İçeriğe atla

Ispakaya

Ispaka
Iskit Kralı
Hüküm süresi?-MÖ 679
Önce gelen?
Sonra gelenBartatua
ÖlümMÖ 679
Çocuk(lar)ıBartatua
HanedanBartatua Hanedanı
DiniIskit Dini

Işpakya(Işbara?), MÖ 600'lerde hüküm süren bir İskit kralıydı.[1]

Adı

Išpakaia-Ishpaka (Akadca𒁹𒅖𒉺𒅗𒀀𒀀[2]) Asur kaynaklarında Spakaya diye de kaydedilmiştir"[3][4]

MÖ 8. ve 7. yüzyıllarda,göçebe İskitler Güneybatı Asya'ya geldi. Bu hareket, İskitlerle yakından ilişkili başka bir kabile olan, ya Massagetler[5] ya da Issedoneslerin[6] batıya doğru göç etmesiyle başladı ve Proto Iskitleri batıya, Aras nehrini geçmeye zorladı, [7] ardından İskitler, Kimmerleri yerlerinden ettikleri yerden Hazar Bozkırına taşındılar. [7]

Saltanat

Batı Asya'daki varlıklarının ilk aşamasında, Išpakaia'nın İskitleri, Kimmerler ile ittifak halindeydi ve iki devlet, Medler ile ittifak halindeydi. II.Rusa, Kimmerler, Mannalılar, Medler ve İskitler'in saldırılarını izlemek ve püskürtmek için Urartu'nun doğusunda Teişebaini'ninki de dahil olmak üzere birkaç kale inşa etti. [8]

Batı Asya'nın o zamanki süper gücü olan Yeni Asur İmparatorluğu'nun kayıtlarında İskitlerden ilk söz, MÖ 680 ile 678 yılları arasında [9], Išpakaia'nın Mannalarla bir ittifaka katıldığı [10] ve Yeni Assur İmparatorluğu'na Kimmerler ile birlikte saldırdığıdır. Bu süre zarfında, Urartu Kralı II. Rusa ile müttefik olan Išpakaia komutasındaki İskitler, güneyde Asur eyaleti Zamua'ya kadar akınlar düzenliyorlardı. Bu müttefik kuvvetler Asur kralı Esarhaddon tarafından yenildi. [7] [11]

Asur kralı Esarhaddon .

Mannalılar, İran platosuna göç etmiş doğudaki bir Kimmer grubu ve İskitlerle ittifak halinde, topraklarını genişletmeyi başardılar. Šarru-iqbi ve Dūr-Ellil kalelerini ele geçirdiler. . [11] MÖ 676'da Esarhaddon, Manna'ya karşı Išpakya'yı öldürdüğü bir sefer düzenleyerek karşılık verdi. [11]

Sonrası

Išpakaia'nın yerine oğlu [7] ve Asur ile ittifak kuran Bartatua geçti. [7] Bartatua'nın oğlu ve dolayısıyla Išpakaia'nın torunu Madyes, İskit gücünü zirveye taşıyacaktı. [7]

Kaynakça

  1. ^ The Empire of the Steppes. Rutgers University Press. 1970. ss. 8-9. ISBN 0-8135-1304-9.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  2. ^ "Išpakaia [CHIEFTAIN OF THE SCYTHIANS] (RN)". Open Richly Annotated Cuneiform Corpus. University of Pennsylvania. 30 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  3. ^ Schmitt 2009.
  4. ^ Ivantchik 2005.
  5. ^ "Remarks on the Presence of Iranian Peoples in Europe and Their Asiatic Relations". Collectanea Celto-Asiatica Cracoviensia. Kraków: Księgarnia Akademicka. 2000. ss. 101-104. ISBN 978-8-371-88337-8.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  6. ^ "The Cimmerian Problem Re-Examined: the Evidence of the Classical Sources". Collectanea Celto-Asiatica Cracoviensia. Kraków: Księgarnia Akademicka. 2000. ISBN 978-8-371-88337-8.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  7. ^ a b c d e f Sulimirski & Taylor 1991.
  8. ^ Barnett 1991.
  9. ^ Ivantchik 2018.
  10. ^ Grayson 1991.
  11. ^ a b c Diakonoff 1985.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mezopotamya</span> Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bölge

Mezopotamya, Orta Doğu'da, Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bölge. Mezopotamya günümüzde Irak, kuzeydoğu Suriye, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve güneybatı İran topraklarından oluşmaktadır. Büyük bölümü bugünkü Irak'ın sınırları içinde kalan bölge, tarihte birçok medeniyetin beşiği olmuştur. Mezopotamya'da yer alan şehirler günümüzde sürekli gelişmektedir. Ayrıca bu bölgede bol miktarda petrol bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kimmerler</span> Hint-Avrupa, Kafkasyalı veya Türk kökenli göçebe kavim

Kimmerler MÖ 8. yüzyılın ilk yarısına kadar Kimmerya olarak da tabir edilen İdil Nehri'inden Karadeniz'in kuzeyine doğru uzanan geniş bir alanda yaşamış büyük olasılıkla Hint-Avrupa kökenli oldukları varsayılan göçebe ve savaşçı bir ulustur.

<span class="mw-page-title-main">Babil</span> Mezopotamyada tarihi bölge ve devlet

Babil, Mezopotamya'da adını aldığı Babil kenti etrafında MÖ 1894 yılında kurulmuş, Sümer ve Akad topraklarını kapsayan bir imparatorluktur. Babil'in merkezi bugünkü Irak'ın El Hilla kasabası üzerinde yer almaktadır. Babil halkının büyük bir kısmını tarih boyunca çeşitli Sami asıllı halklar oluşturmuştur. Bölgede konuşulmuş en yaygın dil Akadca olmuş olmasına rağmen Sümerce dinî dil olarak kullanılmıştır. Aramice ise ilerleyen yıllarda bölgenin geçer dili konumuna gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İskitler</span> Avrasya bozkırlarında yaşamış tarihî Halk

İskitler veya yayıldıkları doğu bölgelerindeki isimleri ile Sakalar, MÖ 8. yüzyıl ile MS 3. yüzyıl arasında Avrupa'nın doğusu ile Orta Asya'da, Tanrı Dağları ve Fergana Vadisi'ni de içine alan bölgelerde yaşamış, Tuva ve (Altay-Sayan) kökenli, Doğu Avrasya-Batı Avrasya kültür ve genetik bileşenlerini içerdiği varsayılan heterojen göçebe halktır. İskitler için tarih boyunca Grek kaynaklarında Skuthēs (Σκύθης), Asur kaynaklarında Aşguzai, Fars kaynaklarında Sakā ve Çin kaynaklarında Sai tabirleri kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Asurlular</span> Mezopotamyada tarihî Sami devleti

Asur İmparatorluğu, Asur Devleti veya Asurya, MÖ 2025 ile MÖ 612 yılları arasında var olmuş ve Sami halklardan oluşmuş bir Antik Çağ Mezopotamya imparatorluğuydu. Devlet ilk başta Kuzey Irak'ta, Dicle kıyısında bulunan Asur (Aššur) şehrinden oluşmuşken, Güney Mezopotamya ve Doğu ile olan ticari ilişkilerden yararlanarak gelişmiş ve toprakları genişleyerek bir imparatorluğa dönüşmüştür. Anadolu'daki en büyük ticaret kolonileri Kültepe'de (Kayseri) bulunmaktaydı. Başkentleri Ninova'ydı.

<span class="mw-page-title-main">Urartular</span> Van Gölü civarında kurulmuş Demir Çağ krallığı

Urartular, başkenti Tuşpa (Van) olan tarihi krallık. Urartu Devleti en güçlü döneminde, günümüzdeki Doğu Anadolu Bölgesi, Kuzeybatı İran, Irak'ın küçük bir bölümü ile kuzeyde Aras Vadisi'ne egemendi.

<span class="mw-page-title-main">Medler</span> Antik İranlılar

Medler, İran'ın kuzeybatı bölgesinde yaşayan eski İran halklarından biridir. Yunanlar bu halkın yaşadığı bölgeye Medya adını vermişlerdir. Medler ilk kez Asur kralı III. Salmaneser'in dönemindeki yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişlerdir. Medler'in şu anki adı Antik Yunan dilindeki Mêdos'tan (Μῆδος) gelmektedir. Asurlular "Medyan ülkesi", Kurmada, Mata veya Manda olarak kendilerinden bahsederken, Babiller onları Ummān-manda olarak adlandırdılar.

<span class="mw-page-title-main">Manna Krallığı</span> Mannalar

Manna devleti, , Minni veya Manas — MÖ IX yüzyıldan MÖ VI yüzyıla kadar tarihi Azerbaycan topraklarında, günümüz Güney Azerbaycan'ın kuzeybatısında Urmiye Gölü'nün kıyısında kurulmuş eski bir devlettir. Manna, yazılı kaynaklarda bahsedilen ilk merkezi devlet olarak kabul edilir. Başkenti İzirtu şehridir. Manna devleti, eski geleneklere sahip bir bölgede, eski tarihin çok geniş bir döneminde ekonomik ve kültürel açıdan önde gelen bir bölgede ortaya çıkmıştı. Manna, MÖ III-II binyıllarda bu bölgede var olmuş Kuti, Lullubi, Turukki kabilelerinin ve diğer kabilelerin doğrudan mirasçısıydı. Manna devleti MÖ. 615-613 yılları arasında Medya Devleti'ne katılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Birleşik Krallık tarihi</span> Büyük Britanya tarihi

Birleşik Krallık tarihi, 18. yüzyılın başlarında Birlik Antlaşması ve Birlik Yasaları ile başlar. Birleşik Krallık'ın çekirdeği, 1707'de İngiltere ve İskoçya krallıklarının siyasi birliği yoluyla Büyük Britanya adlı yeni bir üniter devletin kurulmasıyla oluştu. Tarihçi Simon Schama, bu yeni Büyük Britanya devleti hakkında şunları söylemiştir:

Düşmanca bir birleşme olarak başladı, ancak dünyanın en güçlü ve sağlam birliğine dönüştü... Bu Avrupa tarihindeki en hayret verici dönüşümlerden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Osroene</span> MÖ 132-MS 244 arası var olan Mezopotamya devleti

Osroene veya Osrhoene Yukarı Mezopotamya'da eski bir bölge ve devletti. Başkentinin "Edessa Krallığı" olarak da bilinen Osroene Krallığı, M.Ö. 2. yüzyıldan MS 3. yüzyıla kadar var olmuş ve Abgarid hanedanı tarafından yönetilmiştir. Genellikle Partlarla ittifak yapan Osroene Krallığı, MÖ 132'den MS 214'e kadar tam bağımsızlığını sağlamak için yarı özerkliğe sahipti.. Arap kökenli bir hanedan tarafından yönetilse de, krallığın nüfusu ağırlıklı olarak Arami'ydi ve Yunan ve Part karışımıydı. Ayrıca, Edessa'da bazı Arap kültleri de onaylanmış olsa da, şehrin kültürel ortamı, güçlü Part etkilerinin yanı sıra temel olarak Aramice idi.

<span class="mw-page-title-main">Esarhaddon</span>

Esarhaddon Asur kralı.

<span class="mw-page-title-main">Kommagene Krallığı</span>

Kommagene Krallığı, İrani Orontid Hanedanı'nın Helenleşmiş bir kolu tarafından yönetilen Greko-Pers krallığıdır. Partlar, Ermeniler ve Romalılar arasında tampon bir ülke olmuştur.

Muşkiler Muški) Tunç ve Demir Çağı dönemlerinde Anadolu'da yaşamış, Asur kaynaklarında ve geç dönem Luvi hiyerogliflerinde görülen ama Hitit kaynaklarında görülmeyen bir halktır. Birkaç yazar, Muşkilerin Yunan kaynaklarında adı geçen Moshiler (Μόσχοι) ile aynı halk olduğunu ve Meshetili bir Gürcü halkı olduğunu iddia etmiştir. Josephus ise Kapadokyalı Moshileri İncil'de adı geçen Meşekler ile özdeşleştirir.

Yahudiliğin kökenleri, özellikle çok tanrılı antik Kenan dininden evrimleşen, daha sonra Babil diniyle birlikte var olan ve Babil inancının unsurlarını, Tanah'ın erken peygamberlik dönemi kitaplarında yansıtıldığı gibi Yahova'ya ibadete bağlayarak bir araya getiren (Synkretizm), çok tanrılı antik Sami dinlerinin ortasındaki Tunç Çağı'na uzanır.

Etemenanki, antik Babil kentinde Marduk'a adanan bir ziggurattır. Günümüzde Bağdat'ın yaklaşık 90 kilometre güneyinde bulunan harabelerden oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Agathyrsi</span>

Agathyrsi İskit kültürüne ait bir halktı. Agathyrsi, aristokrasileri İskitlerle yakından ilişkiliyken, çoğunluğu Trakyalı olan karışık İran İskit ve Geto - Trak kökenli bir halktı.

<span class="mw-page-title-main">Ninova Savaşı (MÖ 612)</span> Yeni Asur İmparatorluğunun başkentindeki savaş

Ninova Savaşı MÖ 613 ile 611 yılları arasında gerçekleşmiş olup, en olası tarih MÖ 612'dir. Asurlulara karşı isyan halinde olan Medler ve Babillilerden oluşan bir koalisyon Ninova'yı kuşatmış ve şehrin 750 hektarlık alanını tahrip etmiştir. Bu, Yeni Asur İmparatorluğu'nun çöküşüne ve Babil İmparatorluğu'nun Mezopotamya'da hâkim devlet olarak yükselişine yol açtığı için Antik Yakın Doğu'da önemli bir olaydı. Asur İmparatorluğu'nun başkenti savaştan sonra büyük ölçüde insansızlaştırılmış ve şehirsizleştirilmiştir. Sardanapalus efsanesi Ninova'nın düşüşünün çarpıtılmış bir anlatımına dayanıyor olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Etana</span>

Etana Kiş'in ilk hanedanının on üçüncü kralıydı. Sümer Kral Listesi'nde Kiş kralı olarak Maşda'nın oğlu Arwium'un halefi olarak listelenmiştir. Liste Etana'yı "göğe yükselen ve tüm yabancı ülkeleri birleştiren çoban" olarak adlandırıyor ve ayrıca 1.560 yıl hüküm sürdüğünü ve yerine 400 yıl hüküm sürdüğü söylenen oğlu Balih'in geçtiğini belirtiyor. Kral Listesi'nin ilk kısmındaki krallar, çağdaş Erken Hanedan belgelerinde bahsedilmeleri dışında, genellikle tarihsel var olduğu olarak kabul edilmezler. Etana ise onlardan biri değildir.

Bartatua veya Protothyes, MÖ 7. yüzyılda Batı Asya'da hüküm süren bir İskit kralıydı.

Madyes, MÖ 659-625 yılları arasında hüküm süren bir İskit kralıydı. Madyes, İskit kralı Bartatua ve Asur prensesi Šērūʾa-ēṭirat'ın oğluydu ve dayısı kral Asurbanipal Yeni Asur İmparatorluğu'nun kralıydı. Döneminde İskit gücünü zirveye çıkardı ve geniş İskit istilası görüldü.