İçeriğe atla

John Cairncross

John Cairncross
Casusluk faaliyeti
Kod ad(ları)Liszt
Kişisel bilgiler
Doğum25 Temmuz 1913(1913-07-25)
Lesmahagow, İskoçya
Ölüm8 Ekim 1995 (83 yaşında)
Herefordsire, İngiltere
ÖğrenimTrinity College, Cambridge

John Cairncross (25 Temmuz 1913 - 8 Ekim 1995), İskoç asıllı Britanyalı, II. Dünya Savaşı yıllarında ajanlık ve istihbarat memuru.

Cambridge Beşlisi’nin 5 üyesinden kimliği en son açığa çıkandır. Bu nedenle kendisi 90’larda diğer Rus istihbarat çalışanları ve medya tarafından "fifth man" olarak addedilmiştir. Kendileri Sovyetler Birliği'ne çalışan bir çift taraflı ajandır. Yani resmî olarak Birleşik Krallık adına çalışsa da aslında bir Sovyetler Birliği KGB ajanıdır. Temel olarak görevi Birleşik Krallık istihbaratındaki bilgileri Sovyetlere sızdırmaktır. Kod adı "Liszt"dir. Diğer Cambridge Five üyeleri gibi özellikle iyi yerlere gelebilecek, iyi bir eğitime olduğu için seçilmiştir zira eğitim gördüğü okullar Glasgow University, The Sorbonne ve Trinity College, Cambridge'dir. Kendisi ayrıca komünist düşünceye de sahiptir.

Eğitim hayatının ardından birkaç devlet dairesinde çalışmış ve başarılı olmuştur.

1942 ve 1943 yıllarında GCHQ’da enigma şifresi kıran, kriptografi ve şifreleme cihazları üzerinde çalışmalar yürüten bletchley park ekibinde çalışmıştır. Enigma şifresinin kırılmasının ardından çözülen Alman mesajlarını KGB’ye iletmiştir. Burada özellikle doğu cephesindeki ordu hareketleri hakkında ilettiği mesajlar Kızıl Ordun'un Kursk Muharebesi'ndeki büyük tank saldırısına hazırlanmasında hayati öneme sahiptir. Bu bilgiler de kullanılarak alınan zaferin Kızıl Ordu'nun Berlin'e kadar istikrarlı bir şekilde ilerlemesine katkı sağlamıştır. Cairncross 1944 yılına gelindiğinde MI6’ya katılmıştır. Burada bir ekibin bir diğer üyesi olan Kim Philby’nin altında bir süre çalışmıştır fakat bu ileride başına bela olacaktır. Rus arşivlerine göre bu dönemde 1945 yılına kadar Sovyetlere 5832 belge sağlamıştır. 1945 yılında Maliye Bakanlığında çalışmaya geri dönmüştür. Savaştan sonra yeni NATO ittifak planları Sovyetlere iletmiştir. Ekibin bir diğer iki üyesi Donald Maclean ve Guy Burgess haklarında açılan soruşturma sebebiyle İngiltere'den kaçıp Burgess’in evinde yapılan aramada Cairncross tarafından yazılmış notlar bulununca kendisine MI5 tarafından soruşturma açıldı. Sovyet ajanı olma iddialarını reddetti, ancak devlet memurluğunu bırakmayı kabul etti. Daha sonra Amerika’da öğretim üyesi olarak yeni bir hayata başladı. 1964 yılında Cairncross'un bir dönem altında çalıştığı, Philby, Sovyetler Birliği'ne kaçınca; Cairncross MI5 tarafından tekrar soruşturmaya alındı ve bu sefer casusluğunu itiraf etti. İngiliz yetkililer, bilgi almak karşılığında onu yargılamama kararı aldılar ve dosya gizli kaldı. Avrupa'ya taşındı ve orada yaşamaya başladı. İlerleyen yıllarda sırrı, bir İngiliz gazeteci tarafından ifşa edilip manşetlerde yer alınca dönemin İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, onu Sovyet Ajanı olarak parlamentoya duyurdu. Kendisi 90'larda Sovyet İstihbarat subayları tarafından en son deşifre olan ekip üyesi olmasından dolayı "fifth man" olarak adlandırıldı. 1995'ten sonra kendisi tekrar İngiltere'ye dönmüş ve Amerikalı opera şarkıcısı bir bayanla evlenmiş ve bir yıl olmadan 82 yaşında ölmüştür. Cairncross'un ölümünün ardından 1997 yılında otobiyografisi ‘The Enigma Spy’ yayımlanmıştır.[1][2][3]

İlk Yılları

John Cairncross 25 Temmuz 1913 tarihinde İskoçya'da sekiz çocuklu bir ailenin en küçük çocuğu olarak dünyaya geldi. Cairncross, bozkırın kenarında küçük bir kasaba olan Lesmahagow’da büyüdü ve Cambridge yıllarına kadar olan eğitimini burada gördü.[4] Lise mezuniyetinden sonra Cairncross, İngiliz Kamu Hizmeti sınavına girdi ve bu sınavda birinci olarak dikkatleri üzerine çekti ve böylece aynı dönemde Cambridge’deki Trinity College’e katıldı.[4][5][6]

Cambridge ve NKVD

Cambridge’deki eğitim yıllarında Büyük Britanya Komünist Partisi’ne katıldı.[4][7] Başarılarından ötürü Cairncross, Dışişleri Bakanlığı’nda Lord Hankey’in özel sekreteri olarak işe girdi. Dışişlerinde çalışırken Büyük Britanya Komünist Partisi’nden James Klugmann tarafından Sovyetler Birliği istihbaratı olan NKVD tarafından işe alındı. Cairncros, bulunduğu konumdan ötürü NKVD’ye fazlasıyla değerli bilgiler aktarmaya başladı.[4][5][7]

Bletchley Park

John Cairncross, 1942-1943 yıllarında Alman şifrelerini çözmek için Bletchley Park’ta Enigma’nın üretilmesi için çalışmalara katıldı. Alan Turing’in şifreleri çözmesiyle birlikte İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nin müttefik olmalarına rağmen Sovyetler Birliği’ne gizli bilgileri iletmemesine rağmen Cairncross, Enigma tarafından ele geçirilen tüm gizli bilgileri Stalin’e iletti. Ancak söylenilenlere göre o zaman Stalin, kaynaksız olan bu istihbarat bilgilerini aldatmaca olan düşünmüş ve dikkate almamıştır.[4][6]

Kursk Muharebesi

Citadel Operasyonu, Kursk Muharebesi sırasında Nazi Almanyası tarafından yapılan saldırılara verilen kod adıydı. İngilizler, Almanların yapacağı saldırılardan Enigma sayesinde önceden haberdar olmaktaydı. Bu savaş sırasında Cairncross, ikinci kanaldan Sovyetler Birliği’ni Wehrmacht’ın planladığı saldırılardan önceden bilgilendirdi ve bu sayede Almanya’nın, Berlin’e kadar olan geri çekilişine yardımcı oldu.[4]

Casus Bilgileri

Rus arşivlerine göre Cairncross, 1941-1945 yılları arasında Sovyetler Birliği’ne 5.832 belge sağladı. 1944 yılında Cairncross, İngiliz Dış İstihbarat Servisi olan MI6’ e katıldı. Bu dönemde Cambridge'den arkadaşı olan Kim Philby ile birlikte savaş düzeni oluşturmak için birlikte çalıştı. Daha sonra bu dönemde Philby'nin Sovyetler Birliği ile olan bağlantısını bilmediğini iddia etti.[7]

Açığa Çıkması

John Cairncross, 1951 yılında Donald Duart Maclean'ın MI6 tarafından göz hapsine alınmasıyla tedirgin olmaya başladı ve bu sebeple kendisi de sorguya alındı. Cairncross, Sovyetler tarafından önceden eğitim aldığı için sorgular sırasında herhangi bir fire vermedi. Ancak Guy Burgess'in de Maclean ile iltica etmesinden ötürü Burgess'in dairesinin aranması sırasında Cairncross tarafından Burgess'e yazılmış notlar ele geçirildi. Cairncross, tekrar alındığı sorgulardan sonra 15 sayfalık uluslararası politikalar hakkında bir rapor verdiğini ancak bundan başka bir şey vermediğini iddia etti. MI6 tarafından bu rapordan başka hiçbir bilgi ele geçirilemedi. İlerleyen yıllarda ise MI6, Sovyet arşivlerinden alınan bilgilere göre Cairncross'un İkinci Dünya Savaşı yıllarında yaptığı casusluklar hakkında bilgilenmeye başladı. John Cairncross'un kimliği 1990'da KGB firarisi Oleg Gordievsky'nin itirafı ile tamamen ortaya çıktı.[4][7] Cairncross, kendisini hiçbir zaman Cambridge Beşlisi'nden biri olarak görmediğini söyledi. Moskova'ya gönderdiği bilgilerin İngiltere'ye zararlı olmadığına ve anavatanına sadık kaldığını iddia etti. Yalnızca müttefiklerine yardım ettiğini ileri sürdü.[5][6]

Son Yılları ve Ölümü

Cairncross, 1967 yılında Roma'ya taşındı ve burada Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nde çevirmen olarak çalıştı ve aynı zamanda araştırma ofisinde çalıştı. John Cairncross, İngiltere'ye döndüğü 1995 yılına kadar Fransa'nın güneyinde emekli oldu ve 8 Ekim 1995'te felç geçirdikten sonra öldü.[4]

Kaynakça

  1. ^ "John Cairncross". 14 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "The Last Cambridge Spy". 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "II. Dünya Savaşı'ndan 50'lere Kadar SSCB'ye Bilgi Akışı Sağlayan Casus Çetesi: Cambridge Beşlisi". 12 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ a b c d e f g h Cairncross, John (1997). The Enigma Spy
  5. ^ a b c The Cambrıdge Fıve-Captıvatıng Hıstory
  6. ^ a b c Cambrıdge Beşlisi-Ferit Temur
  7. ^ a b c d Christopher Andrew and Oleg Gordievsky, KGB: The Inside Story of its Foreign Operations from Lenin to Gorbatchev,

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Alan Turing</span> İngiliz matematikçi, bilgisayar bilimcisi ve kriptolog

Alan Mathison Turing, İngiliz matematikçi, bilgisayar bilimcisi ve kriptolog. Bilgisayar biliminin kurucusu sayılır. Geliştirmiş olduğu Turing testi ile makinelerin ve bilgisayarların düşünme yetisine sahip olup olamayacakları konusunda bir kriter öne sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Bletchley Park</span>

Bletchley Park, Milton Keynes - İngiltere'de Bletchley kasabasındadır. II. Dünya Savaşı boyunca, Birleşik Krallık şifre çözücüleri tarafından Nazi Almanyası'nın Enigma ve Lorenz şifrelerinin çözülmesi amacıyla üs olarak kullanılmıştır. Şifre çözüm operasyonları, Ultra kod adı ile savaş sonuna kadar sürmüştü. Bletchley Park aynı zamanda kod çözmek amacı ile kullanılan erken dönem bilgisayarlar için de bir doğum yeri olmuştur. Bugün kayıp olan ilk yapı da dikkate alınacak olursa Bletchley Park'ın geçmişi 1235 yılına kadar inmektedir. Daha sonra yenilenen yapı, 1883 yılında tamamlanmıştı ve birçok mimari ekolün karışımı olan Kitch bir stile sahipti.

<span class="mw-page-title-main">İgor Guzenko</span> şifre memuru, Sovyet sığınmacı

Igor Sergeyevich Gouzenko, şifre uzmanı, yazar ve GRU ajanı. SSCB'nin, Ottawa büyükelçiliğinde şifre memuru olarak çalıştı daha sonra 109 belgeyi batıya kaçırarak Kanada'ya iltica etti. Tarihçi Jack Granatstein bu olayı ''kamuoyu açısından Soğuk Savaş'ın başlangıcıydı. Soğuk Savaş Ottawa'da başladı.'' olarak kabul eder.

<span class="mw-page-title-main">Aleksandr Orlov</span> Sovyet casus (1895 – 1973)

Aleksandr Mihailoviç Orlov Sovyet istihbarat yöneticisiydi. 1938 yılında ABD'ye iltica etti. Leon Troçki'yi kendisine karşı yapılacak olan suikast girişiminden haberdar etti.

<span class="mw-page-title-main">Hotsumi Ozaki</span> Japon gazeteci (1901 – 1944)

Hotsumi Ozaki, Japon gazeteci, komünist, ajan ve başbakan danışmanıdır. Asahi Shinbun gazetesinde çalışmış, Başbakan Fumimaro’nun danışmanlığına yükselmiştir. Sovyetler Birliği ajanı Richard Sorge ile birlikte Japonya aleyhine ajanlık yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kim Philby</span> İngiliz istihbarat subayı ve Sovyet çifte ajanı (1912-1988)

Harold Adrian Russell "Kim" Philby İngiliz istihbaratçı ve Sovyet ajanı. MI6 içinde üst düzey yönetici olan Philby bu dönemde KGB için çalışmıştır. 1963 yılında Cambridge Five adı verilen casus grubuna bağlı olduğu ortaya çıkartılmıştır. Kim Philby haricinde Donald Maclean, Guy Burgess, Anthony Blunt ve John Cairncross'dan oluşan grubun 2. Dünya Savaşı sırasında ve Soğuk Savaş döneminin başlarında Sovyetler Birliğine önemli bilgiler aktardığı bilinmektedir. İstihbaratçı ve gezgin John Philby'nin oğludur.

Enigma şifrelemesinin analizi, enigma makinesinin kriptolojik analiz edilmesini anlatır. II. Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında yapılan derinlemesine çalışmalar sayesinde Nazi Almanyası başta olmak üzere Mihver Devletleri arasındaki şifreli iletişim kırılmış ve savaşın kaderini belirleyecek şekilde istihbarat elde edilmiştir.

Cambridge Beşlisi, Birleşik Krallık'ta II. Dünya Savaşı'ndan 1950'lerin ortalarına kadar Sovyetler Birliği'ne bilgi akışı sağlayan casus çetesi. 4 üyesi kesin olarak bilinen Beşli, Kim Philby, Donald Duart Maclean, Guy Burgess ve Anthony Blunt'tan oluşmaktaydı. Grubun beşinci elemanı da Oleg Gordievskiy'nin tespit ettiği John Cairncross idi. Gruba Cambridge lakabının verilmesinin sebebi ise grup elemanlarının tamamının Cambridge Üniversitesi'nde komünist fikirlerle tanışıp bu üniversiteden mezun olmasıydı. Beşlinin KGB'ye ne zaman katıldığı konusunda bir belirsizlik olsa da, Anthony Blunt üniversiteyi bitirmeden önce casus olarak adlandırılmadıklarını açıklamıştı.

<span class="mw-page-title-main">Henryk Zygalski</span>

Henryk Zygalski Polonyalı bir matematikçi ve İkinci Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında Alman Enigma şifrelerini kırma konusunda çalışan bir kriptologdu.

<span class="mw-page-title-main">GCHQ</span> GCHQ, İngiltere hükümetinin ve silahlı kuvvetlerinin elektronik istihbarat ve bilgi güvenliğini sağlamakla görevli, İngiliz istihbarat ve güvenlik organizasyonuna verilen isimdir.

GCHQ, İngiliz devletini siber saldırılara ve tehditlere karşı korumak amacıyla hükûmet tarafından görevlendirilen güvenlik ve istihbarat kurumu. Devlet Başkanına veya ilgili kurum için bu tür saldırılara karşı nasıl hareket edileceğine dair bilgi ve danışmanlık sağlar. Kurum ilk başlarda 1919'da ve İkinci Dünya Savaşı sırasında Bletchley Parkı merkez üssü seçip, telekomünikasyon sistemlerinin çok büyük bir önem arz ettiği bir zamanda bu sistemlerin şifrelerini kırmayı başarmıştır. Bugün ise kurum siber güvenlik hizmetlerine ek olarak kimyasal, biyolojik ve nükleer silahlara ve tehditlere karşı önlem almak ve durdurmakla yükümlüdür. GCHQ İngiltere'nin Cheltenham kentinde yer alır. Joint Intelligence Committee (JIC), the Security Service (MI5), The Secret Intelligence Service (MI6) ve Defence Intelligence (DI) gibi kurumların altında çalışır.

<span class="mw-page-title-main">Cengel Operasyonu</span>

Cengel Operasyonu, istihbarat ve direniş ajanlarının Polonya'ya ve Baltık ülkelerine gizlice sokulması için Soğuk Savaş'ın (1948-1955) başında İngiliz Gizli İstihbarat Servisi'nin (MI6) yürüttüğü gizli programın adı. Ajanların çoğu, İngiltere ve İsveç'te özel olarak eğitilen; Polonyalı, Estonyalı, Leton ve Litvanyalı sürgünlerden oluşuyordu. Bu ajanlar sızdıkları ülkelerde, Lanetli askerler ya da Orman Kardeşleri gibi Sovyet karşıtı gruplarla bağlantı kuruyorlardı. Operasyonun deniz ayağı Royal Navy ve Alman Mayın Tarama Yönetimi'ne bağlı askerlerdi. Amerikan destekli Gehlen Organizasyonu da Doğu Avrupa'dan ajan teminine dahil oldu. KGB bu casusluk ağına sızdı; ajanların çoğunu yakalayarak veya taraf değiştirmelerini sağlayarak, operasyonu çökertti.

Anthony Frederick Blunt veya Sir Anthony Blunt, 1956'dan 1979'a kadar Victoria Kraliyet Nişanı sahibi, 1964'te savcılığa dokunulmazlık teklif edildikten sonra itiraf eden önde gelen bir Sovyet casusu ve İngiliz sanat tarihçisi.

<span class="mw-page-title-main">Gustave Bertrand</span>

Gustave Joseph Marie Bertrand, Fransız askeri istihbaratçı subay. 1932 yılından itibaren Polonya istihbaratıyla beraber Alman Enigma makinesinin şifresinin kırılması için çalışmış ve İngiliz istihbaratçı Alan Turing başkanlığındaki Bletchley Park'daki ekibin şifreleri kırmasına önemli katkılarda bulunmuştur.

Alfred Dillwyn (Dilly) Knox İngiliz klasik dönem akademisyeni, King's College, Cambridge'de papiroloji uzmanı ve şifre kırıcı. I. Dünya Savaşı sırasında James Alfred Ewing idaresinde İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri bünyesinde kurulan ve Room 40 adı verilen istihbarat dairesinde çalışmıştır. Knox, Zimmermann Telgrafı olarak bilinen şifreli mesajı kıran ve dolayısıyla ABD'nin savaşa dahil olmasını sağlayan ekip içindeydi. Knox, II. Dünya Savaşı'nın hemen öncesinde İngiliz-Fransız-Polonyalı istihbaratçıların toplantılarında önemli bir rol oynamıştır. Knox 1943 yılında ölümüne kadar Bletchley Park'daki istihbarat faaliyetlerine destek vermiş ve Nazilerin Enigma makinesinin kırılması çalışmalarına katılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ultra</span>

Ultra 1941 yılı Haziran ayı itibarıyla İngiliz askeri istihbaratı tarafından kullanılmaya başlayan terim. Terim düşman şifreli iletişiminin elde edilmesi ve kırılması sayesinde ele geçen çok önemli istihbaratın bütününü anlatır. Terim, o döneme kadar en önemli belgeler için kullanılmakta olan çok gizli gizlilik seviyesinin de ötesinde öneme sahip olan istihbaratın değerini anlatmak üzere en yüksek aşama anlamında kullanılan ultra kelimesinden türetilmiştir.

Melita Stedman Norwood, 1937'de İngiliz Demir Dışı Metaller Araştırma Derneği'nde sekreter olarak çalışmaya başladıktan bir süre sonra KGB'ye bilgi sağlayan, bir bilgi kaynağıdır.

<i>The Spy Who Came In from the Cold</i> (film)

The Spy Who Came In from the Cold, John le Carré'nin 1963 tarihli aynı adlı romanından uyarlanan 1965 Birleşik Krallık yapımı Soğuk Savaş casus filmidir. Filmde Richard Burton, Claire Bloom ve Oskar Werner rol alır. Film, Martin Ritt tarafından yönetildi ve senaryo Paul Dehn ve Guy Trosper tarafından yazıldı.

<span class="mw-page-title-main">Donald Duart Maclean</span>

Donald Duart Maclean, Cambridge Beşlisi'nin üyelerindendir. Öğrenim gördüğü sırada NKVD ile tanışmış ve İngiliz istihbaratından, ileride Sovyetlerin çok işine yarayacak kilit bilgileri 1951'deki Moskova'ya ilticasına kadar sızdırmaya devam etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Guy Burgess</span>

Guy Burgess, İngiliz diplomat ve Sovyet ajanıydı. 1930'ların ortalarından Soğuk Savaş döneminin ilk yıllarına kadar faaliyet gösteren Cambridge Beşlisi'nin bir üyesiydi. 1951 yılında Donald Maclean ile Sovyetler Birliği'ne iltica edene kadar bu görevini yerine getirmiştir. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri ile olan casusluk uyumunu bozmuş ve İngiltere'nin dış bağlantıları arasındaki diplomatik sorunların artmasının en büyük sebebi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Oleg Gordievsky</span>

Oleg Gordievsky, eski KGB albayı ve Londra yerleşik büro şefi. Komünizme olan inancını yitirdiği için İngiliz istihbaratı MI6’e gizli bilgi sağlayarak çifte ajanlık yaptı. Moskova’da yürütülen operasyon sırasında kimliğinin ortaya çıkması adına önce Finlandiya’ya, sonra da İngiltere’ye sığındı. Çifte ajan olduğunun ortaya çıkması sonucu Sovyetler Birliği’nce idama mahkûm edildi.