İçeriğe atla

János Bolyai

János Bolyai
J. Bolyai'nin Ferenc Márkos tarafından yapılmış portresi (2012)[1]
Doğum15 Aralık 1802(1802-12-15)
Kolozsvár, Transilvanya (şimdiki Kaloşvar, Romanya)
Ölüm27 Ocak 1860 (57 yaşında)
Neumarkt am Mieresch, Avusturya İmparatorluğu (şimdiki Târgu Mureș, Romanya)
Defin yeriTârgu Mureş Lutheran Mezarlığı
MilliyetMacar
EğitimTheresian Military Academy
Tanınma nedeniÖklid-dışı geometri
Kariyeri
DalıMatematik
Akademik danışmanlarıFarkas Bolyai
János Bolyai (1802-1860) Macar matematikçi (Attila Zsigmond tarafından yapılan sanat eseri)[1]
János Bolyai'nin Olomouc'taki anıt plaketi, (Çekya)

János Bolyai (Macarca telaffuz: [ˈjaːnoʃ ˈboːjɒi]; 15 Aralık 1802 - 27 Ocak 1860) veya Johann Bolyai,[2] hem Öklid geometrisini hem de hiperbolik geometriyi içeren bir geometri olan mutlak geometriyi geliştiren bir Macar matematikçiydi. Evrenin yapısına tekabül edebilecek tutarlı bir alternatif geometrinin keşfi, matematikçilerin fiziksel dünyayla olası herhangi bir bağlantıdan bağımsız olarak soyut kavramları incelemelerine yardımcı oldu.[3]

İlk yılları

Matematikçi János Bolyai'nin doğduğu ev

Bolyai, Zsuzsanna Benkő ve tanınmış matematikçi Farkas Bolyai'nin oğlu olarak Macaristan'ın Kaloşvar kasabasında, Transilvanya Büyük Prensliği'nde (şimdiki Romanya'da Cluj-Napoca) doğdu.

13 yaşına geldiğinde, babasından talimat alarak kalkülüs ve diğer analitik mekaniğin biçimlerinde uzmanlaştı. 1818'den 1822'ye kadar Viyana'daki İmparatorluk ve Kraliyet Askeri Akademisi'nde (TherMilAk) okudu.

Kariyeri

Bolyai, Öklid'in paralellik postülatına o kadar takıntılı hale geldi ki, yıllarca aynı konuyu takip eden babası, 1820'de ona şöyle yazdı:

“ Bu yaklaşımı paralelliklere götürmemelisiniz. Bu yolu sonuna kadar biliyorum. Hayatımdaki tüm ışığı ve neşeyi söndüren bu dipsiz geceyi geçtim. Yalvarırım paralellik bilimini rahat bırakın. . . Benim tecrübemden öğrenin.[4]„

Bununla birlikte, János arayışında ısrar etti ve sonunda varsayımın diğer geometri aksiyomlarından bağımsız olduğu ve olumsuzlaması üzerine farklı tutarlı geometrilerin inşa edilebileceği sonucuna vardı. 1823'te babasına şöyle yazdı:

“ O kadar harika şeyler keşfettim ki, hayretler içinde kaldım...hiç yoktan tuhaf, yeni bir evren yarattım.[4][5]„

1820 ve 1823 yılları arasında paralel doğrular üzerine mutlak geometri adını verdiği bir inceleme hazırlamıştı. Bolyai'nin çalışması 1832'de babası tarafından bir matematik ders kitabının eki olarak yayınlandı.

Carl Friedrich Gauss, Ek'i okurken bir arkadaşına şöyle yazdı:

“ Bu genç geometrici Bolyai'yi birinci dereceden bir dahi olarak görüyorum.[6]„

Bununla birlikte Gauss, Bolyai'ye şunları yazdı:

“ Bunu övmek, kendimi övmek anlamına gelir. Çünkü çalışmanın tüm içeriği... son otuz ya da otuz beş yıldır zihnimi meşgul eden kendi meditasyonlarımla neredeyse birebir örtüşüyor.[4][5][6]„

1848'de Bolyai, Nikolai İvanoviç Lobachevsky'nin 1829'da benzer bir eser yayınladığını öğrendi. Lobachevsky, çalışmalarını Bolyai'den birkaç yıl önce yayınlamış olsa da, yalnızca hiperbolik geometri içeriyordu. Bağımsız olarak çalışan Bolyai ve Lobachevsky, Öklid dışı geometrinin araştırılmasına öncülük ettiler.

Bolyai, geometrideki çalışmalarına ek olarak, sıralı gerçek sayı çiftleri olarak karmaşık sayılar için titiz bir geometrik kavram geliştirdi. Ek'in 24 sayfasından fazlasını yayınlamamasına rağmen, öldüğünde 20.000 sayfadan fazla matematiksel el yazması bıraktı. Bunlar artık Bolyai'nin öldüğü Marosvásárhely'deki (bugün Târgu Mureş) Teleki-Bolyai Kütüphanesinde bulunabilir.

Kişisel yaşamı

Janos, Almanca, Latince, Fransızca, İtalyanca, Romence gibi birkaç yabancı dil konuşan başarılı bir dilbilimci oldu.[7] Keman öğrendi ve Viyana'da sahne aldı.

“ Garnizonundan on üç subay tarafından meydan okunduğu rivayet edilir ki, herkesten ne kadar farklı düşündüğü düşünüldüğünde bu pek olası değildir. Hepsiyle art arda savaştı -bu, her rakiple karşılaşması arasında bir süre boyunca kemanını çalmasına izin verilmesini tek koşulu haline getirdi. Tüm düşmanlarını silahsızlandırdı veya yaraladı. Onunki gibi bir mizacın askeri üstlerine hiç de uygun olmadığı kolayca hayal edilebilir. 1833'te emekli oldu.[8]„

Bolyai'nin hiçbir orijinal portresi günümüze ulaşmamıştır. Bazı ansiklopedilerde ve bir Macar posta pulunda gerçek olmayan bir resim bulunur.[1]

Mirası

1959'da kurulan Cluj-Napoca'daki Babeş-Bolyai Üniversitesi, Ay'daki krater Bolyai[9] ve Szeged Üniversitesi'ndeki János Bolyai Matematik Enstitüsü gibi onun adını taşır. Ayrıca, 1937'de keşfedilen bir küçük gezegen olan 1441 Bolyai adını ondan almıştır ve Karpat Havzası'ndaki birçokŞablon:Quantify ilk ve ortaokul onun adını taşır, örneğin; Budapeşte'de Bolyai János Műszaki Szakkozépiskola, Szombathely'de Bolyai János Gyakorló Általános Iskola és Gimnázium, Debrecen'de Bolyai János Általános Iskola, vb.[]), Budapeşte, Macaristan'da bir cadde ve Kolozsvár[10] ve Temesvár'da (şimdi Cluj-Napoca ve Timişoara), Romanya'da başka iki cadde de onun adını almıştır. Macar matematikçilerin meslek topluluğu da onun adını taşıyor. Bolyai, benzersiz yeteneklerinin kahramanların Cehennemin Öklid olmayan geometrisinde gezinmesine izin verdiği 1969 bilimkurgu/fantezi hikâyesi "Operation Changeling"de küçük bir karakterdir.

Ayrıca her beş yılda bir Bolyai Ödülü adında bir matematik ödülü verilir.

Mezarı Romanya'nın Târgu Mureş kentindeki Lutheran Mezarlığı'ndadır.[11]

Çalışmaları

  • "Appendix scientiam spatii absolute veram exhibens; a veritate aut falsitate axiomatis XI Euclidei, a priori haud unquam", appendix to Farkas Bolyai, Tentamen juventutem studiosam in elementa matheseos purae, elementaris ac sublimioris, methodo intuitiva, evidentiaque huic propria, introducendi (An Attempt to Introduce Studious Youths to the Elements of Pure Mathematics), 1832.

Notlar

  1. ^ a b c Dénes, Tamás (Ocak 2011). "Real Face of János Bolyai" (PDF). Notices of the American Mathematical Society. 58 (1): 41-51. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Haziran 2011. 
  2. ^ Tucker McElroy. A to Z of Mathematicians. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2021. 
  3. ^ "János Bolyai". Encyclopædia Britannica. 5 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ a b c Ellenberg, Jordan (Mayıs 2014). How Not to Be Wrong. New York, NY: Penguin Group. s. 395. ISBN 978-0-14-312-753-6. 
  5. ^ a b Tóth, László Fejes (1965). "1.3.4. Anmerkungen". Reguläre Figuren (Almanca) (1. bas.). B. G. Teubner Verlagsgesellschaft [de], Leipzig, East-Germany / Akadémiai Kiadó, Budapest, Hungary. ss. 97-98. ES-No. 19 83. Kenn-No. 375. Lizenz-No. 294.  (2+316+6 pages, 12 anaglyph cards, 1 red-green glasses)
  6. ^ a b O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "János Bolyai", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
  7. ^ Elemér, Kiss, Matematikai kincsek Bolyai János kéziratos hagyatékából (PDF), 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 29 Temmuz 2021 
  8. ^ Hinton, Charles Howard (1912) [1904]. Dördüncü Boyut. Londra: G . Allen & Unwin Ltd. s. 46.  Alıntılanan kaynaklar, s. 41. Bölüm V'in tamamı, "Dört Mekânın Tarihinde İkinci Bölüm [The Second Chapter in the History of Four Space]", s. 41–60, hayatı ve eseri hakkında erişilebilir, resimli bir giriş sağlar.
  9. ^ "NASA website". 23 Ekim 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "Clujeni". 15 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "MCS". MacTutor Biography. 30 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Kaynakça

  • Martin Gardner (2001) Non-Euclidean Geometry, Chapter 4 of The Colossal Book of Mathematics, W. W. Norton & Company 0-393-02023-1
  • Marvin Greenberg (1994) Euclidean and Non-Euclidean Geometries: Development and History, 3rd edition, W. H. Freeman
  • Elemér Kiss (1999) Mathematical Gems from the Bolyai Chests. János Bolyai's discoveries in number theory and algebra as recently deciphered from his manuscripts. Translated by Anikó Csirmaz and Gábor Oláh. Akadémiai Kiadó, Budapest; TypoTeX, Budapest, 963-05-7563-9;
  • Tibor Weszely (2013) János Bolyai. Die ersten 200 Jahre, Birkhäuser, (translated from Hungarian by Manfred Stern), 978-3-0346-0046-0
  • A. Todea, F. Maria, M. Avram (2004) Oameni de știință mureșeni - Dicționar biobibliografic, CJ Mureș Biblioteca Județeană Mureș, tipografia Mediaprint SRL (Rumence)
  • Silva Oliva (2018) Janos Bolyai. Uno sguardo psicoanalitico su genio matematico e follia, ed Mimesis.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Matematik</span> nicelik, yapı, uzay ve değişim gibi konularla ilgilenen bilim dalı

Matematik ; sayılar, felsefe, uzay ve fizik gibi konularla ilgilenir. Matematikçiler ve filozoflar arasında matematiğin kesin kapsamı ve tanımı konusunda görüş ayrılığı vardır.

Eksiklik Teoremi, Kurt Gödel'in 1931 yılında doktorasında yer verdiği "Principia Mathematica Gibi Dizgelerin Biçimsel Olarak Karar Verilemeyen Önermeleri Üzerine" başlıklı makalesinde 4. önerme olarak geçer. Sezgisel olarak matematikte belitlere (aksiyom) dayanan her sistemin tutarlı olması dahilinde eksik olması gerektiğini bildirir.

<span class="mw-page-title-main">Öklid geometrisi</span> Öklide atfedilen matematiksel-geometrik sistem

Öklid geometrisi, İskenderiyeli Yunan matematikçi Öklid’e atfedilen matematiksel bir sistemdir ve onun Elemanlar adlı geometri üzerine ders kitabında tarif edilmektedir. Öklid'in yöntemi, sezgisel olarak çekici küçük bir aksiyom seti varsaymaktan ve bu aksiyomlara dayanarak birçok başka önermeyi (teoremleri) çıkarmaktan ibarettir. Öklid'in sonuçlarının çoğu daha önceki matematikçiler tarafından ifade edilmiş olsa da, Öklid, bu önermelerin kapsamlı bir tümdengelimli ve mantıksal sisteme nasıl uyabileceğini gösteren ilk kişi oldu. Elemanlar, ilk aksiyomatik sistem ve resmi ispatın ilk örnekleri olarak ortaokulda (lise) hala öğretilen düzlem geometrisi ile başlar. Üç boyutlu katı geometrisi ile devam ediyor. Elemanlar’ın çoğu, geometrik dilde açıklanan, şimdi cebir ve sayı teorisi olarak adlandırılan şeyin sonuçlarını belirtir.

<span class="mw-page-title-main">Öklid</span> Yunan matematikçi, aksiyomatik geometrinin mucidi

Öklid (Grekçe: Εὐκλείδης Eukleídēs; MÖ 330 - 275 yılları arasında yaşamış, İskenderiyeli bir matematikçidir. Megaralı Öklid'den ayırmak için bazen İskenderiyeli Öklid olarak anılır, genellikle "geometrinin kurucusu" veya "geometrinin babası" olarak anılan bir Yunan matematikçiydi. Ptolemy I döneminde İskenderiye'de aktifti. Elemanlar, yayınlandığı zamandan 19. yüzyılın sonlarına veya 20. yüzyılın başlarına kadar matematik öğretimi için ana ders kitabı olarak hizmet veren, matematik tarihindeki en etkili çalışmalardan biridir. Elemanlar’da, Öklid, küçük bir aksiyom setinden, şimdi Öklid geometrisi olarak adlandırılan şeyin teoremlerini çıkardı. Öklid ayrıca perspektif, konik kesitler, küresel geometri, sayı teorisi ve matematiksel kesinlik üzerine eserler yazdı.

<span class="mw-page-title-main">Nikolay Lobaçevski</span> Rus matematikçi (1792 – 1856)

Nikolay İvanoviç Lobaçevski, , Rus matematikçi.

<span class="mw-page-title-main">Carl Friedrich Gauss</span> Alman matematikçi ve fizikçi (1777-1855)

Johann Carl Friedrich Gauss ya da Gauß, Alman matematikçi, astronom, istatistikçi, olağanüstü katkılardan dolayı "Matematikçilerin prensi" ve "antik çağlardan beri yaşamış en büyük matematikçi" olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Paralel</span>

Paralel veya koşut, uzunluğu boyunca birbirinden eşit uzaklıkta bulunan doğru ya da düzlemlerin birbirlerine göre durumlarını tanımlamakta kullanılan bir sıfat. Parallellik Öklid evreninde mümkündür ve Öklid'in paralel aksiyomunun temelini oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Mureş Nehri</span>

Mureș veya Maroş Doğu Avrupa'da 789 kilometrelik bir nehirdir. Drenaj havzası 30.332 km²'lik bir alanı kaplamaktadır.Romanya, Doğu Karpat Dağları'ndaki Hășmașu Mare Sıradağından kaynaklanır, Olt nehrinin ana kıyılarına yakın yükselir ve güneydoğu Macaristan'daki Szeged'deki Tisza'ya katılır. Romanya'da uzunluğu 761 km (473 mi) ve havza büyüklüğü 27.890 km²'dir.

Sidonlu Zeno, Fenike şehri Sidon'dan Epikürcü bir filozof ve matematikçi. Yazıları günümüze ulaşamamıştır, ancak öğrencisi Philodemus'un yazıları arasında derslerinin bazı özetleri korunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam matematiği</span> yaklaşık 622 ile 1600 yılları arasında İslam medeniyeti altında korunan ve geliştirilen matematiğin bütünü

İslam'ın Altın Çağı'nda matematik, özellikle 9. ve 10. yüzyıllarda, Yunan matematiği ve Hint matematiği üzerine inşa edilmiştir. Ondalık basamak-değer sisteminin ondalık kesirleri içerecek şekilde tam olarak geliştirilmesi, ilk sistematik cebir çalışması (Hârizmî tarafından yazılan Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap adlı eser ve geometri ve trigonometride önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Matematik tarihi</span> matematik biliminin tarihi

Matematik tarihi, öncelikle matematikteki keşiflerin kökenini araştıran ve daha az ölçüde ise matematiksel yöntemleri ve geçmişin notasyonunu araştıran bir bilimsel çalışma alanıdır. Modern çağdan ve dünya çapında bilginin yayılmasından önce, yeni matematiksel gelişmelerin yazılı örnekleri yalnızca birkaç yerde gün ışığına çıktı. MÖ 3000'den itibaren Mezopotamya eyaletleri Sümer, Akad, Asur, Eski Mısır ve Ebla ile birlikte vergilendirmede, ticarette, doğayı anlamada, astronomide ve zamanı kaydetmede/takvimleri formüle etmede aritmetik, cebir ve geometri kullanmaya başladı.

<span class="mw-page-title-main">Geometricilerin listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bir geometrici, çalışma alanı geometri olan matematikçidir.

<span class="mw-page-title-main">Alfréd Haar</span> Macar matematikçi (1885-1933)

Alfréd Haar Macar matematikçi. 1904'te Göttingen Üniversitesi'nde okumaya başladı. Doktora tezi, David Hilbert tarafından denetlendi. Haar ölçüsü, Haar dalgacığı ve Haar dönüşümü onun onuruna verilmiştir. 1912-1919 yılları arasında Kaloşvar'daki Franz Joseph Üniversitesi'nde öğretmenlik yaptı. Frigyes Riesz ile birlikte Szeged Üniversitesi'ni matematik merkezi haline getirdi. Ayrıca Riesz ile birlikte Acta Scientiarum Mathematicarum dergisini kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Felix Klein</span> Alman matematikçi, Erlangen Programının yazarı (1849-1925)

Christian Felix Klein, grup teorisi, karmaşık analiz, Öklid dışı geometri ve geometri ile grup teorisi arasındaki ilişkiler üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Alman matematikçi ve matematik eğitimcisi. Klein'ın geometrileri temel simetri gruplarına göre sınıflandıran 1872 Erlangen programı, döneminin matematiğinin büyük kısmının etkili bir senteziydi.

<span class="mw-page-title-main">Lipót Fejér</span>

Lipót Fejér, Yahudi mirasına sahip Macar bir matematikçidir. Fejér, Weisz Leopold'da doğdu ve 1900'lerde Macarca Fejér adını aldı.

MacTutor Matematik Tarihi arşivi, John J. O'Connor ve Edmund F. Robertson tarafından sağlanan ve İskoçya'daki St Andrews Üniversitesi tarafından barındırılan bir web sitesidir. Birçok tarihsel ve çağdaş matematikçi hakkında ayrıntılı biyografilerin yanı sıra ünlü eğriler ve Matematik tarihindeki çeşitli konular hakkında bilgiler içerir.

<span class="mw-page-title-main">Macar matematikçiler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu sayfadaki Macar matematikçiler listesi, isim sırasına göre, önce soyadı gelecek şekilde tutulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">László Lovász</span> Macar matematikçi

László Lovász Macar matematikçi ve Eötvös Loránd Üniversitesi'nde emeritus profesördür ve en çok Avi Wigderson ile birlikte 2021 Abel Ödülü'ne layık görüldüğü kombinatorik alanındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır. 2007-2010 yılları arasında Uluslararası Matematik Birliği başkanlığı ve 2014-2020 yılları arasında Macar Bilimler Akademisi başkanlığı yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Lajos Martin</span> Macar matematikçi ve mühendis

Lajos Martin, ulaşım ve aerodinamik alanındaki çalışmalarıyla tanınan Macar matematikçi ve mühendistir.

Aşağıda geometri'deki önemli gelişmelerin bir zaman çizelgesi verilmiştir:


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.