Japon kılıcı terminolojisi
Bu madde Japon kılıcı için kullanılan terimler ve anlamları hakkındadır. Kılıçlar hakkındaki açıklamalar için katana maddesine göz atın.
Japon kılıcı için kullanılan terimler
| Aykuçi: | El korunağı (tsuba) olmayan küçük bıçak (tanto). Genellikle elbisenin içerisine gizli olarak kadınlar tarafından taşınırdı. |
| Aşi | Jiden hamona uzanan yumuşak çelikten küçük kanallar. Genel anlamda “ayaklar”. Hamondaki bu düzensizliklerin, keskin kenarın parçalarının kırılmasını engellemek için olduğu söylenir. |
| Ayasugi | Bir çeşit jihadda. Kılıcın boş kısmı yapılırken masame desenli çelik bloğunun törpülenmesi sırasında oluşan düzenli dalgalı çizgiler. |
| Bo'hi | Geniş yiv ya da hi |
| Boşi | Uçtaki sert kenar deseni. |
| Çoci | Yonca ya da mantar şekilli hamon. |
| Çokuto | Düz kılıç |
| Gunome | Yarım daire dalga şeklindeki hamon. |
| Ha | Keskin kenar |
| Habuçi | Hamonun kenarını sınırlayan çizgi, sertten yumuşak çeliğe geçiş kısmı |
| Hada | Dövme izleri |
| Hamaçi | Bilenmiş kenarın başlangıcındaki çentik izleri. |
| Hamon | Yumuşak perlit çeliğe geçiş bölgesini de kapsayan martensit çelik deseni. |
| Hi | Bıçağın üst kısmındaki yiv. |
| Hitasura çoji | Alacalı bıçakta çoji şekilli hamon. |
| Horimono | Bıçak üzerindeki oyma ya da işlemeler. |
| İnazuma | Habuki bölgesinin dikey zik-zak deseni. Tam çevirisi "yıldırım çizgileri" |
| İtame | Katlanmış çelik bloğunun dövülmesiyle oluşan tahtaya benzer damarlı doku. Tahta üzerindeki düzensiz yuvarlak şekillere benzer. |
| Ci | Hamonun üstündeki yüzey. |
| Cihadda | Bıçak veya jinin deseni. |
| Cicetsu | Bıçağın yüzey rengi ve deseni |
| Katana | Samurayların kullandığı kıvrık kılıç. |
| Ken | Eski Japonya'da imal edilen düz kılıç. Hiyan döneminde yerini taçi almıştır. |
| Kinsuci | Habuçinin sert kısmındaki yatay çizgiler. Tam çevirisi "altın çizgiler" |
| Kissaki | Kılıcın ucu. |
| Ko nayi | Habuçideki, ni ve nayoi büyüklüğü arasındaki sert çelik parçaları, martensit kristaller. |
| Ko notari | Hamondaki sığ ve düzensiz dalgalanmalar. |
| Masame | Katlanmış çelik bloğunun dövülmemiş kısmında oluşan tahtaya benzer damarlı doku. Tahta üzerindeki şekillere benzeyen yakın aralıklı düzenli çizgiler. |
| Meyi | Kılıç ustasının imzası. |
| Mekugi ana | Teng üzerindeki pim deliği. |
| Motohaba | Maçideki genişlik. |
| Muni | Arka yüzey. |
| Muni-maçi | Tengin arka işaret kısmının üzerindeki çentik. |
| Nagasa | Bıçak uzunluğu. |
| Naginata | Pala uçlu Japon kılıcı. |
| Nakago | Tengin sonu. |
| Nayi | Habuçi üzerinde bulunan, gözle görülebilecek kadar büyük martensit kristal parçacıklar. |
| Nihonto | Ken, naginata, yari, taçi, katana, vakizaşi ve tantonun içinde bulunduğu Japon kılıçları |
| Ninjatō | Popüler kültürde(sinema vb.) en yaygın kullanılan klasik kılıç türü. |
| Nayoi | Habuçi üzerinde bulunan, gözle görülmesi mümkün olmayan martensit ya da perlit parçacıklar. Puslu, bulanık alanlar olarak ortaya çıkar. |
| Notare | Hamon üzerindeki düzensiz dalgalanmalar. |
| Omote | Ön. |
| Sakihaba | Yokoti genişliği. |
| Şinogi | Kılıcın kenarını belirleyen sırt çizgisi. |
| Şinogici | Sırt çizgisinin üstündeki bıçak yüzeyi. |
| Sori | Bıçağın eğrilik miktarı. |
| Suguha | Düz hamon. |
| Suriyage | Taçiyi, katana boyutuna indirgemek için kısaltılmış teng. |
| Tanto | Japon bıçak veya kaması. |
| Taçi | Eski samurayların at üstünde kullandığı uzun kılıç. |
| Togi | Katananın cilalı yüzeyi. |
| Toran | Dalga şekilli hamon. |
| Ura | Arka. |
| Utsuri | Yüzeydeki beyazımsı etki, hamonun dışındaki ji. Tam çevirisi "yansıma". |
| Vakizaşi | Samurayların kullandığı kısa kılıç. |
| Yakiba | Keskin kenar. |
| Yasurami | Nakago üzerindeki törpü izleri. |
| Yokoti | Ucu gövdeden ayıran sınır. |
Kılıç kuşanma ile ilgili terimler
| Fuçi | Subanın yanındaki kabza halkası. |
| Habaki | Kılıcın kın içerisine temas etmesini engellemek için kullanılan metal halka. |
| Ito | Kabzayı tenge tutturmak için sarılan örgü. Bir arada durmaları için menukinin üzerine sarılır. |
| Kaşira | Kabzanın sonundaki dipçik boşluğu. |
| Koşirayi | Saya, suba, suka, menuki, habaki, kaşira, sagiyo ve diğer aksamın bütünüyle montajı. |
| Kurikata | Sagiyoyu kına bağlamak için atılan düğüm. |
| Medugi | Kabzayı (suka) subaya sabitlemek için kullanılan pim. |
| Menuki | Medugi üzerine yerleştirilen süs. |
| Sagiyo | Kılıç kuşanırken kını kemere bağlamak için kullanılan ip. |
| Sami' | Kabzayı kaplamak için kullanılan deri. |
| Saya | Kın. |
| Şirasaya | Kılıcı muhafaza etmek/depolamak için kullanılan basit, tahta "dinlenme" kını. |
| Suba | El korunağı. |
| Suka | Kabza ya da tutamaç. |
İmalat terimleri
| Age gitaye | Şita gitaye şeklini oluşturmak için birkaç kere katlanmış çeşitli çelik parçaları |
| Denkayi tetsu | Eloktrolitik fırında imal edilmiş hurda metalden eritilmiş demir. %99,99 saf demirdir. Demirci, oroşigane işlemini kullanarak yeterli miktarda karbon ekler. |
| Hagane | Hon sanmayi gitaye metodu kullanılarak imal edilen keskin kenar için kullanılan daha sert (yüksek karbon içerikli) çelik. |
| Hizu-kuri | Sunobe kullanılarak bıçağın şekillendirilmesi. Bıçak ısıtılır ve bir seferde küçük bir kısmı dövülerek şekillendirilir. Bıçak şiyage için hazır hale gelir. |
| Hon sanmayi gitae | Kılıç yapım metodlarından daha az bilinenidir; her bir taraf için 3 farklı daha sert kavagane çelik kullanılır; göbek kısmı için yumuşak şingane parçaları ve keskin uç kısmı için ise daha sert bir çelik olan özel hagane parçaları kullanılır. |
| Kera | Tatarada oluşturulan ham çelik. Çeliğin neredeyse yarısı tamahagane dir ve kılıç yapımı için kullanılmaya hazırdır. Geri kalan çelik, demirci tarafından ocakta karbon oranı ayarlandıktan sonra kullanılabilir. |
| Kaji-oşi | Demirci tarafından kılıca son şeklinin bıçak, eğe ile verilmesi ve pürüssüz cilalamanın yapılması. |
| Kangan tetsu | Oksijensiz ortamda eritilerek imal edilen süngerimsi demir. Demirci döküm ocağındaki karbon oranını oroşigane işlemini kullanarak ayarlar. |
| Kavagane | Kılıcın gövde kısmına başlangıç malzemesi olarak kullanılan sert (karbon oranı yüksek) çelik. Karbon oranı %1,0 - %1,5 arasındadır. |
| Kitaye | Metal çubuğun dövülerek ya da katlanarak bıçak yapılmak için hazır hale getirilmesi. |
| Kobuse gitaye | En bilindik bıçak yapma şeklidir, şingane özlü yumuşak bir merkez ve kavagane bir kılıf. |
| Nakago-şitate | Bıçağın sapa yakın kısmının törpülenerek tamamlanması |
| Omura | Suçiyoki esnasında kılıca kaplanacak olan sulu kile katılması için omuna taşının öğütülerek toz haline getirilmesi. |
| Oroşigane | Dövme işlemi esnasında çeliğin karbon oranını ayarlama işlemidir. Karbon seviyesi, çeliğin odun kömürünün üst kısmında ısıtılmasıyla ve kılıç aşağıya doğru ulaştıkça yeni odun kömürü atılmasıyla artırılır. Kılıcın karbon oranının düşürülmesi ise; demir ocağının etrafına hava menfezi yerleştirilerek ısıtılması ve böylece karbonun oksijenle birleşip karbonmonoksit haline gelmesiyle yapılır. |
| Satestu | Çeliğin yapımı için kullanılan demir oksit kumu. |
| Sen | Kılıca şekil vermek için kullanılan bıçak. Çok sert bir kılıç çeliğinden yapılmıştır ve her darbede metalin ince kısımlarını rende gibi ayırır. |
| Şiyage | Bir bıçak ve eğe ile kılıca şekil verme. Suçiyokide bıçağın yüzeyi kil uygulanmasına hazırlanır. Bu hizukuriden sonra yapılır. |
| Şingane | Yumuşak çelik. Daha yumuşak (karbon seviyesi %0,5'in altında) çelik, kılıcın orta kısmını yapmada kullanılır. |
| Şitagitaye | Dövme işlemi. Dövme işlemi esnasındaki ilk altı kat. |
| Soriyaoşi | Yaki ireyi takiben kılıçtaki kıvrımın ayarlanması. |
| Sunobe | Kılıç yapılmak üzere dövülmeye hazır boş çelik bar. |
| Tamahagane | Kılıcın gövdesini yapmak için kullanılan işlenmemiş çelik. |
| Tatara | Kalcı. Odun kömürünü, tamagahane oluşturmak için demir oksit kumuyla yakar. |
| Tanren | Birçok parça çeliğin bir blok haline getirilecek şekilde kaynak yapılması işlemidir. Düz hale getirilecek şekilde çekiçle dövülür ve 12-15 kez çaprazlama katlanır. Bu bitmiş kılıcın jihaddasını oluşturur. |
| Suçi-oki | Sulu kil, odun kömürü tozu ve öğütülmüş omura taşı ile kılıcın sertleştirme işlemi öncesinde kaplanması. Kilin kalınlığı, yaki ire esnasında kılıç suya soğutmak için daldırıldığında işlemin hızını belirlemeye etki eder. Kılıcın çabuk soğuyan kısmı sert çelik, yavaş soğuyan kısmı ise daha yumuşak bir yapıya dönüşür. Bu bitmiş bir kılıcın modelini belirler. |
| Sukuri-komi | Şiganenin yumuşak özü, tanren esnasında kılıçta oluşturulan oluğa yerleştirilir. Bu daha sonra sunobenin oluşturulması için kullanılır. Şigane ya da yumuşak çelik daha önceden dövülmüştür. Bıçaktaki bu öz ya da daha yumuşak kısım (çelikteki karbon oranı daha düşüktür), kılıca esneklik verir ve kırılmasını önler. |
| Sumivakaşi | Çelik blokların dövülme işlemi için montajlanması. Küçük kavagane parçaları bir yığın haline getirilir, kağıda sarılır ve sulu kile daldırılır. Daha sonra ısıtılır ve tek bir parça haline gelinceye kadar kaynar halde dövülür ve saf olmayan kısımlar atılır. |
| Yaki-ire | Kılıcın ısıtılıp suya sokulmasıyla sertleştirilmesi. Kılıcın keskin ucu, ince bir kil tabakayla kaplıdır. Çelik 700 °C'den 900 °C'ye kadar ısıtıldığında, çelik kristalleri östenit adı verilen yapıya dönüşür. Hızlıca soğutulduğunda, kilin ince olduğu yüzeyde martensite dönüşür. Çeliğin geri kalan kısmı yavaşça soğur ve orijinal ferrit ya da perlit yapısına geri dönüşür. Ayrıca kılıç kıvrımını, uç ve daha kalın olan arka kısmın farklı oranlarda genişlemesi ile kazanır. |
| Yaki-modoşi | Kılıcın, yaki ire sonrasında iç gerilimin alınması amacıyla tavlanması. Kılıç 150 °C'ye kadar ısıtılır ve suda soğutulur. |
Demirciler hakkındaki terimler
| Ningen Kokuho | "Yaşayan Ulusal Hazine" ya da "Önemli Kültürel Değerlerin Sahibi" olarak tayin edilmiş. |
| Masamune Ödülü | Yıllık kılıç yapma yarışmasında, mukansa tarafından seçilen en iyi sunuma verilen devasa ödül. |
| Mukansa | Genel kılıç yapma yarışmasının üzerine terfi ettirilen ve artık sadece diğer mukansalarla kıyaslanan kılıç imalatçısı. |
Kılıcın menşeini tanımlarken kullanılan terimler
| Ato Meyi | Demircinin kendisi tarafından eklenmemiş olan, sonradan eklenen imzası. Bunların doğru olduğu kabul edilir ve demircinin bilerek bıraktığı imzası ile uyuşmaz. Kılıcın özü, bu uygulamayı desteklemektedir. |
| Bizen | Beş bölgesel Japon kılıç yapma geleneğinden biri. |
| Dayi Meyi | Usta demirci ve ona yardımcı olan öğrencisi tarafından yapılmış kılıç. |
| Dayi Saku | Usta demircinin talimatıyla, öğrencisi tarafından yapılan ve usta demircinin imzasını taşıyan kılıç. Bu genelde ustanın yaptığı kılıç ile aynı değerde tutulur. |
| Gendayito | 1876 ve daha sonralarda yapılan modern ve çağdaş kılıçlar. |
| Go Kaden | Beş kılıç yapma geleneği. Kantayinin ilk aşamasında kılıç bu beş gelenekten birisine göre sınıflandırılır. |
| Gimeyi | Sahte imza (meyi), aldatmak amacıyla eklenmiştir. |
| Gunto | II.Dünya Savaşı sırasında Japon ordusu için yapılmış olan kılıçlar. Genellikle geleneksel yöntemlerle yapılmamışlardır. |
| Kanteyi | Kılıcın menşeini tanımlama şeklidir. Bu, yapıldığı zamanı, yeri ve demircisini kapsar. |
| Koto | 1573'lü yıllardan önce yapılan kılıç. |
| Mumeyi | Demircinin imzası olmayan kılıç. |
| Mino | Beş bölgesel Japon kılıç yapma geleneğinden biri. |
| Oşigata | Kılıcın çizilerek ya da mum vb. sürerek özelliklerini gösteren kopyalarının çıkartılması. Bu bütün kılıç için ya da sadece sapa doğru olan kısım (nakago) için olabilir, kılıcın imzasını (meyi) gösterir. |
| Şinsakuto | Yeni yapılmış kılıç. |
| Şin şinto | 1772'den 1925 yılına kadar yapılmış olan yeni kılıçlar. |
| Şinto | Yaklaşık olarak 1573 ve 1760 yılları arasında yapılmış yeni kılıçlar. |
| Şo şin | Gerçek ve özgün kılıç (ya da farklı bir öğe). |
| Soşu | Beş Japon kılıç yapma geleneğinden biri. |
| Yamaşiro | Beş Japon kılıç yapma geleneğinden biri. |
