James J. Gibson

James J. Gibson
Doğum	27 Ocak 1904(1904-01-27) McConnelsville, Ohio, U.S.
Ölüm	11 Aralık 1979 (75 yaşında) Ithaca, New York, U.S.
Eğitim	Northwestern Üniversitesi Princeton Üniversitesi (Lisans derecesi, Doktora derecesi)
Kariyeri
Dalı	Deneysel psikoloji Görsel algı
Çalıştığı kurumlar	Smith Koleji Cornell Üniversitesi
Doktora danışmanı	Herbert Langfeld

James Jerome Gibson (27 Ocak 1904 - 11 Aralık 1979) Amerikalı bir psikologtu.

Gibson, görsel algı alanında yaptığı önemli katkılarıyla bilinir. Örneğin, sinir sisteminin görsel algıyı aktif olarak oluşturduğu fikrine karşı çıkıp zihnin çevresel uyaranları ek bilişsel inşaya veya işlemeye gerek kalmadan doğrudan algıladığı ekolojik psikolojiyi destekledi. 2002'de Review of General Psychology dergisinde yayınlanan bir çalışma, onu John Garcia, David Rumelhart, Louis Leon Thurstone, Margaret Floy Washburn ve Robert S. Woodworth ile birlikte 20. yüzyılın en çok alıntılanan 88. psikoloğu olarak sıraladı.^[1]

James Jerome Gibson, 27 Ocak 1904'te Ohio eyaletinin McConnelsville köyünde Thomas ve Gertrude Gibson'ın çocuğu olarak dünyaya geldi.^[2] Kendinden küçük Thomas ve William adında iki erkek kardeşi vardı.^[2] Gibson'ın babası Wisconsin Demiryolları'nda sörveyör olarak çalışıyordu ve annesi bir öğretmendi.^[2] Babasının işi gereği Gibson ailesi sık sık seyahat etmek ve yer değiştirmek zorunda kaldılar.^[2] Dakota eyaletleri ve Wisconsin boyunca göçebe hayat sürdüler, ta ki Chicago'nun Wilmette banliyösüne yerleşene kadar.^[2]

Çocukken babası Gibson'ı tren yolculuklarına çıkarırdı. Görsel dünyanın hareket halindeyken görünüşünden ve alımlanmasından oldukça etkilendiğini Gibson hikâyelerinde anlatırdı.^[2] Trenin hareket yönünde ilerlerken görsel dünya da aynı yönde akıyor ve genişliyormuş gibi görünür. Trenin hareket ettiğini yönün tersine bakıldığında ise görsel dünya daralıyormuş gibi görünür. Bu deneyimler, Gibson'ın optik akışa ve farklı ulaşım araçlarında üretilen görsel bilgilere olan ilgisini ateşledi.^[2] Gibson, hayatının ilerleyen dönemlerinde bu hayranlığını inmekte olan ve uçan uçakların görsel algısı çalışmalarına uygulayacaktı.^[2]

Gibson, lisans öğrenimine Northwestern Üniversitesi'nde başladı, ancak birinci sınıftan sonra Princeton Üniversitesi'ne yatay geçiş yapıp felsefe lisansını tamamladı.^[2] Princeton'da kayıtlıyken Gibson'ın, felsefede yeni gerçekçiliği savunan Edwin B. Holt ve Gibson'a deneysel psikoloji dersini veren Herbert S. Langfeld dahil etkilendiği birçok profesörü vardı.^[2] Langfeld'in dersini aldıktan sonra Gibson, Princeton'da kalmaya karar verdi ve psikoloji alanındaki doktorasına Langfeld'in danışmanlığında devam etti.^[2][3] Doktora tezi görsel formların hafızasına odaklandı ve 1928'de doktora derecesini aldı.^[2]

William James tarafından eğitilen Edwin B. Holt, Gibson'a radikal bir deneyci olması için ilham verdi.^[2] Gibson, William James'in çalışmasını doğrudan okumamış olsa da Edwin B. Holt ikisi arasında bağlantı kuran bir köprüydü.^[2][4] Holt'un molar davranışçılık teorisi, James'in radikal deneycilik felsefesini psikolojiye taşıdı.^[2] Öyle ki Gibson'ın çalışmalarının William James'in fikirlerinin uygulaması olduğu savunuldu.^[2] Gibson, algının doğrudan ve anlamlı olduğuna inanıyordu.^[2] Sağlarlık teorisi aracılığıyla algının anlamlılığını irdeledi.^[2] Gibson, ayrıca James'in tarafsız monizminden de etkilenmiştir: hiçbir şey yalnızca zihinsel veya fiziksel değildir.^[2]

Gibson kariyerine Smith Koleji'nde psikoloji öğretmeni olarak başladı.^[2] Burada görevini yaparken hayatında tesiri olmuş iki isimle karşılaştı. Bunlardan biri Gestalt psikoloğu Kurt Koffka'ydı.^[2] Gibson, Gestalt psikolojisi ile aynı fikirde olmasa da Koffka'nın psikolojinin temel araştırmalarının algıyla ilgili süreçler olması gerektiği yönündeki inancına katılıyordu.^[5] Gibson'ın Smith Koleji'nde geçirdiği süre boyunca tanıştığı diğer önemli isim, görsel uçurum gibi araçlarla yaptığı araştırmalarıyla tanmış bir psikolog olan eşi Eleanor Jack'ti.^[2][5] James ve Eleanor, 17 Eylül 1932'de evlendiler ve iki çocuk sahibi oldular.^[2]

Gibson 1941'de ABD Ordusu'na katıldı ve İkinci Dünya Savaşı sırasında Ordu Hava Kuvvetleri'nin Havacılık Psikolojisi Programı'na bağlı bir birimin müdürü oldu.^[2] Onu özellikle meraklandıran şey, bir uçağı uçurmanın görsel algı üzerindeki etkisiydi.^[2] Bulgularını, pilot adayılarının seçmelerine yönelik görsel yetenek testlerinin geliştirilmesine yardımcı olmak için kullandı.^[2] 1946'da yarbay rütbesine yükseldi.^[2] Savaş bittikten sonra kısa bir süreliğine Smith Koleji'ne döndü ve bu sırada retinal doku gradyanı ve retinal hareket gradyanı gibi derinlik algısına yönelik görsel fenomenleri tartıştığı "The Perception of the Visual World (Görsel Dünyanın Algısı)" adlı ilk kitabını yazmaya başladı.^[2] Kitap 1950'de yayımlanmadan önce Gibson, hayatının geri kalanında ders vermeye ve araştırma yapmaya devam edeceği Cornell Üniversitesi'ne geçti.^[2][6]

Kitabının 1950'de yayınlanmasının ardından Gibson, 1952'de Kuzey Amerika'daki Deneysel Psikologlar Derneği'nin üyesi olarak Warren Madalyası'nı kazandı.^[2][5] Ayrıca Amerikan Psikoloji Birliği (APA) ve ABD'deki Doğu Psikoloji Birliği'nin bölüm başkanı oldu.^[2][5] Gibson'ın diğer üstün başarıları arasında 1961'de Seçkin Bilimsel Katkı Ödülü'nü alması, Oxford Üniversitesi'nde Fulbright üyesi olması, Princeton'daki İleri Araştırmalar Enstitüsü üyesi olması, Stanford Üniversitesi'nde Davranışsal Bilimlerde İleri Araştırmalar Merkezi'nin üyesi olması ve 1967'de Ulusal Bilimler Akademisi'ne üye seçilmesi yer alıyor.^[2][5] Bunların yanında Gibson, Edinburgh ve Uppsala Üniversiteleri tarafından fahri doktora unvanlarını da aldı.^[2][5]

Gibson, 11 Aralık 1979'da New York eyaletinin Ithaca şehrinde, 75 yaşında öldü.^[2][6]

Gibson'ın algı alanındaki araştırmalarını yönlendiren soru şuydu: "Dünyayı gördüğümüz haliyle nasıl görüyoruz?". Bu soru beraberinde çevreyi ve çevrenin nasıl deneyimlediğini anlamayı sağlayacak deneysel araştırmalarını yönlendirdi.^[7] James J. Gibson'ın psikolojinin algıya bakışında reform sağlamasının iki temel yolu vardı. Birincisi, uyarım kalıplarımızın hareket eden bir organizma tarafından etkilenmesidir. Bu süreç, ambiyant optik dizini üzerine yaptığı araştırmayla betimlendi. Bu araştırmalarında Gibson, algılayan öznenin bulunduğu konum ile algılanan obje arasında hiyerarşik bir ilişki olduğunu ve algının bu ilişkiler neticesinde tabandan yukarı biçimde değiştiğini vurgular. Psikolojide algının reform edilebilmesi için Gibson'a göre ikinci yol, üç boyutlu uzayın kavramsal olduğunun kabullenilmesidir. Gibson'a göre algı, kişinin çevresinin ve kişinin onunla nasıl etkileşime girdiğinin bir derlemesidir.^[8]

James Gibson'ın kariyeri boyunca yaptığı büyük katkılar üç önemli eserinde yayımlandı: 1950 yayımlı "The Perception of the Visual World (Görsel Dünyanın Algısı)", 1966 yayımlı "The Senses Considered as Perceptual Systems (Algısal Sistemler Olarak Duyular)" ve 1979 yayımlı "The Ecological Approach to Visual Perception (Görsel Algının Ekolojik Yaklaşımı)".^[9]

Gibson'un algı üzerine yaptığı çalışmaların çoğu, ABD Ordusu Hava Kuvvetleri'nde geçirdiği zamandan etkilenmiştir. Burada algının günlük işlevlerde ne kadar gerekli olduğu üzerine bolca düşündü.^[7] Onun bu çalışmaları ve düşünceleri, algı türleri arasındaki belirgin farkı ortaya koyan öncüllerden olabilir: Biçim algısı iki boyutun durağan bir gösterimiyken nesne algısı boyutlardan birinin hareket halinde olmasını kapsar.^[5] Gibson, yaşamı boyunca deneysel algı araştırmalarının temelini attı. Daha sonra algısal araştırmaların öncüsü olacak olan eğri çizgilerin adaptasyonu ve incelenmesi üzerinde çalıştı.^[2] Çalışmalarının temelinde algının kendi başına anlamsız olduğu perspektifini reddetti; bunun yerine anlamın algılayandan bağımsız olduğunu savundu. Algıyı çevrenin belirlediğini ve anlamın, çevrenin gözlemciye "sağladığı" şeyde olduğunu iddia etti.^[10]

Klasik eseri olan "The Perception of the Visual World (Görsel Dünyanın Algısı)" kitabında, o zamanlar popüler olan davranışçılık teorisini yaptığı bir deneysel çalışması neticesinde reddetti, çünkü bu çalışması hayvanların dış dünyadaki davranışlarının ötesinde ortamdan bilgi numuneleri topladığı fikrine öncülük etti. Daha sonraları sağlarlık teorisinin bir parçası olarak sunduğu optik akış kavramını ele aldı. Gibson'a göre görme alanındaki nesnelerin gözlemciye görünen hareketi betimleyen optik akış, retina üzerindeki ışık örüntüsü tarafından belirlenir.^[11] Bu nedenle "sağlarlık" terimi, belirli bir nesne veya ortam tarafından sağlanan eylem fırsatlarını ifade eder. Bu kavram, tasarım ve ergonomi alanlarında son derece etkili olmuştur. Buna bir örnek, Gibson'la etkileşime giren ve Gibson'ın sağlarlık fikrini büyük kavramsal değişikliklerle endüstriyel tasarıma uyarlayan Donald Norman'ın çalışması olabilir.^[12]

"The Ecological Approach to Visual Perception (Görsel Algının Ekolojik Yaklaşımı)" kitabında da anlaşılabileceği gibi daha sonraki çalışmalarında Gibson, felsefeye daha fazla eğildi ve daha önce davranışçılığa reddettiği gibi bilişselciliği de eleştirdi. Gibson, bilişselci dolaylı gerçekçiliğin aksine, doğrudan algıyı ve doğrudan gerçekçiliği güçlü bir şekilde savundu. Neticede bu yeni yaklaşımına ekolojik psikoloji adını verdi. Ayrıca bilişin bilgi işleme görüşünü de reddetti. Gibson'ın bu yaklaşımları, başta post-bilişselci olmak üzere psikolojideki birçok çağdaş hareket üzerinde giderek daha fazla etkili oluyor.^[13] Bu etkiye neden olan ve "The Ecological Approach to Visual Perception (Görsel Algının Ekolojik Yaklaşımı)" kitabında geçen en önemli görüşlerden biri, bir görüntünün optik bilgisinin biçim ve renk izlenimi değil, değişmezler olduğunu savunmasıdır. Bir nesnenin sabit bir biçimi, nesnenin saydam biçimini değil, yalnızca belirli değişmezlerini betimler.^[2][5][13] Bu, algısal sistemlerimizde bilinçli olarak farkında olduğumuzdan çok daha fazla bilginin mevcut olduğu anlamına gelir ve bizi görsel veya başka sistemlerimizin kolaylıkla çözebildiği 'değişmezler' konusunda kafa yormaya yöneltebilir. Gibson, eşi Eleanor J. Gibson ile birlikte algısal öğrenmeyi, bireyin etrafındaki algısal alandaki farklılıkları görme süreci olarak betimledi.^[13] Bunun erken bir örneği, Eleanor ve R.D. Walk tarafından yapılan görsel uçurum deneyinde görülebilir. Bu deneyde emeklemeye yeni başlayan bir bebeğin düzlemin sonlandığı izlenimi veren bir cam üzerinde emeklemekten çekindiği ve bu nedenle bebeklerin kenar derinliğine duyarlı olduğu keşfedilir.^[14]

Gibson, çevrenin ve hayvanların birbirinden ayrılamaz ögeler olduğuna inanıyordu.^[10] Çevre olmadan hayvanların yaşayamayacağını, hayvanlar olmadan da çevrenin var olamayacağını ifade ederdi. Çevre, herhangi bir anda algıladığımız şeydir. Bütün hayvanlar algılama yeteneğine sahiptir. İnsan da çevreyi doğrudan algılar.^[15] Bu nedenle çevrede görülemeyecek kadar küçük olan atom gibi şeyleri dolaylı da olsa algılayamayız.

"Sağlarlık" terimini ilk Gibson ortaya attı.^[16] Gibson'a göre sağlarlık, eylem fırsatı sağlayan çevreyle ilgilidir. Sağlarlıklar, çevre ve hayvanın birlikte eyleyebileceği bir ilişkiyi gerektirir. Bir örnek, insanlığın çevreyi ihtiyaçlarımıza daha iyi uyacak şekilde değiştirmesidir. İnsanlık, Dünya'daki dik yamaçlarla karşılaştığında yürümeyi sağlayabilmek için merdiven tasarlamıştır. Ayrıca ortamdaki nesneler, kaldırma ve kavrama gibi birçok farklı davranışı da sağlarlar. Örneğin, bir nesnenin içeriye doğru eğiminin olması, bir bardakta olduğu gibi bir şeyleri içerebilmesini sağlar. Bu bağlamda Gibson, bir nesneyi algıladığımızda nesnenin belirli niteliklerini değil, nesnenin sağlarlıklarını gözlemlediğimizi savundu. Bir nesnenin sağlarlıklarını algılamanın, bir nesnenin sahip olabileceği birçok farklı niteliği algılamaktan daha kolay olduğuna inanıyordu. Bu neticede sağlarlıklar, habitatın farklı alanlarıyla da ilgili olabilir. Dünyanın bazı bölgeleri, soğuk iklimlerde olduğu gibi gıda depolamaya daha fazla olanak sağlarken bazı bölgeleri, örneğin sıcak iklimli bölgeler, toplayıcılığa daha fazla imkan, yani sağlarlık veriyor.

James J. Gibson, psikologların ve filozofların algı ve eylemi kavramsallaştırma biçimleri üzerinde kalıcı bir etki bıraktı. Davranışçıların ortaya koyduğu gibi öğrenmenin uyaranlar ve tepkiler arasındaki ilişkilerden oluştuğu yönündeki varsayımlarını reddetti. Bunun yerine, o dönem temas kurduğu Gestalt psikoloğu Kurt Koffka'nın görüşüne benzer bütünsel bir algı anlayışını benimsedi. Algılanan çevrenin şekil ve kenar gibi niteliklerin bir araya gelmesiyle oluşmadığını, dünyanın sürekli bir bütün olarak deneyimlenen anlamlı niteliklerden, bir diğer deyişle sağlarlıklarından oluştuğunu savundu. Belki de en çok bu savunusuyla hatırlanacak, çünkü bu sağlarlık perspektifi zihin ve dış gerçeklik arasındaki ikiliği anlamaya yönelik temel bir kavrayış sağlıyor.

Önceki duyusal anlam teorileri, algıların birbirinden ayrı ve kişisel olduğunu ileri sürmüştü.^[15] Bu yaklaşım, bireylerin deneyimleri üzerinde ortak bir zemin bulmayı imkansız kılıyor ve algısal anlamlandırmayı tamamen bireylere yüklüyordu. Buna karşı olarak Gibson, uyaran bilgisi aranırken o uyaranın anlamlı özelliklerinin de ilişkisel olarak algılandığını ileri sürdü. Örneğin, bir gözlemci topun kişinin eline iyi oturduğunu ve ağırlığının topun fırlatılmasına imkan verdiğini fark ederse bu top "fırlatma" olanağı sağlar. Dolayısıyla bu iki özellik, yuvarlak ve hafif olması, bir topun nasıl kullanılabileceğine ve algılanabileceğine dair bir anlam kazanır. Benzer şekilde günümüzdeki havacılık eğitimleri, Gibson'ın görüşlerinin pratik bir uygulamasını içerir ve eğitimlerin mümkün olduğu kadar gerçekçi ve kısıtlamasız olmasını gerektirir. Neticede çok hızlı hareket eden bir kutucuğun içerisinde uçağın kısa sürede sağlarlıklarını algılayıp uçağı kontrol etmek hayati önem taşır.

Gibson'ın çalışmaları, gözlemcilerin ve doğal çevrenin etkileşimini vurgulaması neticesinde ekolojik psikoloji olarak adlandırılıyor. Bütün bunların yanında Gibson, algı üzerine çalışan deneycilerin uyaranların nasıl göründükleri yerine uyaranların fiziksel değişkenleri üzerine odaklanarak kontrol sağladıklarını düşünmelerinin bir yanılgı olduğunu da savundu. Bu görüş, Gibson'un yapay laboratuvar ortamları oluşturmaya gerek kalmadan dış dünyada güvenilir ve tekrar edilebilir deneylerin yapılabileceğini öne sürüyor ve geleneksel deney tasarımlarından farklılık gösteriyor.

• Gibson, J. J., & Crooks, L. E. (1938). A Theoretical Field-Analysis of Automobile-Driving. The American Journal of Psychology, 51(3), 453-471. https://doi.org/10.2307/1416145
• Gibson, J. J., & Gibson, E. J. (1955). Perceptual learning: Differentiation or enrichment? Psychological Review, 62(1), 32-41. https://doi.org/10.1037/h0048826
• Gibson, J. J. (1950). The perception of the visual world. Houghton Mifflin.
• Gibson, J. J. (1960). The concept of the stimulus in psychology. American Psychologist, 15(11), 694-703. https://doi.org/10.1037/h0047037
• Gibson, J.J. (1966). The senses considered as perceptual systems. Houghton Mifflin.
• Gibson, J.J. (1972). A Theory of Direct Visual Perception. In J. Royce, W. Rozenboom (eds.). The Psychology of Knowing. New York: Gordon & Breach
• Gibson, J.J. (1977). The Theory of Affordances. In R. Shaw & J. Bransford (eds.). Perceiving, Acting, and Knowing: Toward an Ecological Psychology. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Gibson, J. J. (1979). The ecological approach to visual perception. Houghton, Mifflin and Company.
• Gibson, J.J. (1982). Reasons for Realism: Selected essays of James J. Gibson. In E. Reed & R. Jones (eds.). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.

Görsel Algı Avrupa Konferansı'nın (European Conference on Visual Perception) Gibson'ın ölümünün 40. yılı anısına hazırladığı yazı