IV. Henry, Bölüm 1

IV. Henry, Bölüm 1
*Henry IV, Part 1*
IV. Henry, Bölüm 1; Henry IV, Part 1
King Henry the Fourth Part One
	IV. Henry portresi
Yazar	William Shakespeare
İlk gösterim	1597
Ülke	İngiltere
Orijinal dil	İngilizce
Oyun serisi	Henriad
Tür	Tarihsel oyun
Zaman ve mekân	İngiltere ve Galler

IV. Henry, Bölüm 1 (İngilizce özgün adı:Henry IV, Part 1) William Shakespeare tarafından en geç 1597 yılında yazıldığı düşünülen tarihsel oyundur.

Yapıt; II. Richard, IV. Henry, Bölüm 1, IV. Henry, Bölüm 2 ve V. Henry'nin oluşturduğu Henriad adı da verilen dörtlemenin ikinci oyunudur.

Bu oyunun kapsadığı tarih dönemi 1402 sonlarında Henry Hotspur'un Archibald Douglas, 4. Douglas Kontu'na karşı yaptığı "Hubleton Tepesi Savaşı"''ndan, isyancıların 1403 ortalarında Shrewsbury Savaşı'nda yenilmelerine kadardır. Bu oyun ilk temsilinden itibaren hem tiyatro kritikleri ve hem de alelade halktan seyirci tarafından devamlı olarak beğenilmiş ve seyredilmiştir.

Kaynakça

Shakespeare'in IV. Henry Bölüm 1 adını taşıyan bu tarihsel oyunu için ana kaynağı, aynen diğer tarihsel oyunlarının da kaynağı olan Raphael Hollished tarafından ikinci edisyon olarak 1587de bastırılmış olan "Chronicles (Tarihler)" adlı eserdir. Bu eser ele alınan tarihî gerçekler için kaynak ise Edward Hall'un The Union of the Two Illustrious Families of Lancaster and York adlı eseridir. Shakespeare'in Samuel Daniel'in İngiliz "Guller Savaşı" adı verilen sivil harp hakkındaki şiirler kitabını da bilip kullandığı iddia edilmektedir.

Karakterler

Carmel Shakespeare festivali'inde *Henry IV, Part 1*yapımında John Farmanesh-Bocca Prens Hal rolünde.

Dördüncü Henry, İngiltere Kralı. Bu karakter tarihsel İngiltere Kralı IV. Henry'dir. Oyunda bu Kral doğum yeri olan "Lincolnshire"'daki "Bolingbroke" kasabasına izafeten "Bullingbrook" veya "Bolingbroke" olarak da anılır. Kral olmadan önce Lancaster Dükü olduğu için de Glendower tarafından "Lancaster" olarak hitap edilmektedir.
Prens Henry, IV. Henry'nin en büyük oğlu. Bu karakter tarihsel IV. Henry'den sonra İngiltere Kralı olan V. Henry'dir. Kısa lakapla "Hal" veya "Harry"" olarak isimlendirilmektedir. Bazen de doğum yeri olan "Monmouthshire"'a izafetle "Harry Monmouth" olarak anılmaktadır.
Worcester (okunuşu "vuster") Kontu "Thomas Percy, 1. Worcester Kontu"'na dayanır. Kral aleyhindeki isyanın elebaşıdır. Kurnaz, hain ve daima kendini düşünen ve eğer kendine galibiyet sağlayacaksa her şeyi (yeğeni dahil) bu galibiyete kurban etmeye hazır bir kişidir.
Lord Lancaster'li John tarihsel "Bedford Dükü John"'a dayandırılmıştır. Küçük bir roldür. Oyunda bu kişi Kral'ın ikinci olarak tanıtılır ama gerçek tarihte üçüncü oğludur. Prens Hal tarafından "John" diye hitap edilir ama eserin yazılmış şeklinde bu kişinin ismi "Lancaster" olarak geçer. Bu biraz karışıklığa yol açmaktadır çünkü Glendower "Lancaster" ismini babası IV. Henry için kullanmaktadır.
Westmoreland Kontu "Ralph Neville, 1. Westmorand Kontu"'na dayanır.
Sir Walter Blunt.
Northumberland Kontu is "Henry Percy, 1. Northumberland Kontu"'na dayanır.
Hotspur Northumberland Dükü'nün oğlu "Henry Percy"'nin kısaltılmış lakabıdır.
Kate, Lady Percy, Hotspur'un eşi
Edmund Mortimer, March (Sınır) Kontu olarak anılır.
Lady Mortimer
Owen Glendower: Galler Ülkesi lideridir ve Lady Mortimer'ın babasıdır.
Douglas Kontu "Archibald Douglas, 4uncu Douglas Kontu"'na dayanır.
Sir Richard Vernon
Richard Scroop, York Başpiskoposu
Sir Michael, York Başpiskoposu'nun maiyetinde bir idareci
Sir John Falstaff Prens Hal ile arkadaş olan korkak, şişman bir şövalyedir. Genellikle bir hayalî karakterdir; ama "Sir John Oldcastle"'dan izafeten alındığı için bu oyunun ilk temsilerinde "Oldcastle" olarak anılmıştır.
Edward "Ned" Poins, Prens Hal'ın yoldaşlarından biri
Bardolph, Prens Hal'ın yoldaşlarından biri
Peto, Prens Hal'in yoldaşlarından biri
Mistress Quickly, Prens Hal ve yoldaşlarının gittikleri bir meyhanenin sahibi
Francis, meyhanede bir barmen.
Vintner
Gadshill
Hamallar, Saray nazırı, Seyisler, Yolcular, Şerif, Ulaklar, Uşak, Lordlar, Askerler

Konu özeti

Krallığı eline geçiren Henry Bolingbroke, IV. Henry adı altında saltanat sürmekte iken devamlı ciddi sorularla karşılamak zorundadır. Kral II. Richard'a isyanla onu tahtından indirmesini şahsi günah olarak kabul etmekte ve bu günahını tanrı karşısında karşılamak için Kudüs'e Müslümanlara karşı bir Haçlı Seferi düzenleyerek gitmek istemektedir. Fakat İskoçya ve Galler Ülkesi sınırlarındaki devamlı çatışmalar onun bu dinsel isteğini gerçekleştirmesine devamlı engel çıkartmaktadırlar. Hissettiği bu suçluluk duygusu onu Percy ailesinin başında olan Northumberland Kontu ve Worcester Kontu ve March (Sınır) Kontu olan Edmund Mortimer'e devamlı olarak kötü davranmaya yol açmaktadır. Hâlbuki bu kişilerden ilk ikisi ona tahta geçmek için büyük destek sağlamışlar ve üçüncüsü ise eski kral II. Richard tarafından kendinin meşru varisi olarak kabul edilmişti.

Kral Henry, şahsi ve ülke sorunlarına ek olarak, kendi oğlu ve vârisi olan Galler Prensi Hal (gelecekteki İngiltere Kralı V. Henry) ile sorunları bulunmaktadır. Prens Hal eğitimi ve saray politikalarını bir kenara itmiş Kraliyet Sarayından uzaklaşarak düşük seviyeli halktan kişileri arkadaş edinerek bar ve meyhaneleri sanki mesken tutmuştu. Onun bu davranışları soyluların ve saraylıların kendi hakkındaki söylentilerini avaza çıkartmakla kalmamış; onların Prens Hal'in krallığa uygun olmadığı söylentisinin yayılmasına neden olmuştu.

Hal'in bu şefih hayatı yaşaması sırasındaki baş sırdaş, yoldaş ve arkadaşı Sir John Falstaff idi. Falstaff yaşlı, şişman, sahtekar ve devamlı sarhoştu. Fakat Falsaff'in karizma büyülemi ve hayattan aldığı zevk, riyakar dindarlık ve öldürücü ciddiyet atmosferi içinde doğup büyüyen Prensi sanki büyüleyerek çekmekte idi.

Oyun başlarında birbirleriyle çok az ilişkisi olan ve birbirine karşılıklı etkisi olmayan üç değişik grup kişiler ile başlar. Ama isyanın başarılı olup olmadığını ortaya çıkaran Shrewsbury Muharebesi'nin bitişi sonunda bu kişilerin bulunduğu gruplar birleşir:

Birinci grupta Kral Henry ve yakın maiyeti bulunur. Fakat Kral Henry oyunun ana konusu olmakla beraber genellikle oyunda arka planda bırakılmıştır.
İkinci grup ise isyancılar grubudur. Bunların içinde en renklisi çok enerjik kişi olan Henry Percy - Hotspur -, babası Northumberland Dükü gelmekte ve bu isyancıların lideri olarak amcası Thoams Percy, Worcester Kontu, bulunmaktadır. İskoç Douglas Kontu Edmund Mortimer ve Galler Kralı, Owen Glendower de bu gruba dahildir.
Üçüncü grup ise genç Prens Hal etrafında odaklanır ve daha aşağı sınıftan arkadaşları Falstaff, Bardolph ve Peto ile oluşur. Alelade sokak hayatından çok haberli ama ellerine geçenleri hiç pervasız sarf eden bu grup kişi çok neşesiz olan bu tarihsel olaylara komedi katarak renk verirler.

Oyun başladığında, Humbleton Hill Muharebesi'nde Holmedon'da İskoçlara karşı yapılan muharebede alınan esirleri kendine vermediği için Kral Hotspur'a kızgınlığını ifade eder. Buna karşılık, Kral'ın (karısının kardeşi olan) Edmund Mortimer'ı esir olarak yanında tutan Galler Kralı Owen Glandöver'e fidye ödeyerek onu esaretten kurtarmaktan çekingenlik göstermesinden dolayı Hotspur da Kral'a kızgındır. Henry fidye ödemekten sakınmaktadır ve Mortimer'ın sadık olup olmadığının şüpheli olduğunu bildirip Percy'lere kötü muamele edip onlara gözdağı verir. Percy'ler Kral Henry'nin bu tehlikeli ve dediği dedik hareketlerinde incinmiş ve korkuya düşmüş olan Percy'ler ona karşı Galliler ve İskoçlarla anlaşıp bu "nankör ve çürümekte olan Bolingbroke" aleyhinde bir mültefitlik kurmaya girişirler. II. Perde'ye gelindiğinde bir büyük isyan patlak vermek üzeredir.

Henry Boligbroke devlet idaresini gittikçe başarısız olarak kullanmakta iken oğlu Hal eğlenceye, içkiye ve hayat kadınlarına dayanan bir şefih bir hayat sürmektedir. Hal'in arkadaşları bu şefih hayatları için yoldan geçenleri soymakta ve böylece eğlencelerine devam için para bulabilmektedir. Prens Hal bunların yaptığı bir yol soyguna iştirak etmek zorunda kalır. Fakat Prens Hal bu kişilerin elinde bir oyuncak değildir ve her şeyi kendi bildiği gibi yapar; soygunda bulunmakla beraber doğrudan doğruya bu eşkıyaların kuranları ile karşılaşmaz ve kendine düşen bütün paraları geriye verir. Gerçekte, oyunun başında Hal bu şefih hayatı yakında sona erdireceğini ve kendinin hakkı olan yüksek devlet işlerine tekrar girişip bazı asıl hareketlerle kendini kral babasının ise diğerlerinin isteklerine uygun bir kişi olarak göstereceğine and içtiğini görürüz. Hal bu birdenbire hayat şekli değiştirmenin kendine daha fazla yararlı olacağını ve kendinin prens olduğunun herkesi daha kolay inandıracağını düşünmektedir. Bu değişme ile saraylıların hürmetlerini daha kolay kazanacağını ummaktadır.

Mortimere ve Percylerin isyanı kendine bu değişme fırsatı vermiştir. Prens babası ile ihtilaflarını çözer ve babası tarafında bu isyanı bastırmak için hazırlanan ordunun komutanlığı verilir ve böylece aşağı sınıf eğlence adamı yukarı sınıf askeri komutana dönüşür. Falstaff'in bir Sir unvanı vardır ve asıl olduğu açıktır ve Prens Hal ona bir grup piyade askeri toplamasını ve bu birliğin komutasını üzerine almasını emreder. Artık rens Hal, Flaştaff ve arkadaşlarına kolay, eğlenceli, şefih hayat sona ermiştir.

Shrewsbury'de muharebe yapmaya hazırlanan her iki taraf içinde durum çok acilldir. Eğer isyancılar Kralcı ordunun bu muharebede üstün bir galebe çalmasını önlerlerse, Northumberland Dükü, Galler Kralı Glendower, Mortimer ve York Başpiskoposu isyancılara katılmaya hazır beklemektedirler. Kral Henry gayet kararlı bir galibiyet doğan bir savaş sonucu beklemektedir. Prens Hal'in ordusu daha büyüktür ama Hotspur ümitsizlikten doğan bir cesaretle hemen ordusunu savaş sokar ve muharebe başlar. Savaş o gün devam ettikçe sonuç hala belirli olmamıştır. Kral ordusu bir vahşi İskoç olan Douglas'ın birlikleri tarafından hücum altındadır. Tam o sırada iki Harry, Prens Hal ve Harry Hotspur, teke tek karşılaşmaya karar verirler. İngiltere ülkesinde iki Harry birlikte başta olmaktadırlar ve birinin diğerini yenilgiye düşürmesi gerekmektedir. Bu bir içki bari kavgası olmaktan çıkmış ve kendi şahısları, şerefleri ve krallık için kıran kırana bir silahlı rekabet ve savaş haline geçmiştir. Bu savaşı kazana savaşçı ülkenin kralı olacaktır.

Oyun bu zirve noktasına yetişmekte iken "Kralın asker toplama sistemini kendi yararına kullanan" Falstaff üzerine dikkat çekilir. Falstaff askerlik yapabilir ama askere yazılmak istemeyen yetenekli gençleri para karşılığı askere almamakta ve askere alıp askere birliklere teslim ettiği ama askerlikte iken çarpışmalarda ölen kişilerin varislerine verilmesi gereken maaş primlerini kendi kesesine aktarmaktadır ("barut için yemek"). Bütün bunlar yetişmezmiş gibi etrafta Hotspur'u kendisinin öldürdüğü şeklinde böbürlenmelerde bulunmaktadır. Hâlbuki Falstaff'in yaptığı olmuş olan Hotspur'un cesedine kamasını saplamaktan ileri gitmemiştir. Fakat birkaç saat evvel Hotspur'u kendi eliyle öldürmüş olan Prens Hal, bu soytarı kişinin anlamsız böbürlenmelerine yalnız gülüp geçmekte ve Sir John'a bu itibarsız hareketlerin göz yummaktadır.

Oyunun son sahneleri çarpışmalar son erdikten sonra Shrewsbury'dedir. İsyancılar Hotspur'un ölmesinden sonra çok demoralize olmuşlar ve Kral'ın ordusu galip gelmiştir. Henry bu sonuçtan çok memnundur. Kral artık (eskiden arkadaşı olan) en büyük düşmanı saydığı Worcester Kontu Thomas Percy'yi idam ettirmesine hiç engel kalmamıştır. Fakat sorunların hepsi çözülmemiştir. Northumberland Kontu'nu tutan York Başpiskoposu ile uğraşması gerekmektedir. Ayrıca Mortimer ve Glandower komutasında Galler Ülkesi güçleri de hala ayakta durmaktadırlar. Bu eserin sonu diğer bir eser olan ama tarihsel akımın devamı olan IV. Henry, Bölüm 2'ye girişi sağlanmak için özel olarak hazırlanmıştır.

Türkçeye çeviriler

IV. Henry: I ve II. Bölüm. Çev. Bülent Bozkurt. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992.
Kral IV. Henry -I-. Çev. Hamit Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
IV. Henry -1-. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2020.

Uyarlamalar

Orson Welles' Chimes at Midnight (1965 adlı filminde her iki IV. Henry oyununu içeriğinde kısaltmalar yapıp birleştirmekte ve V. Henry'den bazı sahneler ve III. Richard ve Windsor'un Şen Kadınları oyunlarından dialogları da eklemektedir. Ana rollerde Falstaff olarak Orson Welles, Kral IV. Henry olarak John Guildgood, Hal olarak Keith Baxter, Mistress Quickly olarak Margaret Rutherford ve Hotspur olarak Norman Rodway oynamıştır.

V. Henry 1969 filminde IV. Henry oyunundan kısımlar fleshbek olarak bulunmaktadır. Bu filmde Falstaff olarak Eobbie Coltrane, genç Prens Hal olarak Kenneth Branagh rol almışlardır.

Gus Van Sant'in Benim Güzel Idaho'm 1991 filmi pek serbestçe IV. Henry Bölüm 1 oyunundan uyarılmıştır.