Ivan Illich

Ivan Illich, (d. 4 Eylül 1926, Viyana, Avusturya – ö. 2 Aralık 2002, Bremen, Almanya) Avusturyalı filozof ve toplum eleştirmeni. Çağdaş batı kültürü, kurumları, eğitim, çalışma hayatı, enerjinin kullanımı, ekonomik gelişme ve sağlık gibi alanlar üzerine eleştirel incelemeler kaleme aldı.

1926 yılında Viyana'da Hırvat bir baba ve Sefarad bir annenin oğlu olarak dünyaya geldi. Babasının gelir durumu sebebiyle pek çok ülkeyi gezip görme imkânına kavuştu. İtalyanca, Fransızca ve Almancayı ana dili gibi bilirken, daha sonra bu dillere Sırpça-Hırvatça, Antik Yunan ve Latin dilleri, İspanyolca, Portekizce, Hintçe de ekledi. İtalya'da Florence Üniversitesi'nde Histoloji ve Kristalografi, Vatikan'da Pontifical Gregorian Üniversitesi'nde teoloji ve felsefe, Salzburg'da Orta Çağ Tarihi eğitimi gördü. Porto Riko Katolik Üniversitesi başkan yardımcılığına getirildi. 1961'de Meksika Cuernavaca'da Centro Intercultural de Documentación (CIDOC, International Documentation of Center) kurdu. Merkezin araştırmaları Vatikan ve CIA ile çatışmasına sebep oldu.

Illich 1970'lerde Fransa'daki sol entelektüel çevrede popüler olmasına karşın François Mitterrand' ın 1981'deki seçiminden sonra Fransız solunun hükûmete gelmesiyle birlikte görüşleri fazla kötümser bulunduğundan bu çevrelerdeki etkisi gün geçtikçe azalmıştır.

Hayatının sonraki yıllarında kansere yakalandı ve eleştirdiği kurumsallaşmış tıp yerine geleneksel metotlara başvurdu. Hastalığının ilk aşamalarında tümör ile ilgili bir doktora danışmış ancak kendisine konuşma yeteneğinin kaybolma ihtimalinin çok yüksek olduğu söylenmişti. "Ölümlülüğüm" diye adlandırdığı tümör ile hayatının sonuna kadar yaşadı.

Araçların aşırı ölçüde gelişmesi, insanları çok yeni biçimlerde tehdit etmektedir. Bu tehditler geleneksel angarya ve haksız muameleye benzemekle birlikte, yeni bir kategori oluştururlar. Çünkü bunları yaratanlar da, kurbanları da aynı kişilerdir: Yıkıcılıkta sınır tanımayan araçları hem yöneten hem de talep eden kişiler. Bu oyunda, başlangıçta bazıları kazansa da, sonuçta herkes her şeyini kaybeder...

Araçların insanlara yönelik taleplerinin maliyeti gittikçe artmaktadır. İnsanı araçlarının hizmetine girecek duruma getirmenin maliyetindeki artış, bütün üretimde ağırlığın mallardan hizmetlere doğru kaymasıyla kendini göstermektedir. Hayat dengesinin, büyüyen endüstrilerin dinamiğine gösterdiği direnci kırmak için, insanın gittikçe daha çok yönlendirilip denetlenmesi gerekmektedir. Bu yönlendirme, eğitsel, tıbbi ve yönetsel tedavi biçimini alır. Eğitim, rekabetçi tüketiciler yaratır; tıp, bunların artık ihtiyaç duymağa başladığı yönlendirilmiş çevrede varlıklarını sürdürmelerini sağlar; bürokrasi ise, insanların anlamsız işleri yerine getirebilmesi için toplumsal denetim uygulamanın gerekliliğini yansıtır. Buna paralel olarak, yeni ayrıcalık düzeylerinin ordu, polis ve güvenlik önlemleriyle korunmasının maliyetinde görülen artış da, tüketim toplumunda kaçınılmaz olarak iki tür köle bulunduğunu gösterir: Vazgeçilmez alışkanlıkların kölesi olanlarla kıskançlığın kölesi olanlar.

Günümüzde okul sistemi tarih boyunca güçlü kiliseler için geçerli olan üç işlevi yerine getirmektedir. Okul hem toplum mitinin kaynağı, hem bu mitin tezatlarının kurumsallaştırılması ve hem de mit ile gerçeklik arasında uyumsuzluğu tekrar üretecek ve gizleyecek olan ritüel mekanıdır...Özgür bir toplumun, modern bir okulda oluşturulabileceği görüşü paradoksal bir iddiadır. Bireysel özgürlüğü garanti altına alma, bir öğretmenin öğrencileriyle meşguliyetinde tamamiyle göz ardı edilmektedir. Öğretmen sahip olduğu kişiliğini yargı, ideoloji ve doktor işlevleriyle birleştirdiğinde, toplumun temel yapısı, yaşam için hazırlanması gereken süreçle amacından saptırılmaktadır. Bu üç gücü birleştiren bir öğretmen, öğrencinin yasal veya ekonomik reşit olmama durumunu meydana getiren ya da özgür toplanma hakkını kısıtlayan yasalara göre öğrencinin haklarını daha fazla kısıtlar. Ağaçları yaşken eğip bükmek sevgili öğretmenlerin içtenlikle yerine getirdikleri kutsal ve benzersiz bir vazifedir.

Maalesef, yararı olmamasının yanı sıra zararı da olmayan tıp hizmeti, gittikçe büyüyen tıp kurumunun günümüz toplumuna verdiği zararların yanında çok önemsiz kalır. Teknik tıbbi müdahalelerden kaynaklanan ağrı, fonksiyon bozukluğu, sakatlık ve acı günümüzde trafik ve iş kazalarıyla ve hatta savaşla ilgili etkinliklerle bile yarışır duruma gelmiş ve tıbbın zararlarını günümüzün en hızlı yayılan salgınlarından biri haline getirmiştir...Gücünü yasa ve dinden ayrı tutmakta hep diretmiş olan Batı tıbbı şimdi tersine, onların da ötesine geçmiştir. Bazı endüstri toplumlarında sosyal etiketleme, her sapkınlığın tıbbi bir etiket taşıdığı noktaya dek tıplaşmıştır. Böylece, tıbbi teşhisin ahlâki ögesinin karanlıkta kalması, Asklepios otoritesini totaliter bir güçle donatmıştır...

• Die philosophischen Grundlagen der Geschichtsschreibung bei Arnold J. Toynbee (1951), Diss. Salzburg
• Celebration of Awareness (1971) ISBN 0-7145-0837-3
• Deschooling Society (1971) ISBN 0-06-012139-4
• Tools for Conviviality (1973) ISBN 0-06-080308-8 ISBN 0-06-012138-6
• Energy and Equity (1974) ISBN 0061361535
• Medical Nemesis (1975) ISBN 0-394-71245-5 ISBN 0-7145-1095-5 ISBN 0-7145-1096-3
• The Right to Useful Unemployment (1978) ISBN 0-7145-2628-2
• Toward a History of Needs (1978) ISBN 0-394-41040-8 ISBN 0-394-73501-3
• Shadow Work (1981) ISBN 0-7145-2711-4 ISBN 0-7145-2710-6
• Gender (1982) ISBN 0-394-52732-1
• H₂O and the Waters of Forgetfulness (1985) ISBN 0-911005-06-4
• ABC: The Alphabetization of the Popular Mind (1988) ISBN 0-86547-291-2
• In the Mirror of the Past (1992) ISBN 0-7145-2937-0
• In the Vineyard of the Text: A Commentary to Hugh's Didascalicon (1993) ISBN 0-226-37235-9
• Ivan Illich in Conversation interviews with Cayley, David. (1992) (Toronto: Anansi Press).
• The Rivers North of the Future - The Testament of Ivan Illich as told to David Cayley (2005) ISBN 0-88784-714-5 (Toronto: Anansi Press)
• Corruption of Christianity Illich, Ivan (Author) Cayley, David (Editor) (2000) ISBN 0-660-18099-5

• Şenlikli Toplum, Ayrıntı Yayınları, 1989
• H2O, Afa Yayınları, 1991
• Profesyoneller İktidarı, Pınar Yayınları, 1994
• Sağlığın Gaspı, Ayrıntı Yayınları, 1995
• Gender, Ayraç Yayınevi, 1996
• Enerji ve Eşitlik, İz Yayıncılık, 1997
• Okulsuz Toplum, Şule Yayınları, 2005
• İşsizlik Hakkı, Yeni İnsan Yayınları / Ivan Illich Kitaplığı, 2011

• Illich-Ölüme Karşı Ölüm^[]
• Radikal ve Şaşırtıcı Bir Düşünürün Ardından
• Çağın Hastalıklarına Modern Bir Bakış 5 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Yaşamın Tıplaştırılması 9 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ivan Illich Archives
• Full text of Deschooling Society
• Wikiversity Reading Group Illich'in Okulsuz Toplumu üzerine okuma Grubu
• Full text of Energy and Equity
• Full text of Tools for Conviviality
• To Hell With Good Intentions (1968) 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ivan Illich's writings in Spanish
• An extensive set of Illich's writings and recordings 24 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Article in The encyclopaedia of informal education 18 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Collection of Illich documents and MP3s
• Article on pain