İçeriğe atla

JE

Bu madde Belgesel hipotez (DH)'in bir unsuru hakkındadır.
Başlığın diğer anlamları için Je sayfasına bakınız.

JE, Belgesel hipotez'e göre, Tora'nın oluşmasında rol oynayan ara kaynaktır. Redaktörlerin elinden geçen Yahvist (J) ve Elohist (E) kaynakların birleşmesinden oluşmuştur. Hipoteze göre, J MÖ 950'lerde ve E MÖ 850'lerde derlenmiş olup JE olarak MÖ 750'lerde birleştirilmiştir. JE'nin Tora halini alması MÖ 400'leri bulur.

JE kaynağının doğası

JE kaynağının Tekvin, Çıkış ve Sayılar kitaplarının bölümlerini oluşturduğuna inanılır. Esas olarak Ruhbani kaynaktan (P) farklı olup eski tarz İbranice kullanılmıştır.

JE, Tanrı'yı, pişman olabilen, insan olarak görünebilen insansı bir figür olarak sunmaktadır. JE, aracı olarak melekleri kullanmanın yanı sıra konuşan mistik yaratıklar, iyi ve şeytani mistik nesneler kullanmaktadır. JE'de, Tanrı, bağışlayan ve fikrinin değiştirilmesi için ikna edilebilen bir olgu olarak tasvir edilir.

JE'nin düzenlenmesi

JE, J ve E kaynaklarının birleştirilmesiyle ve RJE olarak adlandırılan, bilinmeyen bir redaktör tarafından düzenlenmiştir. BH, bunun MÖ 750'de, Kuzey İsrail Krallığı'nın yıkılmasından sonra gerçekleştiğini belirtir. Bu teoriye göre, E'yi ellerinde bulunduran Kuzey Krallık'tan gelen mülteciler, J'yi ellerinde bulunduran güneydeki Yehuda'ya yerleştiler. İki toplumun geleneğini koruyabilmek için bu kaynaklar birleştirildi.[1] RJE E'den bazı bölümleri konu dışı bırakmıştır ve muhtemelen bu süreç içinde J'den bazı parçaları da konu dışı bırakmış olabilir; E kaynağından gelen bilgiler de redaktörün eline eksik ulaşmış olabilir.[2]

Metinlerde yazan olayların ve kişilerden çoğu kendilerine (İsrail ve Yehuda) özgü gelenekler oluşturdukları için bunları birleştirmek çelişki yaratmıyordu. Fakat, farklılıklar olduğu zaman (örneğin, biri Sina Dağı'nı kutsal dağ olarak gösterirken diğeri Horeb'i göstermektedir) her iki grup tarafından kabul edilebilir olması için her ikisi de kaynakta tutuldu.

JE üretilirken orijinal kaynaklardan ne kadar kesinti yapıldığı bilinmemektedir. Yaratılış, tufan ve soy ağaçlarının tek kaynağı J iken E Tekvin 20'de İbrahim ve Sara'dan başlamaktadır ve görünüşe göre bazı hikâyeler konu dışı bırakılmıştır.[3]

İnanışa göre, redaktör JE'ye çok az eklenti yapmıştır. Tekvin ile Çıkış arasında devamlılığın sağlanması açısından büyük ölçüde çelişki yaratan ifadeler JE'den çıkarılmıştır. Buna en büyük istisna, E kaynağından gelen ve Tekvin 22'de anlatılan İbrahim'in İshak'ı kurban etme hikâyesidir. İnanışa göre redaktör, İshak'ın kurban edilmesini engellemek için bir meleğin gelip oğlanı koç ile değiştirdiği hikâyesini eklemiştir. Eğer bu tez doğruysa E kaynağına göre İbrahim, İshak'ı kurban etmiştir.[4]

Babil Sürgünü sırasında, Yahudiler içinde bir birlik yaratma arzusu olan Büyük Kiros'un desteğiyle bir redaktör tarafından (muhtemelen Ezra) JE'ye P ve D kaynakları eklenmiştir.

Notlar

  1. ^ Friedman (1987) ch. 3
  2. ^ Speiser (1964)
  3. ^ Friedman (2003) p 61
  4. ^ Friedman (2003) p 65

Kaynakça

  • Richard Elliott Friedman, The Bible with Sources Revealed. Harper San Francisco, 2003.
  • Richard Elliott Friedman, Who Wrote the Bible?. Harper San Francisco, 1987.
  • Ephraim Avigdor Speiser, Genesis: Introduction, Translation and Notes (The Anchor Bible). Doubleday New York, 1964.

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tevrat</span> Tanahın ilk beş kitabı

Tevrat, İbrani Kutsal Kitabı'nın ilk beş kitabının, yani Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye kitaplarının derlemesidir.

<span class="mw-page-title-main">İsmail</span>

İsmail veya Yişmael, Tanah ve Kur'an'da bahsedilen İbrani din büyüğü. Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslamda, İbrahim'in ilk oğlu olarak geçer. Özellikle İslam'da önemi oldukça yüksektir.

<span class="mw-page-title-main">İbraniler</span> Orta Doğulu bir eski Sami halkı

İbraniler, Sümer'in dağılışından sonra göçebe olarak Kenan'a yerleşmiş ve belli bir inanç sistemi yaratıp İsrailoğulları olarak ortaya çıkmış, Antik İbranice konuşan bir antik Sami milletidir.

<span class="mw-page-title-main">İshak</span>

İshak, İsrailoğullarının üç önemli büyüğünden biri olan İbrani din büyüğü ve atasıydı. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dahil olmak üzere İbrahimî dinlerde önemli bir kişidir. İbrahim ve Sare'nin oğlu, Yakup ve Esav'ın babası olan İshak, Yusuf ve Yehuda'da dahil İsrailoğullarının dedesidir.

<span class="mw-page-title-main">Şimon kabilesi</span>

Şimon kabilesi, Tora'da adı geçen On İki İsrail Kabilesi'nden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Belgesel hipotez</span> Tevratın temellerini ve yapısını açıklayan hipotez

Belgesel hipotez veya Wellhausen hipotezi; Tevrat'ın, yani Musa'nın beş kitabının, birbirlerinden bağımsız, paralel ve tam hikâyelerden oluştuğunu ve redaktörler (düzenleyiciler) tarafından bir dizi düzenlemelerden geçtikten sonra son hâlini aldığını iddia eden hipotez. 1870'lerde geliştirilen hipotez Yahvist, Elohist, Tesniyeci ve Ruhbani kaynak olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap Yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansıması olarak değerlendirir.

Tesniyeci kaynak ya da kısaca D, Belgesel hipotez (BH)'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biridir. Bu kaynak, Tora'da Tesniye kitabıyla sınırlıdır fakat benzer tema ve dil Tanah'ın Yeşu, Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarında da kullanılmaktadır. Bu adı geçen kitaplar dizisi din bilimadamlarınca Tesniyesel tarih olarak adlandırılır.

Tora Redaktörü (R), Belgesel hipotez (DH)'e göre, Tora'nın kuramsal kaynakları olan Tesniyeci (D), Ruhbani (P) kaynaklarını ve Yahvist (J) ile Elohist (E) kaynaklarının birleşiminden oluşan JE ara kaynağını düzenleyip bir araya getirip Tora'yı yaratan figürdür.

Yahvist ya da kısaca J, Belgesel hipotez (DH)'e göre Tora'yı oluşturan dört ana kaynaktan biridir. Kaynakların en eskisi olup Tekvinin yarısına yakınını, Çıkış'ın ilk yarısını ve Sayıların bazı kısımlarını oluşturur. J'de Tanrı insansı olarak anlatılıp ismi Yahweh (Yehova)'dir; Yehuda Krallığı'na ve bu krallıktaki insanların tarihine özel bir ilgi duymaktadır. J'nin ~MÖ 950'de derlendiğine ve ~MÖ 400'de Tora ile birleştirildiğine inanılır.

Elohist (E), belgesel hipotezde anlatılan Tora'nın dört kaynağından biridir. Kaynağın ismi Tanrı için kullanılan Elohim'den gelir. Tanrı, Yahvist (J) kaynağa kıyasla daha az insansıdır.

Ruhbani kaynak (P) (veya Ruhbani metin, Priestly source), Belgesel hipotez'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biri olup Wellhausen formülasyonuna göre kaynakların sonuncusudur. Harun rahiplerinin bir ürünü olup rahiplerin karakteristik özellikleri, nüfus ve soyağaçlarıyla ilgili bilgiler sunar. Babil Sürgünü süresince ve sonrasındaki (M.Ö. 550-400) durumları anlattığından Tora'nın M.Ö. 400 civarından derlendiği düşünülmektedir.

Nesiller Kitabı, Belgesel hipoteze göre, redaktör tarafından JE kaynağıyla Ruhbani kaynağın birleştirilmesinde kullanıldığı düşünülen metindir. Bu metin şu anda mevcut değilken bazı kısımları Tevrat'ın içinde varlığını sürdürmektedir. Kaynaklar arası bağlaç olarak kullanılan bu eser parçalı bir şekilde dağınık bir halde Tevrat'ta yer almaktadır. Bu metnin diğer kaynaklardan bağımsız metin olduğunu ilk ortaya atan kişi Frank Moore Cross'tur.

Ahit Kodu veya Ahit Kitabı, Çıkış 20:19 - 23:33 arasında görünen metine akademisyenler tarafından verilen isimdir. Tevratsal açıdan, bu metin Sina Dağı'nda Tanrı tarafından Musa'ya verilen ikinci kanun kodlarıdır. Bu yasal metin küçük olmasına rağmen Tevrat'taki mitsvaların önemli bir bölümünü oluşturmaktadır, dolayısıyla Yahudi Kanunu'nun kaynağıdır.

Ayin Dekalogu Çıkış 34:11-26 'da verilen emirlerin listesidir. Johann Wolfgang von Goethe'nin teklifini benimseyen yüksek eleştiri ekolünden din bilimciler, On Emir olarak da bilinen Çıkış 20:2-17 ve Tesniye 5:6-21 'deki "Etik" veya "Ahlaki Dekalog" ile kıyaslamaktadır. İnanışa göre, Ahit'teki din "ayinsel"den "etik"e doğru evrim geçirmiştir ve metinde ters gözükse dahi "Ayin Dekalogu" "Etik Dekalog"dan önce yazılmıştır. Diğer din bilimciler, Çıkış 34'teki ayetleri "küçük Ahit kodu" olarak adlandırmaktadır; düşünüşe göre küçük Ahit kodu, On Emir ile aynı zamanlarda yazılmış olup ya İsrail dininin farklı bir fonksyonuna hizmet ediyordu ya da Antik Yakın Doğu dini metinlerinden etkilenilmişti.

Tablet teorisi olarak da bilinen Wiseman hipotezi, P. J. Wiseman'ın New discoveries in Babylonia about Genesis (1936) kitabında savunduğu üzere Tekvin'in yazarı ve kompozisyonu ile ilgili teorisidir. Güncellenmiş versiyonu olan Ancient records and the structure of Genesis: A case for literary unity 1985'te oğlu Donald Wiseman tarafından yayınlandı.

<span class="mw-page-title-main">Aşer</span>

Aşer, Tekvin'e göre Yakup ile Zilpa'nın ikinci oğulları ve Aşer kabilesinin kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Levi (Yakub'un oğlu)</span> Eski Ahit karakteri

Levi, Tekvin'e göre, Yakup ile Lea'nın üçüncü oğlu ve Levi kabilesinin kurucusudur; fakat Arthur Peake'in iddiasına göre, kabilenin diğer İsrail kabilelerine bağlılığını göstermek için sonradan eklenmiştir. Bazı dini ve siyasi ayrıcalıklar Levilere verilmişti ve Tevrat'ın ilk kaynakları olan Yahvist ve Elohist'e göre Levi rahip demek olup bir soyla ilgisi yoktur; bunun bir soy olarak gösterilmesi Ruhbani kaynağa ve Musa'nın kutsamasına rastlar; bunun amacı ruhban sınıfını farklı bir köke dayandırma çabasıdır.

Miryam veya Meryem Amram ile Yochebed'in kızı ve Musa ile Harun'un ablasıdır. Adından ilk defa Tevrat'ın Çıkış kitabında bahsedilir.

<span class="mw-page-title-main">Yehuda (Yakub'un oğlu)</span> Yakubun oğlu

Yehuda, Yehuda kabilesinin ve ardılı olan Yehuda Krallığı'nın kurucusu olan İbrani ata ve liderdi. Yakub'un oğlu, İshak'ın torunu, İbrahim'in ise büyük torunudur. Yehuda hakkında ilk defa Tanah'ın Yaratılış Kitabı'nda bahsedilirken, Yehuda'nın soyundan gelenlere de "Yehuda'nın soyundan" anlamına gelen Yehudi/Yahudi denilmiştir. Gelecek asırlarda Yehuda ve İsrail Krallığı'nı yönetecek Davud ve Süleyman da, MS 1'inci asırda Mesih olduğuna inanılmış ve Hristiyanlığı kurmuş Nasıralı İsa da yine Yehuda'nın soyundan gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Benyamin (Yakub'un oğlu)</span> Kutsal Kitapta adı geçen kişi

Benyamin, Tekvin'e göre Yakup'un on iki oğlunun sonucusu ve Rahel'in iki oğlunun sonuncusudur. Benyamin kabilesinin kurucusudur. Eski Ahit'te anlatılana göre, Rahel'in büyük oğlu Yusuf'un aksine Benyamin Kenan topraklarında doğmuştur. MÖ 1443 yılında, İbrani takvimine göre aynı zamanda doğum günü olan 11 Heşvan'da 111 yaşında öldü. Kur'an'da Benyamin için, abileri Yusuf'a tuzak kurarken onun yanında kaldığı için dürüst genç evlat denir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.