İçeriğe atla

Iguanodon

Iguanodon
[1] 
PreЄ
J
↓
Iguanodon bernissartensis'in kafatası, Muséum national d'Histoire naturelle, Paris
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Klad Dinosauria
Klad †Ornithischia
Klad †Ornithopoda
Familya: †Iguanodontidae
Cins: †Iguanodon
Mantell, 1825
Türler
  • †I. bernissartensis Boulenger, 1881 (neotype)
  • †I. anglicus Holl, 1829 (nomen dubium)
  • ?†I. dawsoni Lydekker, 1888
  • ?†I. fittoni Lydekker, 1889
Sinonimler
  • ?Heterosaurus Cornuel, 1850
  • Hikanodon Keferstein, 1834
  • "Iguanoides" Conybeare vide Cadbury, 2000 (nomen nudum)
  • "Iguanosaurus" [Anonymous] 1824 (nomen nudum)
  • "Proiguanodon" van den Broeck, 1900 (nomen nudum)
  • ?Sphenospondylus Seeley, 1882
  • Therosaurus Fitzinger, 1840
  • ?Vectisaurus Hulke, 1879

Iguanodon (anlamı:"iguana dişli"), erken Kretase devrinde Kuzey Amerika ve Avrupa'da yaşamış kuş kalçalı dinozor cinsi.[2]

Etimoloji

Bu canlının cins ismi iguanodon, İspanyolca iguana ve Yunanca odon (diş) kelimelerinin latinceleştirilerek bir araya getirilmesiyle oluşmuştur.[3]

Keşif

1825 yılında İngiliz cerrah Gideon Mantell tarafından bu dinozor cinsinin kalıntıları keşfedilmiştir ve akabinde tanımlanan ve isimlendirilen ikinci dinozor olarak Megalosaurus'tan sonra tarihe geçmiştir. 1878 yılındaysa Belçika'da bir kömür madeninde çok sayıda tam ve tama yakın fosiller bulunmuştur.[4]

Fiziksel özellikler

Yaşam restorasyonu

Iguanodon türlerinin boyutları oldukça büyük sayılabilir, bu cinsin üyeleri ortalama 9 metreyi aşan uzunluğa ve 4-5 ton ağırlığa sahiptiler.[2] Oldukça kalın ve yapılı arka bacaklara sahip olan İguanodon'un güçlü kolları da vardı. Beş parmaklı ön ayaklarında ortadaki üç parmak ağırlık taşımaya uygun bir ortopediye sahiptir, ayrıca ilk dönemlerde burnunun üstünde bir boynuz olduğu düşünülen sivri yapının ön ayaklarındaki başparmak yapısı olduğu anlaşılmıştır. Bu başparmağın hangi amaçla kullanıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte bitki toplamak, yürümek ve savunma amaçlı kullanmakta olduğu tahmin ediliyor. İguanodon cinsi paleontolojik literatürde İguanodontidae ailesinin en yaygın, en bilinen ve en büyük cinsi olarak bilinmektedir. İguanodon'un bir diğer özelliği de karakteristik bir kafatası yapısına sahip olmasıdır, dişsiz gagası, derin kafatası ve etkili yanak dişleri bu canlının biyolojisi üzerine fikir verebilmektedir.[4] İguanodon'un ilk fiziksel tasviri Gideon Mantell tarafından devasa boynuzlu bir iguana olarak yapılmıştır (o boynuzun sonradan özelleşmiş başparmak dikeni olduğu anlaşılmıştır.) ve yine İngiliz paleontolog Richard Owen da onu devasa bir kertenkele formunda değerlendirmiştir. İlk fiziksel duruşu quadrupedal görünüşte olmuştur; ancak 1880'de Belçika'daki bir kömür madeninde bulunan eksiksiz İguanodon kalıntıları Fransız doğa bilimci Dollo tarafından incelenmiştir ve bu hayvanın arka bacakları üstünde bipedal şekilde durduğunu ve kuş kalçalı bir iskelet formunda olduğunu belirtmiş olup ilk yıllarda boynuz sanılan dikensi kemiğin hayvanın önayaklarındaki başparmak olduğunu iddia etmesi İguanodon incelemelerinde devrimsel bir ilerleme olmuştur.[5]

Beslenme ve habitat

Özelleşmiş kafatası elemanları olan dişsiz gaga ve yanak dişleri çenesinin mafsallı ve oynar yapısı ile güçlü ve sert bitkisel besinleri yiyebilmesini sağlamıştır. Besin olarak kozalaklı bitkiler, atkuyruğu ve eğreltiotu bitkilerini tüketebilmektedir. Yaşam alanları olarak da ormanlık ve bataklık alanlarda yaşadıkları düşünülmektedir, bunun yanında İguanodon'un yaşadığı devirde çiçekli bitkiler de evrimleşmeye başlamıştır.[4]

Kaynakça

  1. ^ "PBDB". paleobiodb.org. 16 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2021. 
  2. ^ a b The Editors of Encyclopaedia Britannica, The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Iguanodon". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020. 
  3. ^ Merriam-Webster. (n.d.), Merriam-Webster. (n.d.). "Iguanodon". Merriam-Webster. Merriam-Webster. 23 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020. 
  4. ^ a b c Blount and Crowley, Kitty and Maggie (2008). ENCYCLOPEDIA OF DINOSAURS & PREHISTORIC LIFE. Londra: Dorling Kindersly. ss. 180-181. ISBN 978-0-7566-3836-8. 
  5. ^ Holt, Jack R. "THE DINOSAUR WITH A THUMB ON ITS NOSE". comenius.susqu.edu/biol/202/taxa.htm. comenius.susqu.edu/biol/202/taxa.htm. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020. 
Wikimedia Commons'ta Iguanodon ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dinozor</span> Mezozoik Çağa (kuşlar dahil) hâkim olan sauropsid omurgalılar kladı

Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.

Mezozoyik Zaman, Triyas, Jura ve Kretase Dönemi'ni kapsayan, günümüzden yaklaşık 252 milyon yıl öncesinden 66 milyon yıl öncesine kadarlık süreyi kapsayan, yerküre tarihindeki sondan bir önceki jeolojik zamandır. Dinozorlar gibi arkozor sürüngenlerinin baskınlığı; bol miktarda açık tohumlu bitki ve eğrelti otları; sıcak bir sera iklimi; ve Pangea'nın tektonik olarak parçalanması gibi olaylar ve koşullar, Mezozoyik Zaman'ı diğer jeolojik zamanlardan ayırır. Mezozoyik, Fanerozoyik'in ikinci zamanı olup karmaşık canlıların evrimleşmesinden sonra gelen üç zamanın ortasında yer alır.

<i>Tyrannosaurus</i> dev bir teropod dinozor cinsi

Tyrannosaurus, Kretase'nin sonlarında yaşamış, büyük bir etobur teropod dinozordur. Tyrannosaurus, diğer tyrannosauridlerden çok daha geniş bir dağılıma sahipti ve bulunduğu yaşam alanındaki etçillerin en büyüğüydü.

<i>Allosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Allosaurus, Geç Jura döneminde yaşamış Carnosauria kladından bir teropod dinozor cinsi. Yaşadığı dönemde Avrupa ve Kuzey Amerika'nın bilinen en büyük etobur dinozorlarından biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Kafatası</span> omurgalıların kafasında bulunan kemik yapı

Kafatası, omurgalılarda başı oluşturan kemik bir yapıdır. Yüzün yapılarını destekler ve beyin için koruyucu bir boşluk sağlar. Kafatası iki bölümden oluşur: kranyum ve mandibula. İnsanlarda bu iki kısım, nörokranyum ve en büyük kemiği olarak mandibulayı içeren viscerocranium'dur. Kafatası, iskeletin en ön kısmını oluşturur ve bir sefalizasyon ürünüdür - beyni ve gözler, kulaklar, burun ve ağız gibi çeşitli duyusal yapıları barındırır. İnsanlarda bu duyusal yapılar yüz iskeletinin bir parçasıdır.

<i>Protoceratops</i>

Protoceratops, 83 ila 70 milyon yıl önce bugünkü Moğolistan dolaylarında yaşamış bir Ceratopsian dinozor cinsi.

<i>Ceratosaurus</i> etçil teropod dinozor cinsi

Ceratosaurus, Üst Jura döneminde yaklaşık 160-145 milyon önce Kuzey Amerika, Avrupa ve Afrika’da yaşamış ceratosaurian teropod dinozor cinsi.

<i>Apatosaurus</i> sauropod dinozor cinsi

Apatosaurus, Geç Jura döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış sauropod dinozor cinsi. En tanınmış sauropodlardan biridir. Apatosaurus, ortalama 21–23 metre uzunluğunda ve 16.4–22.4 ton ağırlığındaydı.

<i>Herrerasaurus</i>

Herrerasaurus, geç Triyas yaşlı çökellerde Arjantin'de bulunmuş ilkel bir dinozor cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Ceratopsia</span> kuş kalçalı dinozor kladı

Ceratopsia veya Ceratopia, Kretase döneminde şimdiki Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'da yaşamış, otçul bir kuş kalçalı dinozor grubudur. Bilinen en eski ceratopsian olan Yinlong downsi, 161,2 ile 155,7 milyon yıl önce yaşamıştır. Son ceratopsian türü olan Triceratops prorsus'un ise, 66 milyon yıl önce meydana gelen Kretase-Tersiyer yok oluşunda soyu tükendi.

<span class="mw-page-title-main">Stegosauria</span>

Stegosauria ,bir kuş kalçalı (Ornitischia) dinozor kladıdır. Stegosaurların boynundan kuyruğuna kadar uzanan kemik plakalara sahip olan, dört ayaklı bir otçuldur. Bu türün en tanınmış ve temsilcisi stegosaurustur.

<span class="mw-page-title-main">Teropod</span> genel olarak etçil dinozorları içeren bir alt takım veya klad

Teropod veya Theropoda, kertenkele kalçalı dinozorlar (Saurischia) takımına bağlı, boş kemikleri ve üç parmaklı uzuvları ile karakterize edilen bir dinozor kladı. Karga boyutundaki Microraptor cinsi ile devasa Tyrannosaurus rex gibi boyutsal açıdan çeşitliliğe sahiptirler. Modern kuşlar da Theropoda kladına bağlıdır.

<i>Megalosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Megalosaurus Güney İngiltere'de, Orta Jura döneminde yaşamış dev etçil teropod dinozorların soyu tükenmiş bir cinsidir. İlk bulunan ve betimlenen dinozordur. William Buckland isimli İngiliz doğa bilimci tarafından 1824'te adlandırıldı. Ayrıca 1676 yılında Robert Plot isimli bir kimya profesörü bir kemik numunesi bulmuştu ve bu kemikleri dinozor kavramı bilinmediğinden Roma döneminden kalma bir savaş filinin bir kemiği yahut Yeni Ahit'te de yer bulan dev canlılara ait bir testis olarak düşündü. Bu ifade Richard Brookes'un 1763 basımı doğa tarihi kitabından yer aldı.

<i>Rhabdodon</i> geç Kretase dönemi Avrupasından orta boyutlu bir ornithopod cinsi

Rhabdodon, geç Kretase dönemi Avrupa'sından orta boyutlu bir ornithopod cinsidir. Fransa'nın La Nerthe bölgesinde 19. asrın ortalarında bir dinozora ait çene kemiği ve diş parçaları keşfedildi ve bu kalıntılar rhabdodona ilişkin ilk buluntulardı.

<i>Toxodon</i>

Toxodon, Geç Pliyosen'den Pleyistosen devri'nin sonuna dek bugünkü Güney Amerika'da yaşamış, soyu tükenen memeli cinsi. Yeni çalışmalarda holosen devri başlarına tarihlenen Toxodon fosillerine rastlanmıştır. Toxodontidae ailesi bu cinsle temsil edilir ve bu aile Miyosen devrinde çeşitlenmiştir.

<i>Saurischia</i> iki ana dinozor grubundan biri

Saurischia, kuşları (Aves) ve kuşlarla kuş kalçalı dinozorlara göre daha yakın akraba olan tüm dinozorları barındıran iki ana dinozor grubundan biridir.

<i>Pachyrhinosaurus</i>

Pachyrhinosaurus, Kuzey Amerika'nın kuzeybatı kesiminde Geç Kretase döneminde yaşamış, boynuzlu ceratopsia grubundan bir kuş kalçalı dinozor cinsi.

<i>Camptosaurus</i>

Camptosaurus, Batı Kuzey Amerika'nın Geç Jura dönemi'nde yaşamış, Kuş kalçalı dinozor cinsidir.

<i>Centrosaurus</i> sürüngen cinsi

Centrosaurus, Geç Kretase döneminde Batı Kuzey Amerika'da yaşamış Ceratopsidae ailesine mensup dinozor cinsidir.

<i>Deinocheirus</i>

Deinocheirus Geç Kretase'de bugünkü Moğolistan'da yaşamış ornithomimozor kladından bir teropod dinozor cinsidir. Moğolistan'ın erken Maastrihtiyen yaşlı Nemegt Oluşumu'ndan bilinen bu dinozor cinsi tek bir tür içerir. Bu canlının en dikkat çekici özelliği olağanüstü büyük kollarıdır ve cins adı bu özelliğine atıfta bulunur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.