Jørn Utzon

Jørn Oberg Utzon (d. 9 Nisan 1918, Kopenhag, Danimarka – ö. 28 Kasım 2008, Kopenhag, Danimarka), dünyaca ünlü Sydney Opera Binası’nı tasarlamış Danimarkalı bir mimar. Sydney Opera Binası 28 Haziran 2007 tarihinde Dünya mirası seçildiğinde, hayattayken eseri bu unvanı alan (Brezilyalı mimar Oscar Niemeyer'den sonra) ikinci tasarımcı oldu.

Jørn Utzon, 9 Nisan 1918 tarihinde Danimarka’nın başkenti Kopenhag’da, gemi mühendisi bir babanın oğlu olarak, dünyaya geldi. 1937 yılında Danimarka Kraliyet Sanat Akademisi’nde mimarlık okumaya başladı. Daha sonraları ünlü mimar Alvar Aalto ile çalıştı. Sonraları da Frank Lloyd Wright’in ABD’nin Arizona eyaletinde yer alan okulunu ziyaret etti. 1950 yılında Kopenhag’da kendi mimarlık ofisini açtı.

Jørn Utzon, 1957 yılında Sydney Opera Binası için açılan mimarlık yarışmasını kazandı. Her ne kadar o güne kadar altı adet yarışmayı kazanmışsa da, bu yarışma uluslararası düzeyde kazandığı ilk yarışma oldu. Yarışmanın jüri üyelerinden ünlü mimar Eero Saarinen bu projeyi “dahiyane” olarak nitelendirerek başka hiçbir tasarımı onaylamayacağını duyurdu.

Jørn Utzon, yarışmayı kazanmasının ardından şematik tasarımda yer alan kabuk şekilleri geliştirmeye devam etti. Bu süreç içinde karşılaşttığı ilk büyük zorluk, iktidarda olan Cahill hükûmeti'ninin bu projeye bir an önce başlaması için kendisine baskı uygulaması oldu. Proje 1959 yılında Ove Arup ve Ortakları adlı bir şirkete ihale edildi ve 1959 yılında, Jørn Utzon Danimarka’da iken inşaata başlandı.

Oldukça zor bir şekle sahip olan kabukların nasıl inşa edileceği sorusu mühendisleri uzun bir süre zorladı. Bu sorun bizzat Jørn Utzon tarafından 1961 yılında önerilen bir yöntemle halledildi. 1965’li yıllarda Avustralya federal yönetiminin başına gelen Liberal Parti Başkanı Robert Askin bu projeye açıkça karşı çıkanlardandı. Kamu Hizmetleri Bakanlığı’na getirilen David Hughes ise bu projeye başkanından da daha olumsuz yaklaşıyordu. Bakan ile çatışmalar yaşamaya başlayan mimar en sonunda Şubat 1966 tarihinde görevinden istifa etmek zorunda kaldı ve bir daha dönmemek üzere Avustralya'dan ayrıldı.

Jørn Utzon projeyi bırakmak zorunda kaldığı zaman projenin büyük kısmı, özellikle kabukların inşaatı tamamlanmıştı ve tüm masraflar sadece 22.9 milyon dolar civarındaydı. Orijinal tasarımdan son derece uzak olan yeni iç mimari projesi ise 103 milyon dolara maloldu. Syndey Opera Binası 1973 yılında tamamlandı ve Kraliçe II. Elizabeth tarafından kullanıma açıldı. Jørn Utzon davet edilmediği gibi isminden de açılış töreninde bahsedilmedi. Ancak 17 Mayıs 1985 tarihinde Jørn Utzon’a Avustralya’nın en önemli nişanlarından “Companion of the Order of Australia” verildi ve Sydney Opera Binası'nın özellikle giriş kısmınin yeniden tasarlanması için davet edildi.

2003 yılında ise mimarlık alanındaki en prestijli ödüllerden birisi kabul edilen Pritzker Mimarlık Ödülü'nü kazandı. Mart 2006 tarihinde Kraliçe II. Elizabeth, Jørn Utzon'un yeniden tasarladığı Sydney Opera Binası bölümlerinin açılışını yaptı. Sağlık durumu kötüye giden mimar, inşaat sürecinde Danimarka'dan Avustralya'ya gidemediği gibi, açılış törenine de katılamadı. Törene kendisi adına, mimar olan oğlu Jan Utzon katıldı. Sydney Opera Binası 28 Haziran 2007 tarihinde Dünya mirası listesine alındı.

Jørn Utzon, 29 Kasım 2008 günü uykusunda bir kalp krizi sonucu Kopenhag'da öldü. Öldüğünde 90 yaşında olan mimarın, geçmişte geçirdiğı birkaç kalp ameliyatı nedeniyle zaten zayıf düştüğü ve bu nedenle öldüğü bildirildi.

• 1949–1951: Su Kulesi, Bornholm, Danimarka
• 1950–1952: Kendine Ait Müstakil Evi, Hellebæk, Danimarka
• 1953–1955: Middelboe Evi, Holte, Danimarka
• 1956–1960: Kingo Evleri, Elsinore, Danimarka
• 1954–1966: Elineberg Evleri, Helsingborg, İsveç (Erik ve Henry Andersson tarafından inşa edilmiştir)
• 1956–1958: Planetstaden Toplu Konutları, Lund, İsveç (Erik ve Henry Andersson tarafından inşa edilmiştir)
• 1956–1973: Sydney Opera Binası, Sidney, Avustralya
• 1959–1965: Fredensborghusene, Fredensborg, Danimarka
• 1959–1960: Melli Bankası, Tahran, İran
• 1962–1966: Hammershøj Sağlık Merkezi, Elsinore, Danimarka (Birger Schmidt tarafından inşa edilmiştir)
• 1968–1976: Bagsværd Kilisesi, Bagsværd, Danimarka
• 1969: Espansiva inşaat sistemi, pre-fabrik aile evleri, Danimarka
• 1971–1973: Can Lis (Kendine ait müstakil ev), Majorca, İspanya
• 1972–1984: Kuveyt Ulusal Meclis Binası, Kuveyt şehri, Kuveyt
• 1985–1987: Paustian Mobilya Dükkânı, Kopenhag, Danimarka
• 1991–1994: Can Feliz, Majorca, İspanya
• 1989 Skagen Odde Doğa Merkezi, Danimarka (oğlu Jan Utzon tarafından 1999-2000 tarihleri arasında tamamlanmıştır)

• 1978 RIBA Kraliye Altın Madalyası
• 1982 Alvar Aalto Madalyası
• 1992 Sir John Sulman Madalyası
• 1992 Wolf Ödülü
• 1998 Sonning Ödülü
• 2003 Pritzker Mimarlık Ödülü