FRS kimya alanında bir dizi keşfe öncülük etmiş Kanadalı organik kimyager. Alana ilk ve en ünlü katkısı sakkarozun sentezidir. Katkıları arasında anomerik etkinin keşfi ve karbonhidrat kimyasında hala kullanılan sakkarinlerin sentezi için genel yöntemlerin geliştirilmesi vardır. Kanada Royal Society ve Royal Society (İngiltere) üyesidir ve prestijli Albert Einstein Dünya Bilim Ödülü ve Wolf Kimya Ödülü'ne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Laura Ferrarese</span>

Laura Ferrarese, FRSC, Kanada Ulusal Araştırma Konseyi'nde çalışan bir uzay bilimi araştırmacısıdır. Birincil çalışması, Hubble Uzay Teleskobu ve Kanada-Fransa-Hawaii Teleskobu verileri kullanılarak gerçekleştirildi.

<span class="mw-page-title-main">Victoria Kaspi</span>

Victoria Michelle Kaspi Amerikalı-Kanadalı bir astrofizikçi ve McGill Üniversitesi'nde profesördür. Araştırmaları öncelikle nötron yıldızları ve pulsarlarla ilgilidir.

John Frederick Dewey FRS, Britanyalı jeolog. 1960'larda ve 1970'lerde üstlenilen ilk çalışmaların üzerine inşa edilen, İngiliz yapısal jeolog ve levha tektoniği teorisinin güçlü bir savunucusudur. Yaygın olarak dağ sıralarının gelişimi ve evrimi konusunda bir otorite olarak kabul edilmektedir.

Amerikan jeofizik birliği, 144 ülkeden 62.000'den fazla üyeden oluşmaktadır. Dünya, atmosfer, okyanus, hidrolojik, uzay ve gezegen bilimcilerinden oluşturulan ve kar amacı gütmeyen kuruluştur. Amerikan jeofizik birliği'nin faaliyetleri, dünya ve uzay bilimleri dahilindeki disiplinlere, uluslararası alanlarda bilimsel bilgilerin düzenlenmesine ve yayılmasına odaklanmıştır. Jeofizik bilimleri dört temel alanı içerir: atmosfer bilimleri, okyanus bilimleri, katı dünya bilimleri, hidrolojik bilimler ve uzay bilimleri. Merkez binası Washington D.C.' deki Florida Caddesi'nde bulunmaktadır.

Sıcak nokta, yerkabuğu altında yer alan manto sorgucu üstünde gelişen bir jeolojik oluşumdur. Sıcak nokta, yerkabuğunda magmanın çevresindeki magmadan daha sıcak olduğu yerlerde gözlenir ve kökeni henüz tam olarak bilimsel bir bağlamda açıklanamamıştır.

Endel Tulving, Estonya doğumlu Kanadalı deneysel psikolog ve bilişsel sinirbilimcidir. İnsan hafızası üzerine yaptığı araştırmalarda semantik ve epizodik hafıza arasındaki ayrımı ortaya koymuştur. Tulving, Toronto Üniversitesi'nde fahri profesördür. Baycrest Sağlık Bilimleri Rotman Araştırma Enstitüsüne 1992 yılında Bilişsel Sinirbilim alanında katılmış ve 2010 yılında emekli olana kadar orada çalışmıştır. 2006'da Kanada'nın en yüksek sivil onuru olan Kanada Nişanı almıştır.

<span class="mw-page-title-main">1872 Amik depremi</span> 1872de Antakyada meydana gelen bir deprem

1872 Amik depremi veya 1872 Antakya depremi, 3 Nisan 1872 tarihinde merkez üssü Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Halep Vilayeti sınırları içindeki Amik Ovası'nda 7.2 Ms büyüklüğünde meydana gelen deprem. Deprem katalogları, yüzey dalgası büyüklüğünü 7.2 Ms  ve Mercalli şiddet ölçeği derecelendirmesi XI (Felaket) olarak yerleştirir. Deprem Amik Ovası boyunca yerleşim birimlerinde yıkıma yol açtı ve 1800'den fazla kişi hayatını kaybetti.

<span class="mw-page-title-main">Plaka içi deprem</span> plaka içinde oluşan deprem

Plaka içi deprem terimi, bir tektonik plakanın iç kısımlarında meydana gelen çeşitli depremleri ifade eder; bu, tektonik bir plakanın sınırında meydana gelen bir levhalar arası depremin tersidir. Plaka içi depremler, özellikle mikro plakalarda meydana geldiğinde genellikle "katman içi depremler" olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Kıta kenarı</span>

Kıta kenarı, kıyı suları altında okyanus kabuğuna bitişik kıtasal kabuğun dış kenarıdır. Okyanus tabanının üç ana bölgesinden biridir, diğer ikisi derin okyanus havzaları ve okyanus ortası sırtlardır. Kıta kenarı üç farklı özellikten oluşur: kıta yükselişi, kıta eğimi ve kıta sahanlığı. Kıta sahanlığı, kıtaların yakınında bulunan görece sığ su alanıdır. Kıta kenarları, okyanus alanının yaklaşık %28'ini oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Iapetus Okyanusu</span>

Iapetus Okyanusu jeolojik zaman ölçeğinin geç Neoproterozoyik ve erken Paleozoyik dönemlerinde var olan bir okyanustu. Iapetus Okyanusu, Güney yarımkürede Kuzey Amerika Kratonu, Baltika ve Avalonya paleokıtaları arasında yer alıyordu. Bu üç kıta Lavrasya adı verilen büyük bir kara kütlesini oluşturmak üzere birleştiğinde okyanus kayboldu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.