Isabelle de Charrière

Isabelle de Charrière
Isabelle de Charrière portresi (1771) Ressam:Maurice-Quentin de La Tour
Doğum	20 Ekim 1740(1740-10-20) Slot Zuylen (Zuylen Șatosu), Utrecht Hollanda
Ölüm	27 Aralık 1805 (65 yaşında) Le Pontet, Colombier, Neuchâtel, İsviçre
Takma adlar	Belle van Zuylen, Belle de Zuylen, Zélide, Abbé de la Tour
Meslek	Yazar, Şair, Oyun Yazarı, Besteci
Milliyet	Hollanda, İsviçre
Edebî akım	Aydınlanma Çağı
Resmî site
http://www.belle-van-zuylen.eu/site-charriere http://www.belle-van-zuylen.eu

Isabelle de Charrière (Hollanda'da gençliğinde adı: Belle de Zuylen; İsviçre'de evlilik adı: Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken) (20 Ekim 1740; Zuylen Șatosu, Utrecht, Hollanda - 27 Aralık 1805; Le Pontet, Colombier, Neuchâtel, İsviçre), Batı Avrupa'da Aydınlanma Çağı'na bir kadın yazar olarak önemli katkıda bulunan, Hollanda asıllı ama hazırladığı eserleri genellikle Fransızca olarak yazan yazar ve tiyatro oyun yazarı ve klasik batı müziği tarzında müzik bestecisi. Yaşadığı çağlarda cemiyetdeki durum ve gelişmeler üzerine ve politika üzerine ilgisini yöneltmiş; ve bu dönemi, özellikle Fransız Devrimi dönemini, (günümüz terimi ile) bir feminist açısından iyice yansıtmıştır.

Isabelle de Charrière doğum ismi ile Isabelle van Tuyll van Serooskerken 20 Ekim 1740'ta Utrecht yakınlarında bulunan Zuylen Şatosu'nda zengin bir Hollandalı asil ailesinin kızı olarak doğdu. Babası Diederik Jacob van Tuyll van Serooskerken (1707–1776) ve annesi Jacoba Helena de Vicq (1724–1768) idi ve ailenin 7 evladından en büyüğü idi. Onun yaşadığı dönemde Utrecht'te hukuk tahsili yapan ve İskoç asıllı sonra İngilizce edebiyatın tanınmış yazarı olan ve o zamanlar onunla evlenmeğe talip olan James Boswell onun ailesini "Felemenk'in Yedi Eyaleti'nde bulunan en eski asiller ailelerinin biri" olarak ve onu "gayet yüksek serveti olan bir Amsterdam'li hanımefendi leydi'" olarak tasvir etmişti. Aile kışlarını Utrecht'teki şatolarında geçirirlerdi.

Isabelle 10 yaşında iken 1750'de Cenevre gönderildi ve bu kente karadan giderken Fransa ve İsviçre'de seyahat etti. İsviçre'de bir yıl kaldı. Fakat o yıl sırf Fransızca konuştuğu için Felemenkçeyi unuttuğu ve Hollanda'ya döndüğünde anadili olan Felemenkçeyi yeniden öğrenmesi gerektiği bildirilmektedir. Fakat, bundan sonraki hayatında ölünceye kadar Fransızca tercih ettiği konuşma ve yazma dili olmuştur.

Isabelle renkli zekası ile, büyük entelektüel merakları ile ve sıra dışı fikirleri ile küçük yaştan itibaren kendini gösterdi. Bu aldığı çok geniş eğitimde de görülmektedir. İleri açık görüşlü liberal tutumlu ailesi onun kendisinin istediği konularda özel öğretmenlerden ders alarak eğitilmesini kabul etmişti. Bu nedenle XVIII. yüzyılın zengin genç kızlarına kıyasla İsabelle gayet geniş alanlarda dersler ve eğitim aldı. Klasikleri okumuştu. Ana dili Felemekçe ve iyi bildiği Fransızca yanında İngilizce, Almanca, İtalyanca ve Latinceyi iyice öğrendi. Bunun yanında o çağlarda hiçbir genç kızın öğrenmediği matematik konusunda bile dersler alıp günün matematik konuları hakkında büyük bilgi toplamıştı. Isabelle bu büyük entelektüel merakını hayatı boyunca devam ettirmiş 1785'te 45 yaşında iken müzik alanına ilgisini çekmiş; zamanın tanınmış İtalyan bestecisi Niccolò Antonio Zingarelli'den müzik teorisi ve kompozisyon dersleri almış ve müzik besteleri hazırlamıştır.

Bu geniş eğitiminin ilk meyvesi ve kendi hayat kariyerinin 22 yaşında iken attığı ilk adımı Fransızca olarak yazdığı ve 1762'de bastırılıp yazar ismi saklı olarak yayınlanan "La Noble (Asıl Kişi)" adlı birbirine bağlı hikâyeler ihtiva eden kitap oldu. Bir hiciv eseri olan kitabın ana teması içinde bulunduğu zenginler ve asiller sosyal çevresinin önyargılı düşünce ve davranışlarını alaya alarak ortaya çıkartmaktı.

Daha 14 yaşında iken Utrecht'te bulunan Katolik Hristiyan olan Leh Kont Peter Donhoff'a aşık oldu. Fakat Kont inanç, mezhep ve yaş ayrılıklarının gayet büyük olduğu için onun aşkını umursamadı. Gayet büyük hayal kırıklığına uğrayan Isabelle 18 ay Utrecht'ten uzak kaldı. Sonra yaşı biraz daha ilerledikçe kendi ile evlenmek isteyen birçok talip erkek çıktı ama ya kendisiyle konuşmak isteyip görüşmeye gelmedikleri veya kendini onlardan daha üstün gördüğü bahaneleri ile bu evlenme taliplerinin hepsini reddetti. Evlenmeyi ailesinin ve cemiyetinin kadınlara ve kendisine baskısını azaltacağını düşündüğü için istemekteydi; ama aynı zamanda bu izdivacain bir aşk izdivacı olamasını çok arzu etmekte idi.

Sonunda küçük kardeşi Willem Rene'nin 1763-1766 arasında özel öğretmenliğini yapmış olan Charles-Emmanuel de Charrière de Penthaz (1735–1808) ile 1771'de evlik yaptı. Bu tarihten sonra İsabelle de Charrière olarak anılmaya başlandı. İsviçre'de Neuchatel yakınlarından bulunan Colombier'de kocasının büyükbabası olan Béat Louis de Muralt tarafından yaptırılmış bir malikane olan Le Pontet'e yerleştiler. Aynı malikanede kocasının babası François (1697–1780) ve evlenmemiş görümceleri Louise (1731–1810) ve Henriette (1740–1814) yaşamakta idiler. Isabelle de Charriere ve kocası evlilik hayatlarında uzun bir müddet Cenevre'de ve Paris'te de kaldılar.

Isabelle de Charriere birçok Avrupalı entelektüel ile çok geniş bir karşılıklı mektuplaşma ağı içerisinde bulundu. Bu mektuplaşma ağı içinde David-Louis Constant d'Hermenches, James Boswell, Benjamin Constant ve kendi yazdığı eserlerin Almancaya çevirveni Ludwig Ferdinand Huber bulunmaktaydı.

1760 Isabelle de Charriere bir evli İsviçreli subay olan ve cemiyet içinde Don Juan olarak isim yapmış olan David-Louis Constant d'Hermenches (1722–1785) ile tanıştırıldı. Önce bu kişi ile hiç ilişki kurmaktan çekindi ise iki yıl sonra bir diğer karşılaşma sonunda onunla gayet özel ve konuları da içeren karşılıklı mektuplaşmaya gizli olarak başladı ve karşılıklı gizli mektuplaşma 15 yıl kadar sürdü. Isabelle de Charriere'ın Constant d'Hermenches'a yazdığı mektuplar, Isabelle de Charriere'in katıldığı mektuplaşma ağı içinde onun en önemli yazışmalarını ihtiva etmektedir.

1763-1764'te İskoç asıllı İngilizce edebiyat yazarı James Boswell Utrecht'te hukuk dersleri almakta iken Isabelle ile Utrecht'te ve Isabelle'in ailesine ait olan Zuylen Şatosu'nda onunla birçok buluşma yapmıştı. Boswell Hollanda'dan ayrılıp Batı Avrupa'nın önemli kültürel bölge ve şehirlerine yaptığı "Grand Tur" gezisi sirasında ve bundan birkaç yıl sonraki dönemde Isabelle ile düzenli karşılıklı mektup yazışmalarına devam etmiştir. Bu yazışmaların birinde Boswell kendinin ona aşık olmadığını yazmış ve Isabelle ona karşılık olarak "Seninle aynı fikirdeyim; evlenip bir erkeğin hakimiyeti altına girmek için hiç yeteneğim bulunmuyor." diye yanıt vermiştir. 1766 Boswell Isabelle'ın kardeşi ile Paris'te görüştükten sonra İsabelle'ın babasına kızı ile şartlı olarak evlenmek istediğini bildiren bir mektup yazmıştır ama İsabelle'ın babası istenilen şartları uygun bulmadığı için kızı için böyle bir evliliği kabul edemiyeceğini bildiren bir yanıt vermiştir.

1786'da Isabelle de Charrière Paris'te Constant d'Hermenches'in yeğeni olan tanınmış Fransız yazar Benjamin Constant tanıştı. Benjamin Constant birkaç kere İsviçre'e Colombier'de Isabelle de Charrière'e misafirliğe gidip orada biraz kaldı. Bu misafirliklerin birinde İsabelle de Charrière ve Benjamin Constant birlikte karşılıklı mektuplaşma tarzında hazırlanmış olan bir roman yazdılar ve yayınladılar. Isabelle de Charrière Benjamin Constant ile karşılıklı mektup yazışmaya hayatının sonuna kadar devam etti. Isabelle de Charrière eserlerini Almancaya çevirip Almanca yayınlanması sağlayan Ludwig Ferdinand Huber ile de çok enteresan içerikli karşılıklı mektuplaşmaya da devam etti.

Isabelle de Charriere romanlar, risaleler ve tiyatro oyunları yazıp yayınlamış ve müzik besteleri yapmıştır. Eserlerinin hazırlandığı en üretken dönem evlenip İsviçre Neuchâtel kantonunda bulunan Colombier'de yerleşip orada birkaç yıl yaşadıktan sonraki dönemdedir. Eserlerinde genellikle ele aldığı konular dinsel inanç ve bunlardan ortaya çıkartılmış olan prensiplere karşı duyduğu şüpheler, asalet ve asiller ve kadınların yetiştirilmesi ve eğitimi olmuştur.

İlk eseri Fransızca olarak hazırladığı "Le Noble (Asil Kişi)" adlı bir roman olup, bu 1762'de yayınlanmıştır. Bu roman asalet ve asilleri yeren bir hiciv eseri idi. Bu eser ilk yayınlanmasında yazarın gerçek ismi saklanmış olup eser anonim olarak yayınlanmıştır. Fakat çok geçmeden bu hiciv eserinin yazarının hüviyeti ortaya çıkartılmıştı . Bu durumda ailesi bu kitabın satışlarının durdurulmasını ve basılı olanların da kitap piyasasından çekilmesini sağlamıştır. Bu eseri takiben yine 1762'de "Portrait de Mll de Z., sous le nom de Zélide, fait par elle-même (Matmazel de Z.; Zelide Adını Kullanarak Hazırladığı Kendi Portresi)" adlı eserini yayınladı. Bu eserin konusunun kendisini tanıyanlar tarafından kendi hayatının bir portresi olduğu belirtmiştir. 1784'te de iki roman hazırlayıp yayınlattı: "Lettres neuchâteloises (Neuchatel'den mektuplar)" ve "Lettres de Mistress Henley publiée par son amie (Bir kadın arkadaşı tarafından yayınlanmış Bayan Henley'den Mektuplar)". Bu romanların ikisi de, sonraki eserlerinde de kendisinin tercih edip kullandığı bir yazım tarzı olan iki arkadaş arasında birbiri arkasından karşılıklı mektup yazışmaları şeklinde ve üslubunda idi. 1788'de Hollanda, Fransa ve İsviçre'deki politik durumları ele alan bir broşür şeklinde olan ilk risalesini yayınladı.

Fransız filozofu Jean-Jacques Rousseau'nun eserlerini çok beğendiği için o öldükten sonra Rousseau'nun hazırlamış olduğu "İtiraflar" adlı eserinin 1789'da basılıp yayınlamasında yardım ve destek sağladı, Tam bu sıralarda Roussseau hakkında kendi hazırladığı risaleleri de yazdı.

Bu sıralarda Fransız Devrimi ortaya çıktı ve Fransa'da yaşamış olan birçok soylu kişi devrimin monarşi ve yönetici sınıf olan asiller karşı olduğunu anlayıp Fransa'dan kaçtılar, Bu kaçan asillerin bazıları sığınmacı olarak Neuchatel'e geldiler. Madam de Charriere bu asil sığınmacıların bazılarıyla dostluklar kurdu ve onlara destek sağladı. Fakat diğer taraftan onların davranışlarını şiddetle tenkit eden risale şekilli eserler yayınladı. Bu eserlerinde sığınmacı asillerin Devrim'in gelişip gidişatından hiçbir şey öğrenmediklerini açıklamakta ve bu sığınmacı asilleri tekrar eski mutlak monarşi ve asiller idaresi dönemini geri getirmeye çalışmakla itham etmekteydi.

Bu dönemde müzik besteciliği ile de uğraştı. Birkaç müziksel eser için liberttolar yazıp besteler hazırladı. Ama bunların hepsi kaybolup günümüze ancak parçaları elimize geçebilmiştir. "Les Phéniciennes (Fenikeliler)" adını verdiği bir opera librettosu hazırlayıp bestelemesi için Mozart'a göndermiştir; ama buna hiçbir yanıt almadığı da bilinmektedir. Sonradan tüm eserlerini kapsayan 10 ciltlik "Œuvres complètes (Tüm Eserleri)" adı altında hazırlanan yayınin 10. cildinde bu bestelediği müzik eserlerınin notaları bulunmaktadır. Bu eserler bir yaylı çalgılar kuarteti için 6 minuet; 9 piyano sonatı ve 10 arya ve romans şarkısından oluşmaktadır.

• Portrait de Mll de Z., sous le nom de Zélide, fait par elle-même (Madmezel de Z.; Zelide Adını Kullanarak Hazırladığı Kendi Portresi), 1762.
• Le Noble (Asıl Kişi), hikâyeler, 1763
• Lettres neuchâteloises (Neuchatel'den mektuplar), roman, 1784
• Lettres de Mistress Henley publiée par son amie (Bir kadın arkadaşı tarafından yayınlanmış Bayan Henley'den Mektuplar)., 1784
• Lettres écrites de Lausanne (Lozan'da yazılmış mektuplar), roman, 1785
• Calıste ou continuation de Lettres écrites de Lausanne (Caliste veya Lozan'da yazılmış mektupların devamı) 1787
• Bien-né. Nouvelles et anecdotes. Apologie de la flatterie (İyi Aileye Doğmuş. Haberler ve Şakalar. Pohpohlama İle Özür Dileme , 1788
• Courte réplique à l'auteur d'une longue réponse ; par Mme la Baronne de ... 1789
• Plainte et défense de Thérese Levasseur. 1789
• Lettre à M. Necker sur son administration (Yönetimi hakkında Bay Neckar'a mektup),
• L’émigré (Asıl Sığınmacı), üç sahnelik komedi., 1793
• Lettres trouvées dans des portefeuilles d’émigrés (Asıl sığınmacıların çantalarında bulunan mektuplar), 1793
• Trois femmes (Üç Kadın), roman, Leipzig, 1795 (Almanca edisyon) ; Londra, 1796 (Fransızca edisyon.).
• Honorine d’Userche : nouvelle de l’Abbé de La Tour (Honorine d’Userche, La Tour Manastırı'ndan haberler) 1795
• Sainte Anne (Azize Anne) 1799
• Sir Walter Finch et son fils William' (Sır Walter Finch ve oğlu William) 1806

• Œuvres complètes (Tüm Eserleri), Kritik edişyon. Hazırlayanlar:J-D. Candaux, C.P. Courtney, P. Dubois, S. Dubois, P. Thompson, J. Vercruysse, D.M. Wood. Amsterdam: G.A. van Oorschot, 1979-1984. 10 cilt 8190 sayfa.
• Hrsg. Magdalene Heuser (1997), "Die wiedergefundene Handschrift: Victoire ou la vertu sans bruit (Victoire veya gürültü çıkarmadan erdemlik)", .Kaynak: İnternationales Jahrbuch für Editionswissenschaft. Cilt:11, say.: 178-204.
• İlk hazırladığı yazıları, Hollanda arşivlerinde bulunan yeni eserler. Ed. Kees van Strien, Early writings. New material from Dutch archives. Leuven: Éditions Peeters, 2005. VI cilt-338 sayfa. [1] 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ed. Guillemette Samson, J-D. Candaux, J. Vercruysse ve D. Wood. (2006) Correspondances et textes inédits (Haberleşmeler ve edite edilmemiş metinler) ,. Paris: Honoré Champion, 423 sayfa. ISBN 978-2-7453-1310-2.

• Bu madde kısmen İngilizce Wikipedia "Isabelle de Charrière" maddesi kaynaklıdır: [2] 11 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Bu madde kısmen Fransizca Wikipedia "Isabelle de Charrière" maddesi kaynaklıdır: [3] 27 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)

• Erlat, Jale, (2001), "XVIII. Yüzyılda Bir Frankofon Isabelle de Charrière", , Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt 18 No. 1 (Haziran/June), Say.: 1-13.
• Erlat, Jale ve Kasap, Özlem, (2011) Başlangıcından Günümüze Fransız Edebiyatında Kadın Yazarlar, Say.:118-124. Ankara: BilgeSu Yayıinevi ISBN 9789944795333

Wikimedia Commons'ta Isabelle de Charrière ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• "Charriere.nl" isimli Madame de Charrière websitesi 7 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Felemenkçe) (Fransızca)
• "Belle-van-Zuylen.eu" websitesi Belle van Zuylen websitesi 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Felemenkçe) (Fransızca)
• "Belle-van-zuyten.eu" websitesinde 2007 yılına kadar, hazırlayan ismine göre bibliyografya veritabanı : http://www.belle-van-zuylen.eu/site-charriere/articles/biblsec.htm 23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.]]
• "Belle-van-zuyten.eu" websitesinde 2007 yılından sonrası için yıl yıl ek bibliyografya veritabanı : [4] 1 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Belle-van-zuyten.eu" websitesinde Isabelle de Charrière'in müziksel besteleri listesi.[5]]]
• La Correspondance d'Isabelle de Charrière (in Dutch and French)
• Jale Erlat, XVIII. yüzyılda bir frankofon: Isabelle de Charriére 2001 22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.