Jeopolitik Düşünce Okulu

Jeopolitik düşünce okulu altı grupta değerlendirilebilir. Georfrey Parker'ın sınıflandırmasına göre bu altı grup şunlardan oluşmaktadır.^[1]

1618-48 yılları arasında süren ve siyasal ve politika anlamında birçok gelişmelerin yaşandığı Otuz Yıl Savaşlarının akabinde Avrupa bütünlüğünün "ulus-devlet" olarak adlandırılan siyasal ve politik organlara ayrılması 15 ve 16. yüzyıllarda fazlaca coğrafi keşiflerden sebep dünyanın yan, jeopolitik dünyanın o döneme kadar sahip olduğu "mistik" ve "gizemli" özelliğinin kalkmasının akabinde siyasal ve politik organlar arasında yeni bir bilim katılmaya başlamıştır. Dünya üzerinde birçok hükûmetler arasında nasıl bölüştürüldüğü ve dağıtıldığı ve bu hükûmetlerin nasıl bir özelliğe sahip olup ayrıştırıldığını araştıran bu etkin bilim organına "Siyasal Coğrafya" denmiştir. Siyasal coğrafya ile ilgili günümüze kadar birçok konudan bahsedilip tanım yapıldıysa da, bu tanımların vardığı ortak nokta genel olarak bir bilim dalının siyasal ve politik aşamaları coğrafi-mekansal taraflarının araştırılmasına sebep olduğudur. Bir bilim organı olarak siyasal coğrafya büyük coğrafi araştırmaların ortaya koyduğu siyasal ve politik mantıksal bağlam durumunda doğup gelişme süresine ve aşamasına sahip olmuştur. Yeni keşiflerde bulunan topraklar bütününün Avrupa tarafından yağmalanıp sömürgeleştirilmeye başlamasından sebep siyasal ve politik coğrafya aşamasından başka bir araştırma alanı imkanına sahip olmuştur. Jeopolitiğin siyasal coğrafyadan farklı bir biçimde araştırma aşaması olarak belirginlik kazanması 19. yüzyılın ikinci çeyreğin de mantıksal alanda ise "Aydınlanma Çağı"yla belirginleşen rasyonel ve pozitivist teorik anlayışın hükmü altındadır. Nitekim "Aydınlanma Çağının" önemli düşünürleri Charles Darwin ve Karl Marx gibi adların eserleriyle sosyal bilimleri gibi sistematik olması etkin ve evrensel hükümler koyması gereği düşüncesinin tanınmasına sebep olmuştur. Bu görüşe bir bakıma "Bilimsel Determinizm" de denilmektedir. Böyle bir siyasal-politik ve mantıksal bağlamın içerisinde bulunması jeopolitiğin esasen hükmünün küresel durumda gerçekleşen siyasal durumlara coğrafi açıdan net bir sebep getirmek amacıyla ortaya çıkan bir araştırma bilimi olduğunu söyleyebiliriz.

Direkt olarak jeopolitik kelimesini kullanmayan Darwin'in evrim kanısı yekten coğrafyaya yansıtarak hükûmetleri de birer sistem olarak tanıyor ve her hükûmetin coğrafi olarak kendisine bizzat "yaşam yeri" (İçbersrcum) doğurması gerektiğini belirten Alman coğrafyacı Friedrich Potzel, jeopolitiğin siyasal ve politik coğrafyadan farklı bir tez alanı olarak varoluşunda fazlasıyla önemli bir rol belirtmiştir. Jeopolitikle ilgili bu yakın çalışmaları içerisinde en parlayıcı olanı ise siyasetçi J. Mackindere aittir. Bunun önemi ise ortaya koyduğu "Heartlond" kanısının yıllar sonra hala politikacıların uluslararası ilişkiler ortamında en etkin başvuru sebeplerinin birisi haline geldiğinden sebep olmuştur. Mahan'ın belirttiği deniz gücü yerine ilk kez kara gücünü ortaya çıkarmış bu alanda ise dünya hakimiyetinden sebep Avrasya kıtasının merkezinde yer alan Heartland ismi verdiği büyük alanın kontrolünün önemine vurgu yapan Mackinder'in "Doğu Avrupayı" kontrolü altında bulunduran Hearland'e kendisini yöneten Dünya'ya hakim olmaktadır. Bu teorisi ise zamanla coğrafi determinizmin en belirgin örneği haline gelmiş bulunmaktadır. Jeopolitiğin yapısı açısından Mackinder'in araştırmalarından bizzat etkilenen bir yazardan söz etmek gerekir. Bu ise Alman siyasal ve politika alanında doktora yapmış Karl Haushafe'dir. Almanya'nın coğrafi açıdan yayılmasına bilimsel bir tanı getirmeye çalışmış ve aylık olarak sergilenen Zeitschrift für Geopolitik kitabı ile önemli üniversitelerde verdiği dersle yoluyla Jeopolitiği emperyalist egemenliği için bir örnek haline getiren düşüncelerin Alman entelektüel kesimleri içerisinde destek toplamasına sebep olmuştur.

Haushofer'in düşünceleri Almanya'nın izlediği siyaset politika üzerine nasıl etkiliyse Spykman'ın görüşleri de ABD'nin İkinci Dünya Savaşı akabinde sürdürdüğü küresel fikir üzerinde de aynı şekilde etkin olmuştur. Spykman'ın anlam ve önemi Mackinder'in bahsettiği Heartland yerine bu merkez konumu çevreleyen Rimland "kenar kuşak" içerisinde belirginleşmesinden sebeptir. Spykman ve Kennan aynı zamanda jeopolitik araştırmalara sahip olan coğrafi determinizmin Soğuk Savaş zamanı dünya siyaset ve politikasına geçirilmesine de sebep olmuşlardır. Jeopolitik kanılar etrafında Soğuk Savaş'ın deniz gücü ABD ile birlikte kara gücü ise Sovyetler Birliği içerisinde Heartland ve birde Rimland'ın hakimiyetin den sebep verilen küresel nüfuz amacına inmesi jeopolitiğin benzer durumlarını öne süren realist uluslararası ilişkiler kanısıyla etkileşmesine sebep olmuştur. Fakat bazı uzmanlar bizzat Batı akademik etrafında "jeopolitiğin coğrafi esasları belirten bir realizm kanısı" anlaşıldığına dikkat çekmişlerdir. Aslında her iki kanının da ulus-devletleri temel araştırma amacı olarak kullanması, uluslararası kavramları biçimlendiren küresel hükümleri tespit ettikleri teorilerine dayanan bir bilimsel determinist düşünceye sahip oldukları, temel malzemelerini güç, askeri-politika yetenekler, savaşma, güçler düzeni ve hegomonya gibi teoriler içerisinde oluşturmaları ve skypman-kennan gibi adlar aynı şekilde hem jeopolitiğin hem de realizmin lideri isimleri içerisinde belirtmeleri, realizmle ilişkileri üzerinde birleşmeye büyük oranda sebep olmuşlardır.

Klasik jeopolitik duruma alternatif oluşturan yaklaşımlar, Soğuk Savaş'ın bitmesiyle aynı zamanlı olmasından sebep özellikle batıda önem çekmeye başlayan "eleştirel jeopolitik" kurumun lideri olarak gözükmektedirler. Eleştirel jeopolitiğin büyümesinde önemli katkıda bulunan Tuathail, Agnew gibi araştırmacılardır, bizzat klasik jeopolitik sebeplerin uluslararası ilişkilerin askeri-politik araçlarına sabitlenerek coğrafyaya fethedilip aynı zamanda hükmedebilmektedir bir olguyu azaltmasını eleştirmiş ve hızla evrenselleşen dünyada oluşan büyük ölçekte geniş çaplı ekonomik, politika ve sosyal değişimleri belirten farklı bir jeopolitik kavramı önemsemişlerdir. Bu sebepten ise eleştirel jeopolitik hem evrensel asıl jeopolitik haritasını hem de haritanın anlaşılmasına etki ve önem eden jeopolitik kavramları açığa vurmaya sağlamaktadır. Jeopolitiğin yani eleştirel jeopolitiğin 2000'ler süresince fazla bir gelişme ve büyüme gösterdiği görülmemektedir. Fakat alanın önde gelen bilimsel kitabı Political Geography son yirmi yıl boyunca yayınlanan araştırmaların birçoğunda tartışmalı yani eleştirel yaklaşımın ileri sürüldüğü söylenebilmektedir. Fakat bu durum Jeopolitik yaklaşımın Soğuk Savaş dönemi sonrası Jeopolitikle alakalı yapılan araştırmalar üzerindeki amacı ve etkisinin hemen hemen bittiği anlamını taşımaktadır...

jeopolitik basit bir anlamda tanımı ile coğrafyanın siyaset ve politika içerisindeki anlam ve önemini araştıran bir bilim dalı olarak bilinmektedir. Aynı zamanda jeopolitik bu net ve kısa tanımının akabinde çok daha önemli ve derin bir anlam taşımaktadır. Jeopolitik en başta bir devlet idare bilimidir. İç-dış siyaset politika dahil hayatın birçok yerini içerisinde bulunduran bütün olay olgular jeopolitiğin içine girmektedir. Siyaset-askeri politika-ekonomi ticaret-sosyal kültürel gibi birçok alanı içinde bulunduran bir güç alanıdır. Bu güç bizim ve uluslararası ortamda sistem içerisindeki anlam ve önemi jeopolitik sistematik yöntemler ile ortaya çıkarmaktadır. Hükûmetler elde ettiği gücü hedef ve amaçlarına ulaşmak için kullanırlar. Elde edilen güç ile amaçların ele geçirilebilmesi; güç ile amaç hedefin birbirine oranlı ve tutarlı olması gerekmektedir. Elde edilen en düşük güç ile amaçlarının ele geçirilmesi ve optimum bir sahanın bulunması hedeftir. Elde edilen güç ile geçirilemeyecek amaçlar yaratmak bu yolda ilerleyip hükûmetleri felaketlere iter ve tarihte bunun birçok örneği bulunmaktadır.

Farklı bir kollar olan "Tarih" ve "Jeopolitik" organları içerisinde bir bağlantı kurulması ve tanınıp beyan edilmesi gerekmektedir. Böylelikle iki kol arası diyaloğun oluşturulması kabul edilebilmektedir. Tarih alanı küçük bir ifadeyle "geçmişin bilimi" olarak bilinip bu haliyle bile eski bir tarih olmaktadır. Genel olarak tarih alanı yeryüzünde bulunan insanların toplulukların ve bunlardan doğan olayları, zaman ve mekan belirterek olaylar arasında neden-sonuç ilişkilerini, önceden ve sonradan olan olaylar ve olgularla bağlantılı karşılıklı iletişim ve etkileşimini gösterip belirten bir bilim alanıdır. Tarik alanı geçmişin olgularını, tartışmacı ve eleştirel bir biçimde inceleyip araştırmasına sebep olarak kronolojik bir yapıcılık üzerinde araştırır, genel olarak ise amaçlar konusunda açıklamalar bulundurmaktadır. İnsanın farklı bir durumu ise an ve zaman tanısına sahip olması, artarak geçmişi, hali ile de geleceği kendi etrafınca anlamlandırabilmesidir. Tarihi olay ve olgular birebir araştırılıp deneyleri yapılmaktadır. Tarihi olgular neden-sonuç itibarıyla birbirleri üzerinde iletişimleri bulunmaktadır. Belli bir zaman ve mekan içerisinde gerçekleşmektedirler. En önemlisi ise bizden öncenin gelecekteki topluluklara aittirler.^[2]