İçeriğe atla

Jet çağı

De Havilland Comet ilk ticari jet uçağıydı ve 9 Ocak 1951'de hizmete başladı.
Teknoloji tarihi
Teknolojik çağlara göre
Modern öncesi tarih
Modern tarih
Gelecek
  • Gelişmekte olan teknolojiler
Tarihi bölgelere göre
Teknoloji türüne göre
Teknoloji zaman çizelgeleri
Makale indeksleri
  • Teknolojinin ana hatları
  • Tarih öncesi teknolojinin ana hatları

Jet Çağı, havacılık tarihinde, jet türbinli motorlarla güçlendirilmiş hava taşıtlarının ortaya çıkışı ve ticari jet seyahatinin desteklediği sosyal ve kültürel değişikliklerle belirlenen bir çağdır.

Jet uçakları eski pistonlu motor uçaklara göre daha yükseğe, daha hızlı ve daha uzağa uçabilmiş, kıtalararası ve denizaşırı seyahatleri çok daha hızlı ve kolay hale getirebilmiştir. Kuzey Amerika'dan ayrılan ve Atlantik Okyanusu'nu (ve daha sonra Pasifik Okyanusu'nu ) geçen uçaklar artık varış noktalarına durmaksızın uçabiliyor ve böylece dünyanın büyük bir kısmı ilk kez bir günlük seyahatle erişilebilir hale geliyordu. Büyük jet uçakları piston motorlu uçaklardan daha fazla yolcu taşıyabilir hale geldi, bu da uçak ücretlerinin düşmesine ve uluslararası seyahatin daha geniş bir sosyoekonomik grup yelpazesine açılmasına neden oldu.

Saf jet motorlarına ek olarak, türbin tahrikli pervaneli motorlar daha yumuşak bir sürüş ve daha iyi yakıt verimliliği sağlamıştır. Büyük uçakların jet motorlu hakimiyetinin bir istisnası Tu-114'e (ilk uçuş 1957) güç veren karşıt dönüşlü pervaneli turboprop tasarımı olmuştur. Bu yolcu uçağı çağdaş jetlerin hız, kapasite ve menzilini yakalayabilmiş, hatta aşabilmiştir, ancak bu tür motorlar 1976'dan sonra sadece askeri uçaklar için büyük gövdelerde kullanılmıştır.

Concorde süpersonik nakliye (SST) uçağının 1976 yılında düzenli hizmete girmesinin, seyahat sürelerini önemli ölçüde kısaltarak hava yolculuğunda daha da devrim yaratması beklenmekteydi, ancak uçak hiçbir zaman ticari başarı elde edemedi. Yirmi beş yıllık hizmetin ardından Concorde uçuşları, Temmuz 2000'de Paris yakınlarında meydana gelen ölümcül kaza ve diğer faktörlerin ardından 2003 yılında durdurulmuştur. Bu, sivil hizmette bir SST'nin tek kaybı olmuştur. Sadece bir başka SST tasarımı, Sovyet dönemi Tu-144 sivil kapasitede kullanıldı, ancak yüksek bakım ve diğer sorunlar nedeniyle kısa süre sonra geri alındı. McDonnell Douglas, Lockheed ve Boeing 1960'lardan bu yana çeşitli SST tasarımları geliştirmeyi planlayan üç ABD'li üreticiydi, ancak bu projeler çeşitli gelişimsel, maliyet ve diğer pratik nedenlerle sonunda terk edilmiştir.

Menşei

"Jet Çağı" terimi 1940'ların sonlarında icat edildi.[1] O dönemde üretimde olan tek jet motorlu uçak, çoğu avcı uçağı olan askeri tiplerdi. Bu ifade, jet motorunun havacılık ve uzay alanında köklü bir değişim yarattığı ya da yakında yaratacağının kabul edildiğini göstermektedir.

Bir görüşe göre jet çağı 1930 ve 1940'larda jet motorunun icadıyla başlamıştır.[2] Askeri havacılık tarihi, 1944 yılında Arado Ar 234 keşif bombardıman uçağının ve Messerschmitt Me 262 savaş uçağının II. Dünya Savaşı sırasında hizmete girmesiyle başlamıştır.[3][4] Ticari havacılıkta jet çağı, 1952 yılında De Havilland Comet uçağının ilk tarifeli uçuşuyla İngiltere'de ve on yıl sonra ilk Amerikan yapımı jet uçaklarıyla Amerika'da başlamıştır.[5][6]

Sivil Havacılık

Tupolev Tu-104 (201 adet üretildi) Sovyet yapımıdır

İngiliz De Havilland Comet, uçan ilk jet uçağı (1949), hizmete giren ilk uçak (1952) ve düzenli transatlantik hizmet sunan ilk uçak(1958) olmuştur. Tüm versiyonlardan yüz on dört adet üretilmiştir. Bununla birlikte, sürekli ve güvenilir bir hizmet sunan ilk jet uçağı, 1956 ve 1958 yılları arasında dünya çapında faaliyet gösteren tek jet uçağı olan Sovyet Tupolev Tu-104 (201 adet üretilmiştir) olmuştur. Comet ve Tu-104 daha sonra ABD'nin Boeing 707 (1958'de hizmete girdi) ve Douglas DC-8 tarafından üretimde geride bırakılarak önümüzdeki birkaç yıl içinde göklerde ona eşlik etmiştir. Dönemin diğer tipleri arasında Fransız Sud Aviation Caravelle de vardı. 707'nin 26 Ekim 1958'de Pan American ile New York-Paris hattında hizmete girmesinin ardından, 1959 yılı transatlantik yolcuların denizden çok hava yoluyla yolculuk yaptığı ilk yıl haline gelmiştir.

Yolcu sayısı arttıkça, büyük merkez havalimanlarından uçan uçak sayısını artırmak pratik olmamaya başlamıştır. Fransa'nın Paris kentindeki Orly Havalimanı gibi uluslararası havalimanları, artan yolcu sayısına yanıt olarak terminallerini bagaj kontrolü ve gümrük işlemlerinin verimliliğine göre inşa edecekti.[7] Bunun yerine, tasarımcılar daha da büyük geniş gövdeli uçaklar yarattı ve motor üreticileri de daha büyük, daha güçlü ve aynı zamanda daha fazla yakıt tasarrufu sağlayan motorlarla karşılık vermiştir. İlk "jumbo jet" Boeing 747 idi ve hem havaalanı yolcu kapasitesini artırdı hem de hava yolculuğunun maliyetini düşürerek Jet Çağı'nın getirdiği sosyal değişiklikleri daha da fazla hızlandırdı.

Askeri havacılık

Askeri havacılık jet çağına biraz daha erken, İkinci Dünya Savaşı'nın son dönemlerinde girmiştir. Savaş sonrası ilk yıllarda, jet uçaklarının artan kullanımının çok az önemli etkisi olmakla birlikte, esas olarak geçmişte görülen performanstaki yavaş ama istikrarlı gelişmelerin devam etmesine hizmet etmiştir. Süpersonik uçuş, uçak performansında bir adım değişikliğe neden oldu. Düz uçuşta ses bariyerini aşan ilk uçak olan Bell X-1, roketle çalışan deneysel bir tipti ve onu takip eden üretim jetleri çok az daha hızlı uçabiliyordu. Başlangıçtan itibaren süpersonik uçuş için tasarlanan ilk jet uçağı İngiliz Fairey Delta 2 idi. Bu uçak 10 Mart 1956'da saatte 1.000 milden daha hızlı uçan ilk uçak oldu ve mevcut mühendislik malzemeleri nedeniyle genellikle Mach 2,2 hızıyla sınırlı olan "hızlı jetler" çağının habercisi haline gelmişti. Jetler hızlandıkça, silahlanmaları da silahlardan füzelere doğru değişti. Radar, atış kontrol ve diğer sistemlerle birlikte aviyonik sistemler daha karmaşık hale gelmiştir. Uçaklar daha büyük ve daha pahalı hale geldikçe, ekonomik olmaları için daha fazlasını yapmaları gerekmiştir. Tüm bunlar Soğuk Savaş sırasında askeri stratejinin doğasını derinden etkilemiş bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "The Story goes on" (PDF). 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ocak 2020. 
  2. ^ "History of flight | aviation". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020. 
  3. ^ "military aircraft | Types, History, & Development". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 28 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020. 
  4. ^ Green, W.; "Warplanes of the Third Reich", Macdonald and Jane's (1970).
  5. ^ "Sixty years of the jet age". Flight Global. 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "The Jet Age, 1958 – today," America by air, Smithsonian national Air and Space Museum.
  7. ^ Schwartz, Vanessa R. (1 Aralık 2014). "Dimanche à Orly: The Jet-Age Airport and the Spectacle of Technology between Sky and Earth". French Politics, Culture & Society. 32 (3): 24-44. doi:10.3167/fpcs.2014.320302. ISSN 1537-6370. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Uçak</span> Motorlu hava taşıtı

Uçak veya tayyare; hava akımının başta kanatlar olmak üzere kanat profilli parçaların alt ve üst yüzeyleri arasında basınç farkı oluşturması sayesinde havada tutunarak yükselebilen, uçma özellikli motorlu bir hava gemisi ve hava taşıtıdır. Pistonlu ya da jet motorlu, sabit kanatlı ve havadan ağır pek çok hava taşıtı uçak kategorisine dahildir. Günümüzde en temel uçak tipleri, yolcu uçağı, savaş uçağı, kargo uçağı olarak bilinirken, farklı coğrafi şartlara göre özelleştirmiş uçaklar da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Boeing 747</span> Boeing tarafından üretilen, orta-uzun menzilli, geniş gövdeli yolcu-kargo uçağı

Boeing 747, havayolu taşımacılığında kullanılan bir jet uçağıdır. İlk ticari uçuşunu 1970 yılında gerçekleştirmiştir. Büyüklük rekorunu Airbus A380'in hizmete girdiği 2006 yılına kadar elinde tutmuştur. 2006 yılı itibarıyla en uzun kanat genişliğine Hughes H-4 Hercules sahiptir ancak en büyük ticari uçak, Sovyet yapımı kargo uçağı Antonov An-225'tir.

<span class="mw-page-title-main">Turbofan</span> jet motor türü

Turbofan, itişi egzoz gazıyla beraber, ön kısımdaki geniş fanla da sağlanan güvenilir ve bakımı kolay jet motoru tipidir. Ön kısmı büyük, arka kısmı koni şeklinde ve daha küçüktür. Genelde yolcu uçaklarında kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Havacılık</span>

Havacılık, insanlar tarafından üretilmiş hava taşıtlarıyla uçmak ya da uçmak için gerekli olan makinelerin tasarımıyla veya bakımlarıyla uğraşmak demektir. Daha genel bir anlamda, havacılık terimi, hava taşıtı ile ilgili olan tüm eylemleri, endüstrileri, kurumları kapsamaktadır. Ticari havacılık, sivil havacılık, genel havacılık, askerî havacılık, deniz havacılığı, kara havacılığı, ultralight havacılık, sanal havacılık gibi türleri bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Havacılık tarihi</span> İnsanlığın uçuş serüveni

Havacılık tarihi, insanlığın ilk günlerindeki ilkel uçuş denemeleri ve 17 Aralık 1903'te Wright Kardeşlerin ilk havadan ağır motorlu uçuşu yapması da dahil olmak üzere insanlı uçuşun gelişiminin tamamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Boeing 737</span> Yolcu Uçağı

Boeing 737 kısa ve orta mesafe menzilli, tek koridorlu, dar gövdeli ve düşük fiyatlı, jet motorlu havayolu uçağıdır. Boeing'in diğer modelleri 707 ve 727'den türetilerek tasarlanmış olan Boeing 737'nin toplam dokuz versiyonu üretilmiştir. Boeing 737 Max üretiminin başlamasından sonra Boeing 737NG olarak adlandırılan -600,700,800 ve 900 versiyonunun üretimi 18 Aralık 2019 tarihinde son 737NG'nin KLM Havayollarına teslim edilmesiyle sonlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tupolev Tu-144</span> dünyanın ilk sesüstü hızında yolcu taşıma uçağı

Tupolev Tu-144, SSCB'de Tupolev tasarım ofisinde, Alexei Tupolev yönetiminde tasarlanmış, dünyanın ilk süpersonik taşıma uçağı (SST).

<span class="mw-page-title-main">McDonnell Douglas MD-80/MD-90</span> Yolcu Uçağı

McDonnell Douglas MD-80 ve MD-90; çift motorlu, orta sınıf ve tek koridorlu ticari jet uçağı. Her ikisi de DC-9 adlı modelden türetilmiştir. MD-80'ler 1980 yılında piyasaya sunulmaya başlanmasının ardından, 1989 yılında da MD-90'lar geliştirilmiştir. Her iki uçağın da yolcu kapasitesi aslen 140 iken, 172 yolcuya kadar çıkarılabilmekteydi. İlk ticari yolculuğuna Swissair ile çıkan uçak, 1998 yılında ise yerini Boeing 717'ye bıraktı. 717'nin orijinal ismi MD-95 olmasına karşın McDonnell Douglas—Boeing şirketlerinin birleşmesi sonrası yeniden adlandırıldı. 23 Mayıs 2006 tarihinde son iki Boeing 717 siparişinin teslimi ile DC-9 uçak ailesinin 41 yıllık üretim süreci sona ermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Boeing 727</span>

Boeing 727 orta boyda, dar gövdeli, üç motorlu ticari bir jet uçağıdır. İlk kez 1963 yılında kullanılmaya başlanmıştır ve çok uzun yıllar dünyadaki en popüler jet uçağıydı. 1.831 adet 727 üretilmiştir. 727 satış rekorları 1990'larda kardeşi Boeing 737 tarafından kırılmıştır. Temmuz 2013 tarihi itibarıyla 5 adet Boeing 727-100 ve 104 adet Boeing 727-200 hâlen kullanımdadır.

<span class="mw-page-title-main">Douglas DC-8</span>

Douglas DC-8 Dört motorlu jet uçağıdır. 1959 - 1972 yılları arasında üretilmiştir. Bugün hâlen en büyük dargövdeli uçak unvanını korumaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Airbus A320 ailesi</span>

Airbus A320 ailesi Almanya, Fransa, İspanya, Birleşik Krallık ve Hollanda ortaklığından oluşan Airbus S.A.S. ailesinin kısa ve orta menzilli uçağıdır. Airbus A320 serisi A318, A319, A320, A321 ve ACJ özel jet versiyonlarından oluşur. İlk uçuşunu 1987 yılında gerçekleştiren A320 serisi fly by wire Flight control sistemini kullanan ilk yolcu uçaklarıdır. Yolcu uçakları arasında bu güne kadar 4658 adetten fazla üretilerek en büyük rakibi Boeing 737'in arkasından ikinci sıradadır. 1965 yılında üretime başlayan Boeing 737 şu ana kadar 8000'i geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Boeing 777</span> yolcu uçağı

Boeing 777 Uzun menzilli, geniş gövdeli, Çift koridorlu, çift motorlu yolcu uçağı. Boeing Ticari Uçaklar tarafından üretilmektedir. Dünyanın en büyük ve yaygın büyük çap turbofan motorlu, üç sınıfta 283 ve 368 arasında tek sınıf yapılandırmasında 550 yolcu taşıma olanağına sahip, 5235 ila 9380 deniz mili 'ye kadar menzili vardır. 777'ye dışarıdan bakıldığında diğer uçaklardan ayırt edici özellikleri, yuvarlak gövde kesiti, bıçak-kuyruk konisi, altı tekerlekli ana iniş takımı. Boeing 777'in ilk telesiyejli filosiyeline göre, bilgisayar aracılı kontrolleri var. Ayrıca, tamamen bilgisayar destekli tasarımla tasarlanan ilk ticari uçak.

<span class="mw-page-title-main">Yolcu uçağı</span>

Yolcu uçağı, genel anlamda sadece yolcu taşıma amacına yönelik olarak üretilmiş uçak. Yolcuların yanı sıra yolculara ait bagajların ve kısmen diğer malzemelerin nakliyesinde de kullanılırlar. Yolcu uçağı tabiriyle daha çok havayolları tarafından kullanılan yüksek kapasiteli ve performanslı uçaklar kastedilir. Bununla birlikte hafif uçaklar da az sayıda yolcunun çoğunlukla kısa mesafelere ulaştırılmasında kullanılırlar.

<span class="mw-page-title-main">De Havilland Comet</span> Dünyanın ilk jet motorlu yolcu uçağı

De Havilland Comet, İngiliz De Havilland şirketi tarafından "dünyanın ilk jet motorlu yolcu uçağı" olarak tanıtılan ve ilk uçuşunu 27 Temmuz 1949 tarihinde ve ilk ticari uçuşunu Mayıs 1952'de yapan yolcu uçağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Andrey Tupolev</span>

Andrey Nikolayeviç Tupolev, çok sayıda askeri bombardıman uçağı ve dünyanının ilk sesüstü (süpersonik) yolcu uçağını da içermek üzere çeşitli sivil Sovyet uçağının tasarımını gerçekleştiren büroyu yöneten SSCB'li uçak tasarımcısı.

<span class="mw-page-title-main">Boeing 707</span>

Boeing 707 1950'li yıllarda üretime başlanan dört jet motorlu dar gövdeli sivil yolcu uçağı modelidir. Ünlü "Seven oh Seven" diye bahsedilen efsanevi yolcu uçağı olarak bilinir. Boeing tarafından 1010 adet üretildi, 1960 ve 1970 yılları arasında uluslararası uzun uçuşlarda yolcu taşımacılığında kullanıldı. İlk jet motorlu yolcu uçağı olan de Havilland Comet'ın başarısız ve sonu ölümle biten kazalarından sonra havacılık tarihinde başarılı olmuş ve yeni tasarımlara ilham vererek yolcu taşımacılığında jet uçağı çağını başlatmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Scramjet</span> jet motor türü

Scramjet bir ramjet çeşidi olup farklı olarak supersonik yanma odasına sahiptir. Havanın sıkıştırılarak alındığı, yakıtın yakıldığı yanma odası ve egzozun giriş hızından daha hızlı ayrıldığı lüleye (nozzle) sahiptir. Ticari jet motorları havanın motor içine alınıp sıkıştırılması için kompresör kullanır, daha sonra sprey halindeki yakıt sıkıştırılmış havayla birlikte ateşlenerek geriye doğru gider ve thrust oluşturur. Scramjet havayı sıkıştırmak için uçağın hızını kullanır, yani çok az hareketli parçaya ihtiyaç duymaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Turbojet</span> jet motor türü

Turbojet, hava solumalı, havacılık sektöründe kullanımı olan bir jet motorudur. Motorun termodinamik çevrim patenti 19. yüzyılda Brayton tarafından alınmış olmasına rağmen, İngiltere'de Frank Whittle ve Almanya'da Hans von Ohain tarafından birbirinden bağımsız olarak 1930'lu yılların sonlarında çalışır prototipleri geliştirilmiştir. Günümüzde daha çok askerî uçaklarda ve süpersonik yani "ses üstü" hızlarda uçuş yapan hava taşıtlarında kullanılır. Geçmişte ise 70'li yıllardan 2003 yılına dek hizmet veren Concorde uçağı, turbojet kullanan ve seri üretimi yapılan yegane yolcu uçağı olmuştur. Turbojet motorlar, çok yüksek miktarda itiş gücü üretirler ve böylece çok kısa sürede ivmelenme sağlayarak monte edildiği uçağı ses üstü hızlara çıkartır. Ekstra hız ve ivme sağlamak için turbojet motorlara artyakıcılar eklenir.

<span class="mw-page-title-main">Tupolev Tu-204</span> çift motorlu orta menzilli jet uçağı

Tupolev Tu-204 çift motorlu orta menzilli jet uçağı ailesi, Sovyetler Birliği yıkılmadan önce tasarlanmış, sonrasında yolcu ve kargo modelleri Rusya merkezli havayollarında kullanıma girmiştir. Tupolev Tasarım Bürosu tarafından tasarlanan ve Aviastar SP ve Kazan Uçak Üretim Derneği tarafından üretilen bir dar gövdeli yolcu uçağıdır. İlk uçuşunu 1989 yılında yapan Tu-204, biraz daha düşük menzil ve yük kapasitesi ve kendi sınıfında rekabetçi performans ve yakıt verimliliği ile Boeing 757'ye göre eşdeğer olması amaçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tupolev Tu-104</span> SSCB yapımı dar gövdeli jet yolcu uçağı

Tupolev Tu-104, Tupolev tarafından üretilen Sovyet yapımı bir dar gövdeli jet yolcu uçağıdır. Uçak, de Havilland Comet'in ardından dünyanın ikinci jet yolcu uçağıydı ve hizmete giren ilk jet yolcu uçağıydı. Hizmette olduğu süre boyunca yaklaşık 90 milyon yolcu taşımış olup yerini Tu-124'te bıraktı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.