IV. Umumî Müfettişlik

IV. Umumî Müfettişlik
Umumi müfettişlik
Ülke	Türkiye
Kuruluş	6 Ocak 1936
Lağvedilmesi	19 Haziran 1952
Merkez	Elazığ
İl	3

IV. Umumî Müfettişlik, Türkiye'nin eski umumi müfettişliklerinden biriydi. Müfettişlik, 1936-1952 yılları arasında varlığını sürdürmüş olup Bingöl, Elazığ ve Tunceli illerini kapsamaktaydı.^[1] Merkezi Elazığ'da yer almaktaydı.^[2]

Tarihçe

Başbakan İsmet İnönü, doğu seyahati sırasında Dersim bölgesinde bir umumi müfettişlik kurulmasını hem bölgedeki asayişsizliğin kontrol altına alınması hem de bölgeyi kalkındırmak için var olan umum müfettişliklerinin yetersiz kaldığına kanaat getirdi. Ankara'ya döndükten sonra Tunceli kanunu olarak bilinen 6 Ocak 1936 tarihinde ve 23823 sayılı kararname ile Dördüncü Umum Müfettişliği resmen kuruldu. Ardından 6 Haziran 1936 yılında merkezi Tunceli olmak üzere Bingöl, Elazığ ve Tunceli illeri I. Umumî Müfettişlik'ten ayrılarak IV. Umumî Müfettişlik'e katıldı. 10 Ocak 1936 tarihinde Dördüncü Umum Müfettişlik uhdesinde bulunmak üzere 8. Kolordu Komutanı Korgeneral Hüseyin Abdullah Alpdoğan Bakanlar Kurulu tarafından 229 sayılı kararla Dördüncü Umum müfettişi olmak üzere atandı^[3] ve bu görevi 1943 yılına kadar sürdürdü.^[4] Kuruluşunun ardından bölgede karakol, okul ve ayrıca Elazığ'a demiryolu hattı gibi yatırımlar yapıldı. Dersimli yerel bir aşiret lideri olan Seyit Rıza, Tunceli Kanunu'nun yürürlükten kaldırılmasını talep etti ve kendisine sadık aşiretlerin Mart 1937'de bir jandarma karakoluna saldırarak Dersim İsyanı'nı başlattı. İsyan büyük bir kararlılıkla bastırıldı ve liderleri idam edildi.^[5]

19 Haziran 1952 tarihinde Genel Müfettişlik Teşkiline Dair Kanun ile ekleri tamamen yürürlükten kaldırılmasıyla IV. Umumî Müfettişlik lağvedildi.

Umumî müfettişler

Hüseyin Abdullah Alpdoğan (1936-1943)

Kaynakça

^ Bayır, Derya (22 Nisan 2016). Minorities and Nationalism in Turkish Law. Routledge. ss. 139-141. ISBN 978-1-317-09579-8.
^ Çagaptay, 2006, p. 48
^ Birinci Genel Müfettişlik Bölgesi, ibid, s. 66, 194.
^ "Hükümet Konağı Tarihçe". www.tunceli.gov.tr. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2021.
^ Yılmaz, Kamil (16 Nisan 2014). Disengaging from Terrorism - Lessons from the Turkish Penitents. Routledge. s. 26. ISBN 978-1-317-96449-0.

Umumi müfettişlikler
I. II. III. IV.

İlgili Araştırma Makaleleri

Tunceli, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü'nde yer alan bir il.

Zazalar, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı bir dil olan Zazaca konuşup Türkiye'nin çoğunlukla Doğu Anadolu Bölgesi'nde; Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan ve Tunceli, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ise; Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa illerinin belirli bölgelerinde yaşayan İranî bir halktır. Yaklaşık 2-3 milyon nüfusa sahip olan Zazalar; Türkler, Kürtler ve Araplardan sonra sayısal olarak Türkiye'deki dördüncü en büyük etnik grubu oluşturmaktadır.

Sıkıyönetim veya askerî adalet; askerî otoritenin, genellikle resmî bildirgesi altında, adli yönetimi kontrol altına almasıyla işleme geçen kural sistemidir.

Ali Canip Yöntem, Türk şair, yazar, edebiyat tarihi araştırmacısı ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Pertek</span> Tuncelinin ilçesi

Pertek, Tunceli iline bağlı bir ilçedir.

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Talî Öngören</span> Türk asker, siyasetçi ve diplomat

İbrahim Edhem (Talî) Öngören, Türk hekim ve siyasetçi, diplomat.

<span class="mw-page-title-main">Arap Ayaklanması</span> Arapların, 1916-1918 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine karşı başlattığı ayaklanma olayı

Arap Ayaklanması, Arap İsyanı veya Arap İhaneti, I. Dünya Savaşı sırasında Haziran 1916 tarihinde Yemen'de Aden, Suriye'de Halep'i kapsayan bağımsız ve birleşik bir Arap devleti kurmak amacıyla Şerif Hüseyin bin Ali tarafından başlatılan silahlı isyandır.

Türkleştirme veya Türkleşme, Türk olmayan kimselerin ya da toplulukların kültürel değişim süreci için kullanılmış bir terimdir. Moğollar, Arnavutlar, Araplar, Ermeniler, Asuriler, Yunanlar, Yahudiler, Romanlar ve çeşitli Slav halkları, Kürtler, Zazalar, Farslar ve Lazlar gibi farklı etnik kökenlerden Orta Asya, Kafkasya, İran, Anadolu, Orta Doğu ve Balkanlar ile bağlantılı halklarda kullanılabilir.

Dersim İsyanı, Dersim'de 1937-1938 yıllarında merkezî Türk Hükûmetiyle bazı Dersim aşiretleri arasında bölgenin hâkimiyeti ile ilgili çıkan anlaşmazlıklar sonucu yaşanan olaylara verilen isim. Dersim'de aşiretlerin isyanı sonucunda mutlak devlet hâkimiyetini sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından aşiretler üzerine Dersim Harekâtı düzenlendi. İsyancıların önemli kesimini 1920'de Sivas'ın Zara ve İmranlı ilçelerinden sığınan isyancılar oluşturuyordu. Harekât neticesinde sayılar hakkında birçok iddia bulunurken yaygın kanı olarak 11.683 kişi göçe tâbi tutulurken, 1.401 kişi öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği</span> Terörle mücadele için kurulmuş valilik

Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki 8 ilde başlayan ve bu illerde terörle mücadele ederek güvenliği sağlamak amacıyla 19 Temmuz 1987 tarihinde göreve başlayan bölge valiliğidir. Bu valiliğin kurulmasıyla birlikte bu illerde olağanüstü hâl uygulanmaya başlandı. Olağanüstü hâl uygulanan iller zamanla değişmekle birlikte 30 Kasım 2002 tarihinde kaldırıldı. Valiliğin merkezi Diyarbakır'da yer almaktaydı.

Hüseyin Abdullah Alpdoğan, Türk asker ve siyasetçi. Dersim İsyanı'nda Tunceli Valisi olarak görev yapmış ve bazı kesimler tarafından olaylardaki rolü öne sürülerek "Dersim Kasabı" şeklinde adlandırılmıştır.

Alişir veya Alişer Zaza asıllı halk ozanı. Alişanzade Mustafa Paşa'nın katibi oldu. Mustafa Paşa'nın ölümünden sonra oğlu olan; Koçgiri aşireti reisi ve Kürt Teali Cemiyeti üyesi olan Alişan Bey'in vasi tayin edildi. Daha sonra Alişan Bey ile beraber Koçgiri İsyanı’nın tertipleyicileri arasında yer almıştır. İlerleyen yıllarda, Seyid Rıza'ya Dersim İsyanı'nda destek vermiş, isyancılara liderlik yapmıştır. İsyan devam ederken, 9 Temmuz 1937'de bölgede yaşayan kendi halkı tarafından karısıyla beraber öldürülmüştür.

Umumî Müfettişlikler Türkiye'de kuruldukları bölgede sivil, asker ve yargı üzerinde kesin otoriteye sahip olan bölgesel valiliklerdir. Doğrudan Türkiye Cumhurbaşkanlığı'na bağlı olan bu müfettişlikler 1927-1952 yılları arasında görev yaptı.

Bu sayfada, 1934 yılında Türkiye'de görevdeki siyasi kurumlar ve kişiler, yaşanan olaylar, doğan ve ölen kişiler yer alır.

I. Umumî Müfettişlik, Türkiye'nin eski umumi müfettişliklerinden biriydi. Müfettişlik, 1927-1952 yılları arasında varlığını sürdürmüş olup Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Hakkâri, Mardin, Siirt, Urfa ve Van illerini kapsamaktaydı. Merkezi Diyarbakır'da yer almaktaydı.

II. Umumî Müfettişlik veya yaygın adıyla Trakya Umumî Müfettişliği, Türkiye'nin eski umumi müfettişliklerinden biriydi. Müfettişlik, 1934-1952 yılları arasında varlığını sürdürmüş olup Çanakkale, Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerini kapsamaktaydı. Merkezi Edirne'de yer almaktaydı.

III. Umumî Müfettişlik, Türkiye'nin eski umumi müfettişliklerinden biriydi. Müfettişlik, 1935-1952 yılları arasında varlığını sürdürmüş olup Ağrı, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Kars ve Trabzon illerini kapsamaktaydı. Merkezi Erzurum'da yer almaktaydı.

Türkiye'de 1925 yılındaki olayları içeren listedir.

<span class="mw-page-title-main">Hayri Orhun</span>

Hayri Orhun, Türk bürokrat.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.