İçeriğe atla

Irk ve sağlık

Amerika Birleşik Devletleri Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanlığı'nın Başkanın Irk Girişimi'ne Yanıtı.
Sağlıkta Irksal ve Etnik Eşitsizlikler. (Ekim 1998)

Irk ve sağlık, belirli bir ırkla özdeşleşmenin sağlığı nasıl etkilediğini ifade eder. Irk, kronolojik çağlar boyunca değişen ve hem kendini tanımlamaya hem de sosyal tanınmaya bağlı olan karmaşık bir kavramdır.[1] Irk ve sağlık çalışmalarında bilim insanları fenotip, soy, sosyal kimlik, genetik yapı ve yaşanmış deneyim gibi farklı faktörlere bağlı olarak ırk kategorilerinde düzenler. Sağlık araştırmalarında "ırk" ve etnik köken çoğu zaman ayrım yapılmadan kalır.[2][3]

Farklı ırk ve etnik gruplarda sağlık durumu, sağlık sonuçları, yaşam beklentisi ve diğer birçok sağlık göstergesindeki farklılıklar iyi bir şekilde belgelenmiştir.[4] Epidemiyolojik veriler, ırksal grupların hastalıklardan, hastalık ve ölüm oranı açısından eşit olmayan şekilde etkilendiğini göstermektedir.[5] Belirli ırk gruplarındaki bazı bireyler daha az bakım görüyor, kaynaklara daha az erişime sahip ve genel olarak daha kısa yaşam sürüyor.[6] Genel olarak, ırksal sağlık eşitsizliklerinin, örtülü stereotipler ve sosyoekonomik statüdeki ortalama farklılıklar gibi ırkla ilişkili sosyal dezavantajlardan kaynaklandığı görülmektedir.[7][8][9]

Sağlık eşitsizlikleri, "sosyal açıdan dezavantajlı grupların yaşadığı hastalık, yaralanma, şiddet veya optimal sağlığa ulaşma fırsatlarının yükündeki önlenebilir farklılıklar" olarak tanımlanmaktadır.[10] ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine göre bunlar özünde "sosyal, politik, ekonomik ve çevresel kaynakların tarihsel ve mevcut eşitsiz dağılımıyla" ilgilidir.[10][11]

Irk ve sağlık arasındaki ilişki, ırkçılığın sağlık eşitsizliklerini nasıl etkilediğine ve çevresel ve fizyolojik faktörlerin birbirlerine ve genetiğe nasıl tepki verdiğine giderek daha fazla odaklanılarak, çok disiplinli bir bakış açısıyla incelenmiştir.[7][8]

Kaynakça

  1. ^ Liebler CA, Porter SR, Fernandez LE, Noon JM, Ennis SR (February 2017). "America's Churning Races: Race and Ethnicity Response Changes Between Census 2000 and the 2010 Census". Demography. 54 (1): 259-284. doi:10.1007/s13524-016-0544-0. PMC 5514561 $2. PMID 28105578. 
  2. ^ Attina TM, Malits J, Naidu M, Trasande L (December 2018). "Racial/Ethnic Disparities in Disease Burden and Costs Related to Exposure to Endocrine Disrupting Chemicals in the US: an Exploratory Analysis". Journal of Clinical Epidemiology. 108: 34-43. doi:10.1016/j.jclinepi.2018.11.024. PMC 6455970 $2. PMID 30529005. 
  3. ^ Walker RJ, Strom Williams J, Egede LE (April 2016). "Influence of Race, Ethnicity and Social Determinants of Health on Diabetes Outcomes". The American Journal of the Medical Sciences. 351 (4): 366-73. doi:10.1016/j.amjms.2016.01.008. PMC 4834895 $2. PMID 27079342. 
  4. ^ Goodman, Alan H; Moses, Yolanda T; Jones, Joseph L (2012). Race : are we so different?. Chichester, West Sussex, UK: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1118233177. OCLC 822025003. 
  5. ^ Rogers RG, Lawrence EM, Hummer RA, Tilstra AM (3 Temmuz 2017). "Racial/Ethnic Differences in Early-Life Mortality in the United States". Biodemography and Social Biology. 63 (3): 189-205. doi:10.1080/19485565.2017.1281100. PMC 5729754 $2. PMID 29035105. 
  6. ^ Spalter-Roth RM, Lowenthal TA, Rubio M (July 2005). "Race, Ethnicity, and the Health of Americans" (PDF). American Sociological Association. 23 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2024. 
  7. ^ a b Williams DR (July 1997). "Race and health: basic questions, emerging directions". Annals of Epidemiology. 7 (5): 322-33. doi:10.1016/S1047-2797(97)00051-3. PMID 9250627. 
  8. ^ a b Penner LA, Hagiwara N, Eggly S, Gaertner SL, Albrecht TL, Dovidio JF (December 2013). "Racial Healthcare Disparities: A Social Psychological Analysis". European Review of Social Psychology. 24 (1): 70-122. doi:10.1080/10463283.2013.840973. PMC 4151477 $2. PMID 25197206. 
  9. ^ Hofrichter R, (Ed.) (2003). Health and Social Justice: Politics, Ideology, and Inequity in the Distribution of Disease. San Francisco: Jossey-Bass. ss. 105-106. ISBN 978-0787967338. 
  10. ^ a b "Disparities | Adolescent and School Health". U.S. Centers for Disease Control. 17 Ağustos 2018. 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018. 
  11. ^ World Health Organization. The determinants of health 14 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Geneva. Accessed 12 May 2011 (which are inter-related with all three, but mostly social factors).

İlgili Araştırma Makaleleri

Yaygın kullanımda ve tıpta sağlık, Dünya Sağlık Örgütüne göre, "yalnızca hastalık ve sakatlığın olmaması değil, fiziksel, zihinsel ve sosyal açıdan tam bir iyilik halidir". Zaman içinde farklı amaçlar için çeşitli tanımlar kullanılmıştır. Sağlık, düzenli fiziksel egzersiz ve yeterli uyku gibi sağlıklı faaliyetlerin teşvik edilmesi ve sigara veya aşırı stres gibi sağlıksız faaliyetlerin veya durumların azaltılması veya bunlardan kaçınılması yoluyla teşvik edilebilir. Sağlığı etkileyen bazı faktörler, yüksek riskli bir davranışta bulunup bulunmama gibi bireysel seçimlerden kaynaklanırken diğerleri toplumun insanların gerekli sağlık hizmetlerini almasını kolaylaştıracak veya zorlaştıracak şekilde düzenlenmiş olması gibi yapısal nedenlerden kaynaklanmaktadır. Genetik bozukluklar gibi diğer faktörler ise hem bireysel hem de grup seçimlerinin ötesindedir.

<span class="mw-page-title-main">Parkinson hastalığı</span> beynin alt kısımlarındaki gri cevher çekirdeklerinin bozukluğuna bağlı bir sinir sistemi hastalığıdır

Parkinson hastalığı (PH) veya kısaca Parkinson, başlıca merkezî sinir sisteminin etkilendiği, uzun süreli bir nörodejeneratif hastalıktır ve hem motor hem de motor olmayan sistemleri etkiler. Semptomlar genellikle yavaş yavaş ortaya çıkar ve hastalık ilerledikçe motor olmayan semptomlar daha yaygın hale gelir.

<i>Legionella</i>

Legionella, lejyoner hastalığına sebep olan bakterilerin yer aldığı bakteri cinsidir. Legionellaceae familyası sadece Legionella cinsinden ibarettir ve bu cinse ait bugüne kadar bildirilmiş 62 tür bulunmaktadır. En iyi bilinen türü olan Legionella pneumophila, gram negatif, kokobasil formunda, optimum üreme sıcaklığı 20-42 °C olan bir bakteridir. Ribozomal RNA analizi çalışmaları Legionellaceae familyasının Gamma Proteobacteria şubesine dahil olduğunu göstermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kalp krizi</span> Kalbin bir kısmına kan akışının kesilmesi

Kalp krizi, kalp enfarktüsü ya da akut miyokard enfarktüsü, kan akımının azalması veya durması sonucunda koroner arterlerden birinde meydana gelen enfarktüs ile karakterize edilir. Tipik belirtiler arasında, sıklıkla sol omuz, kol veya çeneye yayılan, göğüs kemiğinin arkasında (retrosternal) göğüs ağrısı veya rahatsızlığı bulunur. Bu ağrı, bazen mide yanması gibi algılanabilir.

<span class="mw-page-title-main">Alzheimer hastalığı</span> günlük yaşamsal etkinliklerde azalma ve bilişsel yeteneklerde bozulmayla karakterize edilmiş, nöropsikiyatrik belirtilerin ve davranış değişikliklerinin eşlik ettiği nörodejeneratif bir hastalık

Alzheimer hastalığı (AH), genellikle yavaş yavaş başlayan ve giderek kötüleşen nörodejeneratif bir hastalıktır ve demans vakalarının %60-70'inin nedenidir. En sık görülen erken belirti yakın zamanda yaşanan olayları hatırlamada zorluktur.

Irk, toplum tarafından genellikle farklı görülen biyolojik, fiziksel ve sosyal niteliklere göre insanların gruplandırılmasıdır. Terim öncelikle ortak bir dil konuşanları ve sonrasında belirli milliyetten insanları anlatmak için kullanılmıştır. On yedinci yüzyıl itibarıyla bu terim fiziksel (fenotipik) özellikleri işaret etmek için kullanılmaya başlanmıştır. Modern bilim ırk terimini sosyal bir inşa olarak görmektedir. Sosyal inşa bireyin toplum tarafından koyulmuş kurallara dayanan kimliğidir. Her ne kadar kısmen gruplar arasındaki fiziksel benzerliklere bağlı olsa da ırk terimi fiziksel ya da biyolojik bir anlam taşımamaktadır.

Profilaksi (önleyici tedavi ya da önleyici tıp), hastalık tedavisinin aksine hastalık meydana gelmeden hastalığın önlenmesidir. sağlık fiziksel ve zihinsel durumların çeşitlerini kapsar. Çevresel faktörler, genetik yatkınlık, hastalık ajanları ve yaşam tarzı seçimleri hastalık ve sakatlık durumlarını etkiler. Sağlık, hastalık ve sakatlık durumları, bireylerin farkına varmadan değişebilen dinamik durumlardır. Hastalıkların önlenmesi, birincil, ikincil ve üçüncül korunma olarak kategorize edilebilen önlemlere dayanır.

<span class="mw-page-title-main">Kardiyovasküler hastalık</span> kalp veya kan damarlarının hastalıkları

Kardiyovasküler hastalık, kalp veya kan damarlarının hastalıklarını içeren gruba verilen genel bir isimlendirmedir. Kardiyovasküler hastalık dolaşım sistemini etkileyen herhangi bir hastalığı tanımlar. Özellikle kalp hastalıkları, beyin ve böbrek damarlarını etkileyen hastalıklar ve periferik damar hastalıkları bu gruba girer. Kardiyovasküler hastalıklarının nedenleri çeşitlilik göstermesine rağmen en sık nedenler ateroskleroz ve / veya hipertansiyon olarak görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Layşmanyaz</span>

Layşmanyaz, Leishmania cinsi protozoa parazitlerinin sebep olduğu ve belli tatarcık (yakağan) sineği türlerinin ısırmasıyla bulaşan bir hastalıktır. Hastalık kütanöz, mukokütanöz ve viseral layşmanyaz (kala-azar) olmak üzere üç şekilde görülür. Kütanöz tip hastalığa deri ülserleri eşlik ederken, mukokütanöz tipte deri, ağız ve burun ülserleri görülür. Viseral (içorgansal) layşmanyaz ise deri ülserleriyle başlar ve daha sonra ateş, alyuvar sayısında azalma ve dalak ile karaciğerde büyüme görülür.

<span class="mw-page-title-main">Kuluçka (epidemiyoloji)</span> enfeksiyon ile hastalık semptomlarının başlangıcı arasındaki süre

Kuluçka süresi, canlının patojenik organizmaya, kimyasal maddeye ya da radyasyona maruz kalma ile belirgin belirtilerin ve bulguların ortaya çıkması arasında geçen süre. Tipik olarak enfeksiyon hastalıklarında, konakta belirtilerin ortaya çıkabilmesi için enfeksiyöz organizmanın çoğalması dönemidir.

Cinsiyet rolü olarak da bilinen bir cinsiyet rolü, bir kişinin cinsiyetine bağlı olarak bir kişi için genellikle kabul edilebilir, uygun veya arzu edilir olarak kabul edilen bir dizi davranış ve tutumu kapsayan sosyal bir roldür. İstisnalar ve varyasyonlar olmasına rağmen, toplumsal cinsiyet rolleri genellikle erkeklik ve kadınlık kavramlarına odaklanır.

<span class="mw-page-title-main">Ruh sağlığı</span> Psikolojik iyi olma veya bir mental sorunun olmaması durumu.

Ruh sağlığı, psikolojik iyi hal veya zihinsel bir bozukluğun olmadığı düzeyi açıklar. Tatmin edici düzeyde duygusal ve davranışsal işlevlerini sürdürebilen bir kişinin durumudur. Pozitif psikoloji ve Bütünsellik bakış açılarından, ruhsal sağlık, bir bireyin yaşamdan tat alabilmesi ve yaşam aktiviteleri ile psikolojik dayanıklılık kazanabilmeye yönelik çabaları arasında denge kurmasını içerebilir.

<span class="mw-page-title-main">COVID-19</span> SARS-CoV-2nin neden olduğu bulaşıcı hastalık

Koronavirüs hastalığı 2019 (COVID-19) şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsü 2 (SARS-CoV-2)'nin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. İlk vaka ile Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde Kasım 2019 tarihinde karşılaşılmıştır. O zamandan bu yana yayılmaya devam etmiş ve dünya genelinde pandemiye neden olmuştur. Ancak bu pandemi geçtiğimiz yıl birçok ülkede sona ermiştir. 3 Mart 2020 itibarıyla dünya çapında ölüm oranı %3,4 olup, 12 Nisan 2024 tarihi itibarıyla Dünya'da 704.753.890 onaylanmış vaka, 675.619.811 iyileşen varken virüs nedeniyle 7.010.681 hasta öldü.

<span class="mw-page-title-main">Hepatit B</span> İnsan viral enfeksiyonu

Hepatit B hastalığı (sarılık), karaciğeri etkileyen hepatit B virüsünün (HBV) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır ve bir tür viral hepatittir. Hem akut hem de kronik enfeksiyona neden olabilir. Virüs bulaştıktan sonra hastalık bulgularını yaratması, sonrasında iyileşmesi ve virüse ait vücutta bir iz kalmaması akut enfeksiyon iken, virüsün karaciğer hücrelerine yerleşerek orada uzun süreli bulunması ve çoğalması ise kronik enfeksiyondur.

Nüfus sağlığı, "bu tür sonuçların grup içindeki dağılımı da dahil olmak üzere, bir grup bireyin sağlık sonuçları" olarak tanımlanmıştır. Akarowhe'ye (2018) göre nüfus sağlığının işe yarayan tanımı şu şekilde ifade edilmektedir; bir sanat olarak nüfus sağlığı, belirli bir coğrafi konumdaki beklenen bir grup insana eşit sağlık hizmeti sunumuna yönelik olduğu anlamına gelir; bir bilim olarak, insanların sağlık sorunlarına tıbbi tedavi sunmada önleyici, tedavi edici ve teşhis hizmetlerinin bilimsel yaklaşımını benimsediğini ima eder; bir ürün olarak, nüfus sağlığının, söz konusu coğrafi alan içerisinde sağlık tatmini yoluyla insanların genel sağlık performansına yönelik olduğu anlamına gelir; ve bir süreç olarak, insanların sağlık ihtiyaçlarını karşılamak için bir sağlık yönetimi / nüfus sağlığı yönetim sisteminin etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesini gerektirir. Tüm insan nüfusunun sağlığını iyileştirmeyi amaçlayan bir sağlık yaklaşımıdır. Bu kavram, hayvan veya bitki popülasyonlarına atıfta bulunmaz. Üç bileşenden oluştuğu belirtilmiştir. Bunlar "sağlık sonuçları, sağlık belirleyicileri kalıpları ve politikalar ve müdahalelerdir ". Nüfus Sağlığının amacına ulaşmada önemli kabul edilen bir öncelik, diğer faktörlerin yanı sıra, sağlığın sosyal belirleyicileri olan SDOH nedeniyle farklı nüfus grupları arasındaki sağlık eşitsizliklerini veya eşitsizlikleri azaltmaktır. SDOH, farklı popülasyonların doğduğu, büyüdüğü ve yaşamları boyunca birlikte çalıştığı ve insan popülasyonlarının sağlığı üzerinde potansiyel olarak ölçülebilir bir etkiye sahip olan tüm faktörleri içerir. Nüfus Sağlığı kavramı, çoğu ana akım tıbbın özelliği olan bireysel düzeyden odakta bir değişikliği temsil eder. Ayrıca, farklı popülasyonların sağlığını etkilediği gösterilen daha geniş bir faktör yelpazesini ele alarak halk sağlığı kurumlarının klasik çabalarını tamamlamayı amaçlamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü Sağlığın Sosyal Belirleyicileri Komisyonu, 2008 yılında, hastalıkların ve yaralanmaların büyük kısmından SDOH faktörlerinin sorumlu olduğunu ve bunların tüm ülkelerde sağlık eşitsizliklerinin başlıca nedenleri olduğunu bildirdi. ABD'de, SDOH'nin önlenebilir ölüm oranlarının %70'ini oluşturduğu tahmin ediliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Irk ve etnik ilişkiler sosyolojisi</span>

Irk ve etnik ilişkiler sosyolojisi, toplumun tüm seviyelerinde ırklar ve etnik gruplar arasındaki toplumsal, politik ve ekonomik ilişkilerin incelenmesini kapsar. Bu alan, konut ayrımı, farklı ırk ve etnik gruplar arasındaki diğer karmaşık sosyal süreçler gibi sistematik ırkçılık üzerine yapılan çalışmalarla da ilgilenir.

<span class="mw-page-title-main">Çocuklarda çoklu sistem iltihabı sendromu</span>

Çocuklarda çoklu sistem iltihabı sendromu veya pediatrik inflamatuar multisistem sendromu, PIMS/ PIMS-TS), COVID'den sorumlu virüs olan SARS-CoV-2'ye maruz kalmanın ardından inatçı ateş ve aşırı inflamasyonu içeren nadir bir sistemik hastalıktır. Vücut genelinde yetersiz kan akışı gibi tıbbi acil durumlara hızla yol açabilir. Bir veya daha fazla (çoklu) organ yetmezliği meydana gelebilir. Önemli bir belirtisi, COVID-19'a maruz kaldıktan sonra şiddetli semptomlarla birlikte açıklanamayan kalıcı ateştir. Pediatri uzmanlarına hızlı sevk çok önemlidir ve ailelerin acil tıbbi yardım alması gerekir. Etkilenen çocukların çoğunun yoğun bakıma ihtiyacı olacaktır.

2006 Pakistan dang humması salgını, o zamanlar kaydedilen en kötü salgındı. Dünya Sağlık Örgütü Doğu Akdeniz Bölge Ofisi'ne göre, laboratuvar tarafından doğrulanmış 1931 vaka ve 41 doğrulanmış ölüm vardı. Diğer kaynaklar 52 kişinin öldüğünü bildirdi.

Melioidoz, Burkholderia pseudomallei adı verilen gram negatif bir bakterinin neden olduğu bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. B. pseudomallei'ye maruz kalan çoğu insan genellikle hiçbir semptom göstermez ancak semptom gösterenlerde ateş ve cilt değişiklikleri gibi hafif belirtilerden şiddetli zatürre, apseler ve septik şok gibi ölüme neden olabilecek belirtiler ve semptomlar görülebilir. Melioidoz hastalarının yaklaşık %10'u iki aydan uzun süren "kronik melioidoz" olarak adlandırılan semptomlar geliştirir.

Yavaş virüs, etiyolojik olarak yavaş virüs hastalığıyla ilişkili bir virüs veya virüs benzeri bir ajandır. Yavaş bir virüs hastalığı, uzun bir gecikme döneminden sonra, aylar ila yıllara yayılan yavaş, ilerleyici bir seyir izleyen, sıklıkla merkezi sinir sistemini tutan ve çoğu durumda hastayı ölüme götüren bir hastalıktır. Yavaş virüs hastalıklarına örnek olarak HIV virüsünün neden olduğu HIV/AIDS, kızamık virüsü enfeksiyonunun nadir bir sonucu olan subakut sklerozan panensefalit ve kemikte Paget hastalığı sayılabilir. paramiksovirüsler, özellikle kızamık virüsü ve insan solunum sinsityal virüsü.