John Brown & Company

John Brown & Company

Tip	Halka açık şirket
Endüstri	Gemi inşaatı ve deniz mühendisliği
Akıbeti	Tersane, Upper Clyde Shipbuilders (UCS) ile birleşti
Kuruluş	1851
Feshedilme	1986
Genel merkezi	Clydebank, İskoçya
Ürün	Askerî gemi Ticaret gemisi Denizaltı Gemi makineleri

John Brown & Company, İskoç gemi inşaatı ve deniz mühendisliği firmasıydı. RMS Lusitania, RMS Aquitania, HMS Hood, HMS Repulse, RMS Queen Mary, RMS Queen Elizabeth ve Queen Elizabeth 2 dahil olmak üzere birçok önemli ve dünyaca ünlü gemi inşa etti.

1900'den 1950'lere kadar en parlak döneminde, dünyanın en saygın ve uluslararası üne sahip gemi inşa şirketlerinden biriydi.^[1] Ancak daha sonra, diğer İngiliz gemi yapımcılarıyla birlikte John Brown's da Doğu Avrupa ve Uzak Doğu'da gelişmekte olan tersanelerle rekabet etmekte giderek zorlandı. John Brown's, 1968 yılında diğer Clydeside tersaneleriyle birleşerek Upper Clyde Shipbuilders konsorsiyumunu oluşturdu, ancak bu konsorsiyum 1971 yılında dağıldı.

Şirket daha sonra gemi yapımından çekildi ancak mühendislik kolu endüstriyel gaz türbinleri üretiminde başarılı olmaya devam etti. 1986 yılında Trafalgar House'un tamamına sahip olduğu bir yan kuruluş haline geldi ve 1996 yılında Kvaerner tarafından devralındı. Trafalgar House, 2000 yılında Clydebank mühendislik tesislerini kapattı. Marathon Manufacturing Company, Clydebank tersanesini UCS'den satın aldı ve Kuzey Denizi petrol endüstrisi için petrol kulesi platformları inşa etmek üzere kullandı. Union Industrielle d'Entreprise (UIE), tersaneyi 1980 yılında satın aldı ve 2001 yılında kapattı.

Mühendis Robert Napier için çalışan iki kardeş - James ve George Thomson - J&G Thomson mühendislik ve gemi inşa şirketini kurdu. Kardeşler, 1847 yılında Anderston'da Clyde Bank Dökümhanesini kurdular. Cessnock, Govan'daki Clyde Bank Demir Tersanesini 1851 yılında açtılar ve ilk gemileri Jackal'ı 1852 yılında denize indirdiler. Kısa sürede prestijli yolcu gemileri inşa etme konusunda ün kazandılar. 1854'te Cunard için Jura'yı ve 1867'de rekor kıran Russia'yı inşa ettiler.^[2][3][4] İnşa ettikleri gemilerin birçoğu Amerikan İç Savaşı'nda Konfederasyon tarafından abluka altında çalıştırılmak üzere satın alındı; CSS Robert E. Lee ve Fingal bu gemilerden bazılarıydı ve demir kaptan Atlanta'ya dönüştürüldü.^[5]

Kardeşler, 1850'de iş ortaklıklarından ayrıldılar ve hiddetli bir ayrılıktan sonra George, birliğin gemi inşa kısmını devraldı. James Thomas ise yeni bir iş kurdu. George Thomson 1866'da öldü, onu 1870'te kardeşi James izledi.^[6] Yerlerine küçük kardeş George'un oğulları James Rodger Thomson ve George Paul Thomson geçti. Tersanelerinin Clyde Navigation Trust tarafından zorunlu olarak satın alınmasıyla karşı karşıya kaldıklarında, 1871'de Dalmuir köyü yakınlarındaki Barns o' Clyde'da nehrin daha aşağısında yeni bir Clyde Bank Demir Tersanesi kurdular. Cart Nehri'nin Newshot Adası'nda Clyde Nehri ile birleştiği noktada yer alan bu tesis, çok büyük gemilerin denize indirilmesine olanak sağlıyordu. Kardeşler kısa süre sonra demir dökümhanelerini ve mühendislik işlerini de aynı yere taşıdılar. Bölgeyle bağlantıları o kadar güçlüydü ki James Rodger Thomson, Clydebank'ın ilk kaymakamı oldu. Aralıklı olarak yaşanan mali zorluklara rağmen şirket, mühendislik kalitesi ve yenilikçiliğe dayalı bir itibar geliştirdi. Tersanenin ve yan işlerinin hızla büyümesi ve işçiler için konut inşa edilmesi, adını kendisini doğuran tersaneden alan yeni bir kasabanın (Clydebank) oluşmasıyla sonuçlandı. 1899 yılında Sheffield merkezli çelik üreticisi John Brown & Company, J&G Thomson'ın Clydebank tersanesini 923.255 £ karşılığında satın aldı.

John Brown, 1816'da Sheffield'de bir çulhacının oğlu olarak dünyaya geldi. Henüz 14 yaşındayken babasının manifaturacı olması yönündeki planlarına uymak istemeyerek Earle Horton & Co. şirketinde çırak olarak işe başladı. Şirket daha sonra çelik işine girdi ve John Brown 21 yaşındayken, babası ve amcasının desteğiyle şirketin satış temsilcisi olabilmek için 500 sterlinlik bir banka kredisi aldı. O kadar başarılı oldu ki, kendi işi olan Atlas Steel Works'ü kurmak için yeterli parayı kazandı.^[7]

Brown 1848 yılında demiryolu vagonları için çok başarılı olan konik yaylı tamponu geliştirdi ve patentini aldı. Artan ünü ve servetiyle 1856'da daha büyük bir alana taşındı. Demir cevherini satın almak yerine kendi demirini üretmeye başladı ve 1858'de çelik üretimi için Bessemer yöntemini benimsedi. Bu hamlelerin hepsi başarılı ve kazançlı oldu ve 1861'de hızla genişleyen demiryolu endüstrisine çelik ray tedarik etmeye başladı.^[7]

Bir sonraki hamlesi Fransız savaş gemilerinde kullanılan demir kaplamayı incelemek oldu. Daha iyisini yapabileceğine karar verdi ve 1863'te savaş gemileri için 12 inçlik (300 mm) zırh plakasını ilk kez haddeleyen bir çelik haddehanesi inşa etti. 1867 yılına gelindiğinde demir kaplaması Kraliyet Donanması savaş gemilerinin çoğunda kullanılıyordu. O zamana kadar işgücü 4.000'in üzerine çıktı ve şirketinin yıllık cirosu neredeyse 1 milyon sterlin oldu.^[7]

Ancak bu başarıya rağmen Brown, 1859'da şirkete aldığı iki ortak ve hissedarla çalışmakta giderek zorlanıyordu. William Bragge bir mühendisti ve John Devonshire Ellis de Birmingham'da başarılı bir pirinç üreticisi aileden geliyordu. Ellis, çelikle kaplanmış bileşik demir levha oluşturmak için patentli bir tasarıma katkıda bulunmanın yanı sıra, büyük bir şirketi yönetme konusundaki uzmanlığını ve yeteneğini de beraberinde getirdi. Üç ortak birlikte bir limited şirket olan John Brown & Company'yi kurdular. Brown 1871 yılında şirketten istifa etti. Sonraki yıllarda hepsi başarısız olan birkaç yeni iş girişimi başlattı. Brown, 1896 yılında 80 yaşındayken yoksul bir şekilde öldü.^[7] Ancak Brown'ın ortaklarıyla birlikte kurduğu John Brown & Company şirketi, Ellis ve iki oğlunun (Charles Ellis ve William Henry Ellis) yönetiminde istikrarlı bir şekilde devam etti.

1900'lerin başında şirket, ilk olarak ABD şirketi International Curtis Marine Turbine Co. tarafından geliştirilen ve patenti alınan Brown-Curtis türbinini geliştirerek deniz mühendisliği teknolojisine yenilik getirdi. Bu motorların performansı Amiralliği etkiledi ve bunun sonucunda Kraliyet Donanması'nın birçok büyük savaş gemisi John Brown'a sipariş edildi. İlk kayda değer sipariş HMS Inflexible muharebe kruvazörü için verilirken, bunu HMAS Australia, HMS Tiger muharebe kruvazörleri ve HMS Barham zırhlısı izledi.

Clydebank aynı zamanda Cunard Line'ın amiral gemileri RMS Lusitania ve RMS Aquitania'yı inşa etmek için tercih ettiği gemi yapımcısı oldu. Lusitania'nın inşasına 1904 yılında başlanmadan önce tersane, geminin Clyde nehrinin bir koluyla buluştuğu en geniş kısmından çapraz olarak denize indirilebileceği şekilde yeniden düzenlendi; nehrin normal genişliği 786 feet (240 m) uzunluğundaki gemiye kıyasla sadece 610 feet (190 m) idi. Yeni kızak mevcut iki kızağın yerini aldı ve suya kayarken tüm geminin geçici olarak yoğunlaşan ağırlığını taşıyabilmesini sağlamak için zemine derinlemesine çakılan takviye kazıkları üzerine inşa edildi. Ayrıca şirket Clyde'ı taramak için 8.000 £, yeni bir gaz tesisi için 6.500 £, yeni bir elektrik tesisi için 6.500 £, rıhtımı genişletmek için 18.000 £ ve 150 ton kaldırma kapasitesine sahip yeni bir vinç için 19.000 £ ve ek makine ve ekipman için 20.000 £ harcadı.^[8]

Brown's 1905 yılında Yarrow Shipbuilders ve diğerleriyle birlikte Coventry Ordnance Works ortak girişimini kurdu. 1909'da şirket Sociedad Española de Construcción Naval'dan bir hisse satın aldı.

1900'lü yılların başlarında Clydebank fabrikası Dumbarton Yolu boyunca uzanan 80 dönümlük (32 hektar) bir alanı kapsayacak şekilde genişledi; Doğu ve Batı tersaneleri, her biri 150 ton kaldırma kapasitesine sahip iki vinç yardımıyla denize indirilen gövdelerin donatıldığı bir donatım havuzuyla birbirinden ayrılıyordu. Doğu tersanesinde, her biri en büyük savaş gemisinin inşasına uygun beş inşa kızağı bulunuyordu ve bir kızak 900 ft (270 m) uzunluğunda bir geminin inşasına yetecek uzunluktaydı. Batı tersanesi muhripler gibi daha küçük gemilerin inşası için kullanılıyordu. Tersane ile bağlantılı olarak, şirketin hem kendi gemileri hem de diğer şirketler için türbin ve kazan ürettiği motor atölyeleri vardı. 1917'deki kısa bir dönem dışında, Birinci Dünya Savaşı boyunca işletme müdürü Thomas Bell'di. Çabalarından dolayı 1918 yılında şövalye ilan edildi.^[9]

Önemli bir endüstri olmasına rağmen, sipariş defterlerindeki tüm gemileri inşa etmek için uygun işçi bulmakta zorluk çekiyordu. İşgücü sıkıntısını azaltmak amacıyla, "seyreltme" adı verilen ve sendikalarla savaş sona erdiğinde kadınların işlerini bırakacakları konusunda anlaşmaya varılan bir program kapsamında bazı işlerde kadınları istihdam etti. Savaş boyunca şirket Clydebank tesislerinde 7.000'i tersanede, 3.000'i de motor tesislerinde olmak üzere ortalama 10.000 işçi çalıştırdı. Ocak 1918'de bunların 87'si kadındı.^[10]

Üretkenliği artırmak için şirket 1914-18 yılları boyunca sürekli olarak yeni tesislere ve aletlere yatırım yaptı. 1915 yılında, daha önce iki perçin makinesi gerekirken sadece bir perçin makinesine ihtiyaç duyan pnömatik perçinlemeyi tanıttı. Savaş sırasında şirket neredeyse sadece savaş gemileri inşa etmekle meşguldü. Repulse ve Hood savaş kruvazörleri haricinde, bu savaş gemisi inşası muhripler üzerinde yoğunlaştı. Savaşın sonunda, diğer tüm İngiliz tersanelerinden daha fazla muhrip inşa etti ve HMS Simoom'un omurgasının döşenmesinden kalkışına kadar yedi ay, HMS Scythe'nin altı ay ve HMS Scotsman'ın beş buçuk ay sürmesiyle bu alanda rekor kırdı. Şirketin tüm savaş dönemi boyunca toplam 205.430 ton gemi ve 1.720.000 hp (1.280.000 kW) makine ürettiği tahmin edilmektedir.

Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve ardından gelen donanma siparişleri sıkıntısı İngiliz gemi inşasını çok kötü etkiledi ve John Brown ancak hayatta kalabildi. Tersaneyi üç büyük gemi kurtardı: RMS Empress of Britain ve dev Cunard White Star Liners RMS Queen Mary ve RMS Queen Elizabeth. Sektörün yaşadığı zorlukların kurgusal bir anlatımı 1939 yapımı Shipyard Sally filminde tasvir edilmektedir.

Glasgow'un büyük bir gemi inşa kenti olarak geçmişi onu Alman Luftwaffe'sinin başlıca hedefi haline getirmiş olsa da ve Clydebank Blitz'e rağmen tersane, İkinci Dünya Savaşı'nda önemli ve son derece başarılı HMS Duke of York da dahil olmak üzere birçok savaş gemisi inşa ederek ve onararak değerli bir katkıda bulundu. Savaştan sonraki ilk birkaç yıl savaş gemisi siparişlerinde ani bir azalma görüldü, ancak bu durum savaş sırasında kaybedilen tonajın yerini almak üzere ticari gemi inşasında yaşanan uzun süreli bir patlama ile dengelendi. Bu dönemde inşa edilen en önemli gemiler RMS Caronia ve kraliyet yatı HMY Britannia'dır.

Lusitania, John Brown & Company tarafından inşa edilen ve İngiliz Cunard Line şirketi tarafından işletilen bir transatlantik yolcu gemisiydi. İşte Lusitania'nın detaylı açıklaması:

İnşa ve Hizmete Giriş:

• Lusitania'nın inşası, John Brown & Company tersanesinde İskoçya'nın Clydebank şehrinde başladı ve 7 Eylül 1907 tarihinde tamamlandı.
• 1907 yılında hizmete giren bu gemi, o dönemin en lüks ve hızlı transatlantik gemilerinden biri olarak öne çıktı.

Tasarım ve Özellikler:

• Lusitania, dört bacalı klasik transatlantik gemi görünümüne sahipti ve 240.9 metre uzunluğundaydı.
• Yolculara konforlu bir seyahat deneyimi sunmak için geniş iç mekanlara ve güverte alanlarına sahipti.
• Geminin hızı, o dönemdeki diğer gemilerden daha yüksekti ve transatlantik seyahatler için oldukça etkileyiciydi.

Yolcu ve Personel:

• Lusitania, yaklaşık 2,000 yolcu kapasitesine sahipti ve geniş bir mürettebatı içeriyordu.
• Yüksek standartlarda hizmet sunan gemi, zengin ve ünlü yolcular tarafından tercih ediliyordu.

I. Dünya Savaşı ve Batış:

• 1915 yılında I. Dünya Savaşı sırasında, 7 Mayıs'ta Lusitania, İrlanda açıklarında Alman denizaltısı tarafından torpido saldırısına uğradı.
• Saldırı sonucunda gemi hızla battı ve 1,198 kişi hayatını kaybetti. Bu olay, sivil bir gemiye yapılan bir saldırı olması nedeniyle büyük bir uluslararası tepki uyandırdı.

Sonuçlar ve Miras:

• Lusitania'nın batışı, I. Dünya Savaşı'nda Amerika'nın savaşa girmesine katkıda bulundu ve Alman denizaltı saldırılarına karşı olumsuz bir kamuoyu oluşturdu.
• Bu olay, denizcilik tarihinde ve uluslararası ilişkilerde önemli bir dönemeç olarak kabul edilir.
• Lusitania'nın batışı, geminin lüks ve zarafetiyle birlikte trajik bir şekilde sona eren bir dönemin sonunu simgeler.

John Brown & Company, İskoçya merkezli bir mühendislik ve gemi yapım şirketi olup, endüstri tarihinde önemli izler bırakmıştır. Şirket, özellikle Queen Elizabeth sınıfı savaş gemileri gibi büyük ve stratejik öneme sahip projelerde başarıyla yer alarak, denizcilik sektöründe adını duyurmuştur.

Queen Elizabeth sınıfı savaş gemileri, Birinci Dünya Savaşı öncesinde, 1912-1914 yılları arasında John Brown & Company'nin Clydebank, İskoçya'daki tersanesinde inşa edilmiştir. Bu sınıf, o dönemdeki modern savaş gemisi tasarımına uygun olarak büyük bir hız, ateş gücü ve dayanıklılık sunan gemileri içermekteydi.

John Brown & Company, Queen Elizabeth sınıfındaki gemilerin inşası sırasında ana müteahhit olarak görev almış ve denizcilik endüstrisine öncülük etmiştir. Şirketin gemi inşa yetenekleri, sadece teknik uzmanlıkla sınırlı kalmamış; aynı zamanda stratejik ve tarihi öneme sahip projelerde aktif bir rol oynamıştır.

Bu sınıfın gemileri, savaş boyunca önemli görevlerde yer almış ve Büyük Britanya'nın deniz gücünü artırmıştır. HMS Queen Elizabeth, özellikle Çanakkale Harekâtı ve diğer deniz operasyonlarında etkin bir rol oynamıştır. John Brown & Company'nin bu projedeki başarısı, şirketin denizcilik endüstrisindeki lider konumunu pekiştirmiş ve İngiltere'nin savunma kabiliyetini güçlendirmiştir.

Ancak, II. Dünya Savaşı'nın ardından denizcilik endüstrisindeki değişimler ve ekonomik zorluklar, John Brown & Company'nin varlığını sürdürme konusunda yeni stratejiler geliştirmesini gerektirmiştir. Zaman içinde, şirketin gemi yapımındaki etkinliği azalmış ve endüstriyel faaliyetleri kademeli olarak sona ermiştir.

John Brown & Company'nin tarihi, endüstriyel devrimden II. Dünya Savaşı sonrasındaki döneme uzanan geniş bir yelpazede önemli olaylara ve projelere tanıklık etmiştir. Gemi inşası alanındaki uzmanlığı ve stratejik katkıları, şirketin İngiltere'nin savunma ve denizcilik tarihindeki önemli bir figür olarak kalmasını sağlamıştır.

HMS Hood, Birinci Dünya Savaşı sonrasında İngiliz Kraliyet Donanması tarafından inşa edilen ve 1920'lerin başında hizmete giren bir Battlecruiser sınıfı zırhlı savaş gemisidir.

İnşa ve Hizmete Giriş:

• HMS Hood, Birinci Dünya Savaşı sonrasında, 1918 yılında inşa edilmeye başlanmış ve 1920 yılında tamamlanarak hizmete girmiştir.
• Hood, o döneminin en büyük ve en hızlı savaş gemisi olma özelliğini taşıyordu.

Tasarım ve Özellikler:

• 262.3 metre uzunluğunda ve 32.1 metre genişliğinde olan Hood, büyük bir tonaj kapasitesine sahipti.
• Ana bataryası, sekiz adet 381 mm'lik top içeriyordu, bu da onu dönemin en güçlü savaş gemilerinden biri yapıyordu.
• Hood'un hızı, 32 knot'a kadar çıkabiliyordu, bu da onu o dönemdeki diğer savaş gemilerinden daha hızlı kılıyordu.

Görevler ve Hizmet Tarihi:

• HMS Hood, Atlantik ve Hint Okyanusu'nda çeşitli görevlerde bulundu. Özellikle İngiliz İmparatorluğu'nun geniş deniz yollarını korumak ve gözetlemek amacıyla kullanıldı.
• Hood, 1930'ların ortalarına kadar dünya genelindeki çeşitli bölgelerde hizmet verdi.

Bismarck ile Çatışma:

• HMS Hood, II. Dünya Savaşı'nın başlarında, 1941 yılında Alman savaş gemisi Bismarck'ı durdurma göreviyle öne çıktı.
• Ancak, 24 Mayıs 1941 tarihinde Bismarck'a yapılan bir çatışmada, Hood büyük bir patlama sonucu saniyeler içinde batarak büyük bir kayıp verdi.

Sonuçlar ve Miras:

• HMS Hood'un kaybı, o dönemdeki en büyük ve en güçlü savaş gemilerinden birinin ani bir şekilde yok olması nedeniyle büyük bir şok yarattı.
• Bu olay, savaş gemisi tasarımlarında ve stratejilerinde değişikliklere neden oldu.
• Hood, Birleşik Krallık'ta ve dünya genelinde, kaybedilen gemilere ve mürettebatlarına saygı anısına yapılan anıtlar ve törenlerle hatırlanmaktadır.

HMS Rodney, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra 1920'lerde inşa edilen ve İngiliz Kraliyet Donanması'na ait bir zırhlı savaş gemisiydi.

İnşa ve Hizmete Giriş:

• HMS Rodney, Birinci Dünya Savaşı sonrasında, 1922-1927 yılları arasında İngiliz Kraliyet Donanması için inşa edildi.
• 1927 yılında hizmete giren bu zırhlı savaş gemisi, Birinci Dünya Savaşı'nın ardından geliştirilen Washington Denizcilik Anlaşması çerçevesinde belirlenen tonaj sınırları içinde inşa edilmiştir.

Tasarım ve Özellikler:

• Rodney sınıfı gemiler, önceki sınıflardan farklı olarak 381 mm'lik ana batarya yerine 406 mm'lik top taşıyordu.
• Gemi, 186.9 metre uzunluğunda ve 29.6 metre genişliğindeydi.
• Rodney'nin güçlü motorları, 23 knot'a kadar bir hıza ulaşmasını sağlıyordu.

Görevler ve II. Dünya Savaşı:

• Rodney, özellikle Atlantik ve Akdeniz'de çeşitli görevlerde bulundu.
• II. Dünya Savaşı'nın başlarında, gemi Alman savaş gemisi Bismarck'ı batırmak için Kraliyet Donanması'nın önemli bir parçası olarak görev aldı.

Bismarck ile Çatışma:

• 1941 yılında, Bismarck'ın batırılmasında HMS Rodney önemli bir rol oynadı. Rodney, Bismarck'ı çember içine alarak ona karşı etkili ateş açtı.
• Bismarck'ın batması, Rodney'nin savaş tarihinde önemli bir an olarak kaydedildi.

Sonuçlar ve Miras:

• Rodney, savaş sonrasında modernizasyon geçirerek hizmete devam etti ve 1960 yılında hurdaya çıkarıldı.
• Geminin II. Dünya Savaşı'ndaki çatışmalardaki etkili rolü ve özellikle Bismarck'ın batışındaki katkısı, Rodney'yi Kraliyet Donanması'nın tarihinde önemli bir gemi olarak konumlandırdı.
• Geminin adı, daha sonraki Kraliyet Donanması gemilerine miras olarak kaldı ve Kraliyet Donanması'nın tarihinde önemli bir yere sahiptir.