İçeriğe atla

IV. Kvarkvare Cakeli

IV. Kvarkvare Cakeli
Gürcüceყვარყვარე IV ჯაყელი
Salomon Schweigger tarafından yazılan bir kitaptan IV. Kvarkvare'nin portresi
Samtshe Atabagi
Hüküm süresi1573–1581
Önce gelenII. Kaihosro
Sonra gelenII. Manuçar
Doğum1554
Ölüm1581
HanedanCakeli Hanedanı
BabasıII. Kaihosro
AnnesiDedisimedi
DiniOrtodoks Hristiyanlık

IV. Kvarkvare Cakeli (Gürcüce: ყვარყვარე IV ჯაყელი) (1554 – 1581) Samtshe-Saatabago'nun Gürcü prensi ve atabegiydi ve 1573-1581'de Osmanlı'ya bağlı olarak hüküm sürmüştür. Cakeli ailesinin bir üyesi ve II. Kaihosro Cakeli'nin oğludur.[1]

IV. Kvarkvare'nin hükümdarlığı sırasında Mesheti beyleri Cakeli yönetimine karşı birkaç kez isyan ettiler. 1576 yılındaki isyanın başını Şalikaşvili ailesi çekiyordu.[2] İsyanlar Osmanlı tarafından bastırıldı. 1578'de Osmanlılar, bütün Kafkasya toprakları için Safevilere karşı yeni bir savaş başlattı. Lala Mustafa Paşa Gürcistan'da hakimiyet kurdu. IV. Kvarkvare ona bağlılık sözü verdi. Paşa, Kvarkvare ve küçük kardeşi Manuçar'ı, Samtshe'de Osmanlı mutlak egemenliğini tanımak için Konstantiniyye'ye göndermeye karar verdi. Kvarkvare, hükûmeti annesi Dedisimedi'ye bırakarak Osmanlı İmparatorluğu'nun başkentine gitti. Alman Lüteriyen papaz ve seyyah Salomon Schweigger, Türkçeye Sultanlar Kentine Yolculuk adıyla çevrilmiş olan kitabında iki kardeşin İstanbul'a varışını "İki Gürcü soylusu MS 1579 yılının 3 Haziran günü 150 kişilik maiyetleriyle birlikte Konstantinopolis'e geldiler" şeklinde yazmıştır.[3] Sultan III. Murad 1579 yılında Samthe'yi 7 sancağa böldü ve Çıldır Eyaleti'ni kurdu. Kvarkvare, Çıldır Eyaleti'nin Hristiyan hükümdarı olarak atandı. Bu arada kardeşi Manuçar, Mustafa ismini alarak Müslüman oldu ve Osmanlı paşası oldu. Kvarkvare 1581'de çocuksuz öldü ve yerine Müslüman kardeşi II. Manuçar (Mustafa Paşa) geçti.

Kaynakça

  1. ^ Gürcistan Sovyet Ansiklopedisi, Cilt 10, s. 638, Tiflis, 1986
  2. ^ "Tao-Klarceti Kitabî Mirası (ტაო-კლარჯეთის მწიგნობრული მემკვიდრეობა), Tiflis, 2008, s. 146" (PDF). 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
  3. ^ Salomon Schweigger, Sultanlar Kentine Yolculuk (Zum Hofe des türkischen Sultans), İstanbul, 2004, s. 92, ISBN 975-8704-55-9

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çıldır (eyalet)</span>

Çıldır Eyaleti veya Çıldır Beylerbeyliği, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, 16. yüzyılın sonlarına doğru kurulan Osmanlı eyaletidir. Yaklaşık olarak günümüzde Gürcistan’ın Acara Özerk Cumhuriyeti’nin bir bölümü ile Samtshe-Cavaheti bölgesini, Türkiye’de Artvin, Ardahan illeri ile Erzurum ilinin bir kısmını kapsamaktadır. 1578-1628 arasında Çıldır, 1628-1829 arasında Ahısha ve 1829-1845 arasında Oltu Çıldır Eyaleti’nin idari merkezleriydi.

<span class="mw-page-title-main">Ahıska</span> Gürcistan şehri

Ahıska, Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinin ve Ahıska Belediyesi’in idari merkezi bir kenttir. Tarihsel bir bölge olan Samtshe’nin de merkeziydi.

<span class="mw-page-title-main">Kartli Krallığı</span>

Kartli Krallığı Batı Gürcistan'ın Kartli bölgesinde başkenti Tiflis olan Geç Orta Çağ / Yakın Çağ Gürcü monarşisidir. 1478 yılında Gürcistan Krallığı'nın dağılma süreciyle ortaya çıkmış ve Bagrationi Hanedanı'nın Kahetili kolunun başarısı sayesinde 1762 yılında komşusu Kaheti Krallığı ile birleşene dek varlığını sürdürmüştür. Bu dönemin çoğunda krallık Safevi hanedanlıklarının vasalıydı ancak belirli aralıklarla özellikle 1747 yılından sonra bağımsızlığını sürdürmüştür.

Sefer Paşa ya da III. Beka Cakeli, Osmanlı İmparatorluğu’nun Samtshe-Saatabago toprakları üzerinde kurduğu Çıldır Eyaleti’nin Gürcü yöneticisidir. 1625-1635 yılları arasındaki beylerbeyi olan Sefer Paşa, Cakeli hanedanından II. Kaihosro ile Dedisimedi’nin üçüncü oğludur.

III. Manuçar Cakeli, 1614-1625 arasında Samtshe atabeyi. II. Manuçar'ın oğludur. Babasının İran'da bulunduğu sırada İran şahı I. Abbas III. Manuçar'ı Samtshe atabeyi olarak tanıdı. Osmanlılar 1608'de Ahaltsihe'yi yeniden ele geçirince III. Manuçar Kartli'ye sığındı. Babası 1614'te ölünce yeniden iktidara çıktı. Mesheti bölgesi feodallerinin Müslüman olmasına karşı çıkınca Osmanlı yönetimiyle arası açıldı. Osmanlı yönetimi 1624'te Erzurum beylerbeyini III. Manuçar'a karşı sefere yolladı. Manuçar küçük bir birlikte Kartli'ye sığındı. Burada Giorgi Saakadze'nin yanında, Marabda Muharebesi'nde İranlılara karşı savaştı. İranlılara karşı savaştığı için Osmanlı padişahı onu, Hristiyan kalmasını da kabul ederek Samtshe atabeyi olarak tanıdı. Ne var ki III. Manuçar Ahaltsihe'ye dönüş yolunda, sonradan Sefer Paşa adını alan III. Beka Cakeli tarafından öldürüldü. Sefer Paşa, Samtshe-Saatabago'nun yerini alan Çıldır Eyaleti'nin yöneticisi oldu ve bölgede yaşayan Gürcülerin Müslümanlaştırılması için çalıştı.

<span class="mw-page-title-main">Samtshe Atabeyliği</span>

Samtshe Atabeyliği ya da Samtshe-Saatabago, Samtshe Prensliği olarak da bilinir, Gürcistan'ın Zemo Kartli bölgesinde hüküm sürmüş Orta Çağ Gürcü prensliğidir. 1268'de kurulan prenslik 1334 yılından itibaren "atabagi" unvanı taşıyan Gürcü hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. En geniş sınırlara sahip olduğu dönemde sınırları Taşiskari’den Erzurum’a kadar uzanan Samtshe-Saatabago, Cavaheti’nin bir kısmı ile Eruşeti, Kola, Artaani, Acara, Tao, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinden oluşuyordu. Osmanlıların eline geçtikten sonra Çıldır Eyaleti’ne dönüştürülen bölge, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı kayıtlarında Gürcistan Vilayeti olarak adlandırılmıştır.

II. Manuçar Cakeli (Gürcüce: მანუჩარ II ჯაყელი, Osmanlı kaynaklarında: Mustafa Paşa, 1581-1614 arasında Samtshe-Saatabago atabeyi. II. Kaihosro’nun oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Murcaheti Muharebesi</span>

Murcaheti Savaşı, İmereti Krallığı ve Samtshe Atabeyliği orduları arasında 12 Ağustos 1535'te Ahalkalaki'nin yakınlarındaki Murcaheti kentinde gerçekleşmiş bir savaştır.

Karagak Muharebesi, İmereti Krallığı ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Mesheti'nin Karagak bölgesinde karşı karşıya geldiği muharebedir. 1543 yılında gerçekleşen muharebe İmereti zaferiyle sonuçlanmıştır.

I. Manuçar Cakeli 1515'ten 1518'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. II. Kvarkvare Cakeli'nin en küçük oğluydu. Abisi Mzetçabuk'un tahttan çekilmesiyle Manuçar, tahtta hak iddia eden yeğeni Kvarvare'ye karşı bir ayaklanma başlatmıştır. İsyanı başarıyla sonuçlanan Manuçar, Samtshe Atabeyi olmuştur. Manuçar kısa süreli hükümdarlığı sırasında Osmanlı padişahı I. Selim'e birçok hediye göndermiş ve Osmanlı'nın hayranı olduğunu iddia etmiştir. 1518'de yeni bir isyan patlak vermiştir. Prens Kvarkvare, Safevi birliklerinin yardımıyla Samtshe'ye saldırmıştır. Manuçar devrilmiş ve III. Kvarkvare Samtshe'nin yeni hükümdarı olmuştur. Manuçar daha sonra tekrar tahta çıkmak için Sultan Selim'den yardım istemiştir. Sultan ona destek olarak büyük bir ordu göndermiştir. Manuçar yeniden Atabey olmaya çalışmış, ancak Erzurum yakınlarındaki savaşta Kvarkvare'nin birliklerine kaybetmiştir. Manuçar, Osmanlı imparatorluğu'na kaçmış ve ölümüne kadar orada yaşamıştır. Sonraki hayatı ve soyundan gelenler hakkında hiçbir şey bilinmemektedir.

III. Kvarkvare Cakeli 1518'den 1535'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Samstshe Atabeyi I. Kaihosro Cakeli'nin oğluydu. Babası Kaihosro'nun ölümüyle beraber amcası Mzetçabuk tahta geçmiştir. Buna karşın Mzetçabuk Cakeli, Kvarkare'yi halefisi ilan etmiştir. Amcasının hükümdarlığı sırasında Kvarkvare aktif olarak devlet işlerinde yer almıştır. 1515'te Mzetçabuk hastalığı nedeniyle tahttan feragat etmiş ve keşiş olarak manastıra yerleşmiştir. Kvarkvare, ikinci amcası Manuçar isyan edince yeniden tahta çıkamamıştır. Kvarkvare destek vermesi için Şah I. İsmail'in yanına gitmiş ve onun vasalı olmuştur. Sonraki 3 sene boyunca Şah İsmail'in Tebriz'deki sarayında yaşamıştır. 1518'te Kvarkvare komutasındaki Kızılbaş ordusu Samtshe'yi işgal etmiştir. Safeviler I. Manuçar'ı tahttan indirmiş ve Kvarkvare'yi tahta geçirmiştir. Manuçar, Osmanlıların Safevilere karşı savaşmaları ve yeğenini devirmeleri istemiştir. Kvarkvare'nin kuvvetleri Erzurum yakınlarındaki savaşta Manuçar'ı yenmiştir. Savaşı kaybeden Manuçar Osmanlı İmparatorluğu'na kaçmıştır. Kvarkvare'nin saltanatında Samtshe'nin üzerindeki İran etkisi gün geçtikçe artmıştır. Bu nedenle Türkler ülkeye ve özellikle güneybatı bölgesine büyük zararlar vermiştir. Ahaltsihe derebeyleri Kvarkvare yönetiminde Samtshe'nin düşman tarafından ele geçirileceğini anlamıştı. Bu yüzden İmereti Kralı III. Bagrat ve Kartli Kralı I. Luarsab, Samtshe'yi Müslüman imparatorluklardan korumak için ittifak yapıp Cakeli hanedanını devirmeye karar verdi. 1535'te Kral III. Bagrat yönetimindeki ordu Samtshe'yi işgal etti. Bagrat, Ahılkelek yakınlarındaki Murcaheti Savaşı'nda Kvarkvare'yi yendi ve esir aldı. Samtshe Prensliği Gürcüler tarafından işgal edildi. Kvarkvare hapishanede öldü. Birkaç yıl sonra, Kvarkvare'nin hayatta kalan küçük oğlu II. Kaihosro bölgeden İmereti ve Kartli birliklerini sürmek için Osmanlılardan destek istedi. 1545'teki Sohoista Muharebesi'nde Kaihosro III. Bagrat'ı mağlup etti ve Cakeli hanedanı yeniden tahta geçti. Samtshe, onun yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu'nun vasalı oldu. III. Kvarkvare'nin soyundan gelenler sırasıyla Samtshe Atabeyliği'ni ve Çıldır Eyaleti'ni yönetti.

Mzeçabuk Cakeli 1500'den 1515'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Gürcücede "yakışıklı genç" anlamına gelen Mzeçabuki (მზეჭაბუკი), Türkçe kaynaklarda yaygın biçimde "Mirza Çabuk" şeklinde yazılmaktadır.

I. Kaihosro Cakeli 1498'den 1500'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Babası II. Kvarkvare'nin ölümüyle tahta çıktı. Kaihosro'nun çağdaşlarına göre, bilge ve eğitimli bir hükümdardı. Hükümdarlığı boyunca diğer Gürcü krallıkları Kartli, Kaheti ve İmereti ile sorun yaşamadı. Lazistan üzerinden Samtshe Atabeyliği'ne saldıran Osmanlı'nın Erzurum ve Trabzon Paşalarını mağlup etti. Kaheti kralı I. Aleksandr ve Kartli Kralı Konstantin ile birlikte, İran'daki Akkoyunlu yönetimini yıkması için ilk Safevi şahı İsmail'e yardım etmeyi kabul etti. Kaihosro 1500 yılında öldü ve yerine kardeşi Mzetçabuk Cakeli geçti.

II. Kvarkvare Cakeli, 1451'den 1498 yılına kadar Samtshe prensidir. Cakeli Hanedanı'ndan II. İvane Cakeli'nin oğludur. 1440'lı yıllarda kardeşi II. Ağbuğa'ya karşı ayaklandı ancak ayaklanmaları Gürcü soyluları tarafından bastırıldı. Buna karşın kardeşi Ağbuğa'nın ölümünden (1451) sonra yerine tahta geçti. Kvarkvare, Samtshe'nin bağımsızlığı için merkezi Gürcistan kraliyetine karşı savaşan babasına benziyordu. 1465'te Paravani Gölü yakınlarında Kral VIII. Giorgi'yi mağlup etti ve onu Ahaltsihe'ye hapsetti. Samtshe, bu muharebe sonrasında Gürcistan Krallığı'ndan ayrıldı. Ayrıca Gürcistan Krallığı'nın bölünmesiyle sonuçlanan Gürcü İç Savaşı'na katıldı. Kvarkvare'nin bağımsız saltanatı çevresindeki Müslüman devletler ile yaptığı savaşlarla dikkat çeker. Akkoyunlular 1466, 1476-1477 ve 1485'te büyük saldırılara başladılar ve 1479'dan itibaren Osmanlılar, Samsthe topraklarını işgal etmeye başladı. Kvarkvare bir dizi zafer kazandı. Ermeni kaynakları, 1479'da Erzurum çevresindeki araziyi harap ederek şehri haraca bağladığını kaydetmektedir. Ölümünden sonra Vardzia'daki Ananuri Kilisesi'nin kuzey duvarındaki bir mezarda eşiyle birlikte defnedilmiştir. Yerine oğlu I. Kaihosro Cakeli tahta çıktı.

<span class="mw-page-title-main">III. Bagrat (İmereti kralı)</span>

III. Bagrat (1495-1565) II. Aleksandre'nin oğlu 1510'dan 1565 tarihine kadar İmereti kralıdır.

<span class="mw-page-title-main">VIII. Giorgi</span>

VIII. Giorgi (1417-1476) krallığı saltanatı sırasında halihazırda parçalanmış ve 1446'dan 1465'e kadar bir iç savaşa karışmış olsa da birleşik Gürcistan Krallığı'nın son kralıydı. İsyancılar tarafından yenildi, yalnız doğu eyaleti Kaheti'de I. Giorgi olarak hüküm sürdü. 1465'te ölümüne kadar, Bagrationi kraliyet hanedanı'nın yerel bir branşını kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Tiflis'in Zaptı (1578)</span>

Tiflis'in Zaptı, 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda evre. Safevî ordusunu Çıldır Muharebesi'nde kesin bir yenilgiye uğratan Osmanlı ordusu'nun ileri harekâtını sürdürerek 24 Ağustos 1578'de Tiflis'i zaptetti. Bu sayede, Tiflis'te 1606 yılına kadar süren Osmanlı egemenliği başladı.

I. Yusuf Cakeli, ayrıca Yusuf Paşa olarak da bilinir 1635'ten 1647'ye kadar Çıldır Eyaleti'nin Gürcü hükümdarı ve Osmanlı İmparatorluğu'nun vassalı, Jaqeli ailesinin üyesi ve daha çok "Sefer Paşa" olarak bilinen III. Beka Cakeli'nin oğludur. 1635'te, babasının ölümünden sonra Osmanlılar İslam'a geçmeleri halinde Cakeli ailesine Ahıska tahtını garanti etti. Yusuf, ailesi ve akrabalarıyla birlikte Müslüman oldu ve Çıldır'ı yönetmeye başladı. Osmanlı-Safevî Şavaşı'nda boy gösterdi. 1647'de Yusuf bilinmeyen bir hastalıktan öldü ve tahtı oğlu Rüstem'e bıraktı.

I. Kvarkvare Cakeli 1334-1361 yılları arasında bir Gürcü prensi (mtavari) ve Samtshe hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı Gürcistanı</span>

Osmanlı Gürcistanı veya İslam Gürcistanı, geniş anlamda Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakları, dar anlamda 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın öncesinde Osmanlı sınırları içinde bulunan tarihsel Gürcü topraklarını ifade etmek için kullanılan bir terimdir.