Samtshe, Gürcistan’nın güneybatı kesiminde tarihsel bir bölgedir. Tarihsel Mesheti bölgesinin de bir parçasıdır. Geç Orta Çağ'da, Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago tarihsel Mesheti topraklarına genişleyince Samtshe adı daha geniş bir alanı ifade ediyordu. Coğrafi koşulları açısından Samtshe dağlık bir bölgedir; yüzeyi küçük düzlükler ve vadilerle kaplıdır.
Atabeg, atabey ya da atabekü'l-asâkir, Selçuklu Devleti'nde ve sonrasında bazı Türk devletlerinde şehzadeleri eğitip yetiştiren memurlara verilen ünvandır.
II. Aleksios Megas Komninos (Yunanca: Αλέξιος Β΄ Μέγας Κομνηνός, Aleksios II Megas Komnēnos,, 16 Ağustos 1297 yılından 3 Mayıs 1330 yılına kadar Trabzon İmparatorluğu'nun imparatoru. II. İoannis ile Eudokia Palaiologina'nın oğludur, Paleologos ismini de kullanmıştır.
Cakeli Hanedanı, bir Gürcü soylu (mtavari) ailesi ve Samtshe Prensliğini yöneten hanedan idi. Bu aile, Çorçaneli (ჩორჩანელი) hanedanının da bir koluydu.
Sefer Paşa ya da III. Beka Cakeli, Osmanlı İmparatorluğu’nun Samtshe-Saatabago toprakları üzerinde kurduğu Çıldır Eyaleti’nin Gürcü yöneticisidir. 1625-1635 yılları arasındaki beylerbeyi olan Sefer Paşa, Cakeli hanedanından II. Kaihosro ile Dedisimedi’nin üçüncü oğludur.
III. Manuçar Cakeli, 1614-1625 arasında Samtshe atabeyi. II. Manuçar'ın oğludur. Babasının İran'da bulunduğu sırada İran şahı I. Abbas III. Manuçar'ı Samtshe atabeyi olarak tanıdı. Osmanlılar 1608'de Ahaltsihe'yi yeniden ele geçirince III. Manuçar Kartli'ye sığındı. Babası 1614'te ölünce yeniden iktidara çıktı. Mesheti bölgesi feodallerinin Müslüman olmasına karşı çıkınca Osmanlı yönetimiyle arası açıldı. Osmanlı yönetimi 1624'te Erzurum beylerbeyini III. Manuçar'a karşı sefere yolladı. Manuçar küçük bir birlikte Kartli'ye sığındı. Burada Giorgi Saakadze'nin yanında, Marabda Muharebesi'nde İranlılara karşı savaştı. İranlılara karşı savaştığı için Osmanlı padişahı onu, Hristiyan kalmasını da kabul ederek Samtshe atabeyi olarak tanıdı. Ne var ki III. Manuçar Ahaltsihe'ye dönüş yolunda, sonradan Sefer Paşa adını alan III. Beka Cakeli tarafından öldürüldü. Sefer Paşa, Samtshe-Saatabago'nun yerini alan Çıldır Eyaleti'nin yöneticisi oldu ve bölgede yaşayan Gürcülerin Müslümanlaştırılması için çalıştı.
Samtshe Atabeyliği ya da Samtshe-Saatabago, Samtshe Prensliği olarak da bilinir, Gürcistan'ın Zemo Kartli bölgesinde hüküm sürmüş Orta Çağ Gürcü prensliğidir. 1268'de kurulan prenslik 1334 yılından itibaren "atabagi" unvanı taşıyan Gürcü hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. En geniş sınırlara sahip olduğu dönemde sınırları Taşiskari’den Erzurum’a kadar uzanan Samtshe-Saatabago, Cavaheti’nin bir kısmı ile Eruşeti, Kola, Artaani, Acara, Tao, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinden oluşuyordu. Osmanlıların eline geçtikten sonra Çıldır Eyaleti’ne dönüştürülen bölge, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı kayıtlarında Gürcistan Vilayeti olarak adlandırılmıştır.
Sapara Manastırı Gürcistan'daki Samtshe-Cavaheti bölgesinde, Ahaltsihe Belediyesi sınırları içinde ve Ğreli köyü yakınında yer alan bir Gürcü Ortodoks kilisesidir.
I. Manuçar Cakeli 1515'ten 1518'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. II. Kvarkvare Cakeli'nin en küçük oğluydu. Abisi Mzetçabuk'un tahttan çekilmesiyle Manuçar, tahtta hak iddia eden yeğeni Kvarvare'ye karşı bir ayaklanma başlatmıştır. İsyanı başarıyla sonuçlanan Manuçar, Samtshe Atabeyi olmuştur. Manuçar kısa süreli hükümdarlığı sırasında Osmanlı padişahı I. Selim'e birçok hediye göndermiş ve Osmanlı'nın hayranı olduğunu iddia etmiştir. 1518'de yeni bir isyan patlak vermiştir. Prens Kvarkvare, Safevi birliklerinin yardımıyla Samtshe'ye saldırmıştır. Manuçar devrilmiş ve III. Kvarkvare Samtshe'nin yeni hükümdarı olmuştur. Manuçar daha sonra tekrar tahta çıkmak için Sultan Selim'den yardım istemiştir. Sultan ona destek olarak büyük bir ordu göndermiştir. Manuçar yeniden Atabey olmaya çalışmış, ancak Erzurum yakınlarındaki savaşta Kvarkvare'nin birliklerine kaybetmiştir. Manuçar, Osmanlı imparatorluğu'na kaçmış ve ölümüne kadar orada yaşamıştır. Sonraki hayatı ve soyundan gelenler hakkında hiçbir şey bilinmemektedir.
III. Kvarkvare Cakeli 1518'den 1535'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Samstshe Atabeyi I. Kaihosro Cakeli'nin oğluydu. Babası Kaihosro'nun ölümüyle beraber amcası Mzetçabuk tahta geçmiştir. Buna karşın Mzetçabuk Cakeli, Kvarkare'yi halefisi ilan etmiştir. Amcasının hükümdarlığı sırasında Kvarkvare aktif olarak devlet işlerinde yer almıştır. 1515'te Mzetçabuk hastalığı nedeniyle tahttan feragat etmiş ve keşiş olarak manastıra yerleşmiştir. Kvarkvare, ikinci amcası Manuçar isyan edince yeniden tahta çıkamamıştır. Kvarkvare destek vermesi için Şah I. İsmail'in yanına gitmiş ve onun vasalı olmuştur. Sonraki 3 sene boyunca Şah İsmail'in Tebriz'deki sarayında yaşamıştır. 1518'te Kvarkvare komutasındaki Kızılbaş ordusu Samtshe'yi işgal etmiştir. Safeviler I. Manuçar'ı tahttan indirmiş ve Kvarkvare'yi tahta geçirmiştir. Manuçar, Osmanlıların Safevilere karşı savaşmaları ve yeğenini devirmeleri istemiştir. Kvarkvare'nin kuvvetleri Erzurum yakınlarındaki savaşta Manuçar'ı yenmiştir. Savaşı kaybeden Manuçar Osmanlı İmparatorluğu'na kaçmıştır. Kvarkvare'nin saltanatında Samtshe'nin üzerindeki İran etkisi gün geçtikçe artmıştır. Bu nedenle Türkler ülkeye ve özellikle güneybatı bölgesine büyük zararlar vermiştir. Ahaltsihe derebeyleri Kvarkvare yönetiminde Samtshe'nin düşman tarafından ele geçirileceğini anlamıştı. Bu yüzden İmereti Kralı III. Bagrat ve Kartli Kralı I. Luarsab, Samtshe'yi Müslüman imparatorluklardan korumak için ittifak yapıp Cakeli hanedanını devirmeye karar verdi. 1535'te Kral III. Bagrat yönetimindeki ordu Samtshe'yi işgal etti. Bagrat, Ahılkelek yakınlarındaki Murcaheti Savaşı'nda Kvarkvare'yi yendi ve esir aldı. Samtshe Prensliği Gürcüler tarafından işgal edildi. Kvarkvare hapishanede öldü. Birkaç yıl sonra, Kvarkvare'nin hayatta kalan küçük oğlu II. Kaihosro bölgeden İmereti ve Kartli birliklerini sürmek için Osmanlılardan destek istedi. 1545'teki Sohoista Muharebesi'nde Kaihosro III. Bagrat'ı mağlup etti ve Cakeli hanedanı yeniden tahta geçti. Samtshe, onun yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu'nun vasalı oldu. III. Kvarkvare'nin soyundan gelenler sırasıyla Samtshe Atabeyliği'ni ve Çıldır Eyaleti'ni yönetti.
Mzeçabuk Cakeli 1500'den 1515'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Gürcücede "yakışıklı genç" anlamına gelen Mzeçabuki (მზეჭაბუკი), Türkçe kaynaklarda yaygın biçimde "Mirza Çabuk" şeklinde yazılmaktadır.
I. Beka Cakeli, 1285'ten öldüğü tarihe kadar Samtshe Atabeyliği'nin prensliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Saltanatı döneminde Acara, Şavşeti, Klarceti, Lazeti, Tao, Kola, Artaani ve Cavaheti'nin çoğu Samtshe Atabeyliği'nin parçasıydı. Beka'nın saltanatı sırasında Samtshe Atabeyliği, Gürcistan Krallığı'ndan siyasi olarak bağımsız bir devlet olarak var oldu. İlhanlıların vasalı olan Beka, İlhanlılara düzenli haraç ödüyor ve seferlerine katılıyordu. Samtshe Atabeyliği bağımsız olmasına rağmen, Gürcistan ile ilişkilerini sürdürmüş ve Beka'ya Gürcü kralı tarafından Mandaturuhutsesi unvanı verilmiştir. Türkler, Beka'nın yönetimi sırasında Anadolu Selçuklu Devleti'nin güneybatı sınırlarında daha aktif olmuştur. Beka Selçukluların saldırılarını savuşturmayı başarmıştır. Gürcistan'ın Trabzon İmparatorluğu üzerindeki siyasi etkisini sürdürmesini destekliyen Beka, kızı Ciacak'ı Trabzon İmparatoru II. Aleksios evlendirdi. Beka'nın diğer kızı Natela, Gürcistan Kralı II. Demetre ile evlendi ve V. Giorgi'yi doğurdu. Sonraki Gürcistan kralı olan Giorgi, babası Demetre'nin Moğollar tarafından idam edilmesiyle birlikte dedesi Beka'nın sarayında büyüdü.
I. Kaihosro Cakeli 1498'den 1500'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Babası II. Kvarkvare'nin ölümüyle tahta çıktı. Kaihosro'nun çağdaşlarına göre, bilge ve eğitimli bir hükümdardı. Hükümdarlığı boyunca diğer Gürcü krallıkları Kartli, Kaheti ve İmereti ile sorun yaşamadı. Lazistan üzerinden Samtshe Atabeyliği'ne saldıran Osmanlı'nın Erzurum ve Trabzon Paşalarını mağlup etti. Kaheti kralı I. Aleksandr ve Kartli Kralı Konstantin ile birlikte, İran'daki Akkoyunlu yönetimini yıkması için ilk Safevi şahı İsmail'e yardım etmeyi kabul etti. Kaihosro 1500 yılında öldü ve yerine kardeşi Mzetçabuk Cakeli geçti.
II. Kvarkvare Cakeli, 1451'den 1498 yılına kadar Samtshe prensidir. Cakeli Hanedanı'ndan II. İvane Cakeli'nin oğludur. 1440'lı yıllarda kardeşi II. Ağbuğa'ya karşı ayaklandı ancak ayaklanmaları Gürcü soyluları tarafından bastırıldı. Buna karşın kardeşi Ağbuğa'nın ölümünden (1451) sonra yerine tahta geçti. Kvarkvare, Samtshe'nin bağımsızlığı için merkezi Gürcistan kraliyetine karşı savaşan babasına benziyordu. 1465'te Paravani Gölü yakınlarında Kral VIII. Giorgi'yi mağlup etti ve onu Ahaltsihe'ye hapsetti. Samtshe, bu muharebe sonrasında Gürcistan Krallığı'ndan ayrıldı. Ayrıca Gürcistan Krallığı'nın bölünmesiyle sonuçlanan Gürcü İç Savaşı'na katıldı. Kvarkvare'nin bağımsız saltanatı çevresindeki Müslüman devletler ile yaptığı savaşlarla dikkat çeker. Akkoyunlular 1466, 1476-1477 ve 1485'te büyük saldırılara başladılar ve 1479'dan itibaren Osmanlılar, Samsthe topraklarını işgal etmeye başladı. Kvarkvare bir dizi zafer kazandı. Ermeni kaynakları, 1479'da Erzurum çevresindeki araziyi harap ederek şehri haraca bağladığını kaydetmektedir. Ölümünden sonra Vardzia'daki Ananuri Kilisesi'nin kuzey duvarındaki bir mezarda eşiyle birlikte defnedilmiştir. Yerine oğlu I. Kaihosro Cakeli tahta çıktı.
I. Sargis Cakeli Gürcü Cakeli Hanedanı'na mensup 1268'de Samtshe'nin ilk egemen prensi (mtavari) idi.
I. Kvarkvare Cakeli 1334-1361 yılları arasında bir Gürcü prensi (mtavari) ve Samtshe hükümdarıydı.
II. Beka Cakeli 1361-1391 yılları arasında Samtshe Atabeyliği'nin prensliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Baba tarafından akrabası olan Gürcü kralı V. Bagrat tarafından Atabeg olarak atandı. 1372'den itibaren Ahıska'yı kardeşi Şalva ile birlikte yönetti. Şalva 1389'da öldü ve yerine oğlu I. Ağbuğa geçti. II. Beka Ahıska üzerindeki yetkisini Timur'un Gürcistan'ı işgali sırasında kaybetti. Timur'un yıkıcı seferlerinden sonra II. Beka, kral Bagrat'tan yüz çevirerek düşmana teslim oldu. 1391'de öldü ve Atabeg'in tahtını 1395'e kadar Ağbuğa ile iktidarı paylaşan oğlu İvane'ye bıraktı. Cakeli hanedanı II. Beka'nın soyundan geldi.
I. Ağbuğa Cakeli 1389-1395 yılları arasında Samtshe Atabeyliği'nin prensliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Ağbuga, Prens Şalva'nın oğluydu. Babasının ölümünden sonra Ağbuğa, Gürcü kralı V. Bagrat tarafından Ahıska'nın eş hükümdarı olarak atandı. 1381-1386 yılları arasında Büyük-büyük-dedesi I. Beka tarafından tesis edilen kanunlar kitabını yeniledi. Bu kitaba önce "Ağbuğa kanunu", daha sonra "Beka-Ağbuğa tarafından belirlenen kanunlar kitabı" adı verildi.
Ciacak Cakeli Trabzon imparatoru II. Aleksios'un imparatoriçe eşi.
Vaşlovani Kalesi, tarihsel Gürcistan'ın güneybatısını oluşturan bölgelerden biri olan Speri'de, bugün İspir ilçesine bağlı Madenköprübaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma bir kaledir. Vaşlovani (ვაშლოვანი) Gürcüce bir kelime olup elmalık anlamına gelir.
