İçeriğe atla

Ibıray Altınsarin

Ibıray Altınsarin
Doğum20 Ekim 1841(1841-10-20)
Kostanay, Rus İmparatorluğu
Ölüm17 Temmuz 1889 (47 yaşında)
Kostanay, Rus İmparatorluğu
MeslekEğitimci, Yazar
MilliyetKazak
Dönem19.yüzyıl

Ibıray (İbrahim) Altınsarin (d. 20 Ekim 1841 - ö. 17 Temmuz 1889), Kazak (Kazakça: Ыбырай Алтынсарин; Rusça: Ибрай Алтынсарин) eğitimci, dilbilimci, yazar.

Çağdaş Kazak edebiyatının kurucusu olarak tanınır. Yazılı Kazak Edebiyatının Kiril alfabesi ile yazılmış ilk örneklerini yazmıştır. Kazak Türkçesinin ilk edebi eseri olan “Qazaq Qrestomatyası" (Kazak Antolojisi) (1879) onun eseridir. Yazdığı gramer kitabıyla da Kazak Türkçesine ait ilk gramer çalışmasını yapmıştır. Arap alfabesi ile yazılmış Kazakça eseri ve Rusça yazılmış eserleri de vardır. Rus klasiklerini Kazakçaya çevirmiştir. Eserlerinin büyük çoğunluğunun çocuklara yönelik olması nedeniyle Kazak çocuk edebiyatının atası olarak tanınır.[1]

Hayatını Kazak halkının eğitimine adayan Altinsarin, Orenburg ve Torgay illeri başta olmak üzere tüm Kazak topraklarında okullar açmış ve Rus eğitim sistemini Kazak çocuklarına uygulamıştır. Çiftçilikle geçinen halkına çağdaş tarımın yöntem ve usullerini öğretmek için çaba harcamıştır.

Hayatı

1841'de Torgay bölgesi Nikoloyevsk ilçesi Arakaragay kasabasında(günümüzdeki Kostanay bölgesi, Zatobol köyünde dünyaya geldi. Babası eğitim almamış bir köy imamı idi.[2] Üç yaşında yetim kaldı ve tanınmış bir Kazak beyi olan dedesi Balkoja Janbırşin tarafından büyütüldü. Üç yıl kadar molladan eğitim aldıktan sonra Kazak çocuklarının okutulup tercüman olması için Ruslar tarafından açılan bir okula devam etti. Rus, Tatar, Arap ve Fars dillerini öğrendi.

1857'de okuldan mezun olduktan sonra tercüman olarak görev yaptı. 1859'da dedesinin yakın dostu ve Orenburg Sınır Komisyonu başkanı olan tanınmış doğu bilimci Vasiliy Vasilyeviç Grigoryev'in tercümanlığına başladı; bu sırada onun zengin kütüphanesinden yararlanma imkânı buldu. Puşkin'den başlayıp Tolstoy'a kadar Rus edebiyatı klasiklerini, Batı edebiyatı klasiklerinden Shakespeare, Goethe, Byron gibi yazarların eserlerini okuyarak kendini geliştirdi. Aynı dönemde doğu edebiyatıyla da tanıştı. Kazak tarihini, dilini, edebiyatını ve halk kültürünü araştırıp bu yönde yeni malzemeler topladı.[1] Bu görevi sırasında Kazan Üniversitesinin profesörü misyoner Nikolay İvanoviç İlminskiy ile tanıştı. Her akşam onun evine giderek anlamadığı Rusça kelimeleri ondan öğrendi. Grigoryev, Altınsarin ile İlminski'nin her akşam çalıştıklarını duyunca Altınsarin'i gündüz işlerinden de serbest bırakıp İlminski ile sürekli olarak çalışmasına imkân sağladı.[3] İki sene Ilminski ile birlikte çalıştılar. Altinsarin, hayatının geri kalanında kendini eğitim hizmetine adadı ve bu hizmeti boyunca Ilminski ile sıkı ilişkisini sürdürdü ancak onun misyonerlik faaliyetlerine katılmadı ve karşı çıktı.[3]

1860 yılında Kazak çocuklarının okuyacağı okulların açılmasına izin verilmesiyle birlikte Altınsarin, Torgay şehrinde bu okulu açmak için işe koyuldu. Halktan ve yöneticilerden yeterince destek alamayınca köy köy dolaşarak destek topladı. Bir yandan da tercümanlık görevine devam ediyor ve dört öğrenciye kendi evinde ders veriyordu. Okul, 8 Ocak 1864'te açıldı. Halktan toplanan yardımlarla okulun yanına bir de yurt açıldı.[1]

Eğitim çalışmaları devam ederken halk içinde şiir, hikâye, kıssa, destan gibi sözlü edebiyata ait olan malzemeyi derleyip yazıya geçirmek için yoğun çaba harcadı. 1874 yılında açılan Coğrafya Enstitüsünün Orenburg bölümüne atandı.

Kazakların yerleşik hayat geçmeleri gereğini görerek erkek çocuklarının marangozluğu, demir ustalığını ve diğer işleri; kız çocuklarının ise, iç giyim, elbise dikme, örgü örme, halı dokuma, at kılından kemer yapma gibi işleri öğrenebileceği okulların açılması için çalışmalar yürüttü.

1879 yılında Torgay'daki okullara müfettiş oldu. Bu görev ona istediği okulları açma fırsatı verdi. Torgay ve civarına liseler açarak her lise için kütüphane kurdu. Torgay'ın bütün kazalarına yatılı kız okulları açılması için çaba harcadı. Onun isteği ile 1891'de Torgay'da, 1893'te Kostanay’da, 1895’te Karabutak’ta ve 1896 yılında Aktöbe’de yeni kız okulları açıldı.[1] Açılan okullar için yeni türde kitapların basılması gerektiğini düşünerek Rus ve Batı edebiyatından çocuk edebiyatına ait eserleri inceleyip yeni eserler yazdı; böylece Kazak çocuk edebiyatının temelini attı.[1]

1883 yılında “Qazaq Gazeti” adıyla ilk günlük Kazak gazetesini çıkardı. Gazete, Rusça ve Kazak Türkçesiyle 45x35 cm formatında 8 sayfadır. İlk dört sayfası Kazak Türkçesi, son dört sayfası ise onun Rusça çevirisidir.

Kendisi Orenburg'a taşınmak yerine Torgay'da yaşamayı sürüdüren Altinsarin, Kostanay halkının yerleşik hayata geçmesi için çaba harcadı. Tobıl ırmağının kıyısındaki Arkarağay’da yaptığı evde hayatının sonuna kadar yaşadı. 17 Temmuz 1889'da hayatını kaybetti. 1991'de Kostanay'da bir anıt mezar yapılmıştır.[4]

Ölümünden sonra Ilminski, Alltınsarin’in mektupları ve resmî yazılarını Orenburg ve Torgay şehirlerini dolaşarak araştırmış ve 1891 yılında Kazan’da "Altınsarin Hakkında Hatıralar" adlı kitabını yayımlamıştır.

Eserleri

  • Kırgızca (Kazakça) Okuma Kitabı
  • Kazaklara Rusçayı Öğretmenin Temel Kuralı
  • Müslümanlığın Temeli – (İslâm'ın Şartları)
  • Orenburg Bölgesi Kazaklarının Ölen Adamı Gömme ve Ona Yemek Verme Geleneği Üzerine Deneme ve Orenburg Bölgesi Kazaklarının Dünür Olma, Kız Alma ve Düğün Yapma Geleneği Üzerine Deneme
  • Kazak Gazetesi
  • Altınsarin'in Yazdığı Mektuplar

Kaynakça

  1. ^ a b c d e "Ekrem Ayan, Kazak Bozkırında İlk Öğretmen- Ibıray Altinsarin, The Journal of Academic Social Science Studies, Cilt 6 Sayı 5, Mayıs 2013" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2015.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "ekrem" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  2. ^ Sinan Akgül, 18. ve 19. Yüzyıllarda İlminski’nin Eğitim Çalışmaları Bağlamında Kazakistan’ın Milli Eğitim Politikası ve Ibıray Altinsarin, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4, Sonbahar 2009
  3. ^ a b "Ekrem Ayan, Ibıray Altınsarin ve Nikolay İvanoviç İlminski'nin Kazak Eğitim Sisteminde Etkileri, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 3/7, Sonbahar 2008" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2015. 
  4. ^ "The mausoleum of Ibray Altynsarin, Culturemap.kz sitesi Erişim tarihi:19.03.2015". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2015. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Edebiyat</span> sözlü ya da yazılı anlatıma dayanan sanat

Edebiyat, yazın veya literatür, dil aracılığıyla; duygu, düşünce, hayal, olay, durum veya herhangi bir olgunun edebî bir tarzda ve etkili bir şekilde yazılı veya sözlü anlatımını gerçekleştiren; malzemesi söz ve ses; muhatabı insan olan bir sanat dalıdır. Edebî yazılar yazan sanatçılara edebiyatçı denir. Daha kısıtlayıcı bir tanımla, edebiyatın; bir sanat formu olarak oluşturulan yazılar olduğu düşünülmüştür. Bunun nedeni, günlük kullanımdan farklı olarak edebiyatın, dil ürünü olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kazakça</span> Kazakistanın resmî dili olan Türk dili

Kazakça veya Kazak Türkçesi, Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.

<span class="mw-page-title-main">Aleksandr Puşkin</span> Rus yazar (1799-1837)

Aleksandr Puşkin, Rus şair ve yazardır. Rusya'nın "ulusal şair"i ve modern Rus edebiyatının kurucusu olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Yesevi Üniversitesi</span> Kazakistanda bulunan bir üniversite

Ahmet Yesevi Üniversitesi, Kazakistan'ın Türkistan şehrinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in buyruğu ile 6 Mayıs 1991 tarihinde kuruldu. Süleyman Demirel'in Başbakan olarak yaptığı Kazakistan gezisinde bu üniversitenin Kazakistan ve Türkiye ortak üniversitesi olması kararlaştırıldı. İkinci Türk Cumhurbaşkanları Ankara zirvesinde ortaklık anlaşması imzalandı. Anlaşma ve buna göre hazırlanan Tüzük, TBMM'ce onaylandı. Kazakistan Bakanlar Kurulu, üniversite yönetimini Tüzük gereğince kurulan Mütevelli Heyetine bıraktı.

<span class="mw-page-title-main">Kazaklar (Slav)</span> etnik grup

Kazaklar, Ukrayna ve Güney Rusya yerli halklarının karışımı ile 15. yüzyıl dolaylarında Dinyeper ve Don nehirleri civarında ortaya çıkan etnik topluluk. Kazaklar, bugünkü Kazakistan'da yaşayan ve Türkî kökenli olan Kazaklar'la karıştırılmamalıdır. Kazak sözcüğü Eski Türkçede maceracı-özgür insan anlamındadır.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Musa Mustafa oğlu Celil(ev) İdil Tatar asıllı Sovyet şair, yazar, aktör, çevirmen.

<span class="mw-page-title-main">Alaş Orda</span>

Alaş Orda, 1910'lu ila 1920'li yıllar arasında Kazakların ve Kırgızların ilan ettikleri bir devletin ve buna yol açan harekâtın adı. Resmen 1928 yılına kadar var olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Abay Kunanbayoğlu</span>

Abay İbrahim Kunanbayoğlu, Kazak Türkü şair, besteci ve filozof. Liberal İslam'ı da temel alarak Kazak-Türk Medeniyetini Avrupa ve Rus medeniyetlerine yakınlaştırmayı hedefleyen bir reformcuydu. Şiirlerinde genel olarak, Kazak halkının sosyal ve ahlaki sorunlarına değinmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kostanay</span>

Kostanay, Kazakistan'ın kuzeyinde bulunan bir şehirdir. Kostanay'ın nüfusu 223.600 kişi. Kostanay şehri, Kostanay Eyaleti'nin başkentidir. (harita)

<span class="mw-page-title-main">Muhtar Avezov</span>

Muhtar Omarhan oğlu Avezov, Kazak eğitimci, yazar, çevirmen, eleştirmen, siyasetçi ve düşünürdür.

<span class="mw-page-title-main">Orenburg Oblastı</span> Rusyanın idarî bir birimi

Orenburg Oblastı, Rusya'nın Volga Federal Bölgesi'nde bulunan oblast. Oblastın idarî merkezi Orenburg şehridir. 1938 - 1957 yılları arasında Sovyet pilotu Valeri Çkalov 'un onuruna Çkalov Oblastı adı kullanıldı. Oblastta Türk nüfusu önemli bir yere sahiptir. Bağımsız bir Türk ülkesi olan Kazakistan ile özerk Türk cumhuriyetleri Tataristan, Başkurdistan arasında köprü olması yönünden stratejik bir öneme sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Baytursun</span> Kazak aydını

Ahmet Baytursun, Kazak eğitimci, dilbilimci, yazar, şair, siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">İsmet Kenesbay</span>

İsmet Kenesbay, filoloji doktoru, profesör, Kazakistan Bilimler Akademisinin akademisyeni, Kazak SSC'nin Dilbilim Enstitüsü Müdürü, Türkolog.

<span class="mw-page-title-main">Mir Yakub Dulatoğlu</span> Kazak siyasetçi, yazar, şair (1885 - 1935)

Mir Yakub Dulatoğlu — Kazak siyasetçi, yazar, şair. Ulusal bağımsızlık ve Alaş Hareketinin üyesi. Ayrıca eserlerinde şu müstear adları da kullanmıştır: Madiyar, Azamat, Tayminer, Argın balası, Türk balası.

<span class="mw-page-title-main">Kazak edebiyatı</span>

Kazak edebiyatı, Kazakistan'ın mevcut topraklarından, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti döneminden, Rus İmparatorluğu altındaki Kazak ülkesinden ve Kazak Hanlığı döneminden doğar. Etnik Kazaklar tarafından yazılmış tarih ve edebiyat, tarih boyunca Kazakistan'ın yaşadığı Türk boylarının literatürüne dâhil birçok tamamlayıcı temalarda bazı örtüşmelerle belirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Cüzleri</span>

Cüz üç ana Kazak topluluklarının, Kıpçak Obası'nda kontrol ettikleri alanlara denir. Bu alanların büyük kısmı bugünkü Kazakistan sınırlarını kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1925'ten 1936'ya kadar var olan Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) içindeki Sovyetler Birliği'nin özerk bir Cumhuriyeti idi.

<span class="mw-page-title-main">Muhamedjan Tınışpayev</span>

Muhamedjan Tınışpayev bir Kazak mühendis, aktivist ve entelektüeldi. Bölgenin genç siyasi gazetelerinde aktif olmanın yanı sıra, Rus Orta Asya demiryollarını araştırdı ve tasarladı. Çalışmalarıyla politik bir aktivist, etnograf ve tarihçi olarak tanındı.

<span class="mw-page-title-main">Alaş (parti)</span> siyasi parti

Alaş, Rus Cumhuriyeti ve Sovyet Rusya'daki bir siyasi parti ve kurtuluş hareketi. Bugünkü Kazakistan ve Rusya topraklarında Alaş Otonomu'nun iktidar partisiydi. Kazaklar ve Ruslar arasında eşit muameleyi ve Kazak topraklarındaki Rus yerleşiminin durdurulmasını savundular. Özellikle ilk modern organize siyasi Kazak ve Kırgız elit grubuydu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.