İçeriğe atla

IBM PC compatible

Compaq Portable, neredeyse %100 IBM uyumlu ilk bilgisayarlardan biriydi.

IBM PC uyumlu bilgisayarlar, bilgisayar devi IBM'in orijinal IBM PC, XT ve AT bilgisayarlarına benzer ve aynı yazılımı ve genişleme kartı'larını kullanabilir. Bu tür bilgisayarlar PC klonları, IBM klonları veya IBM PC klonları olarak adlandırılmıştır. IBM 2005 yılında kişisel bilgisayar bölümünü Çinli teknoloji şirketi Lenovo'ya sattıktan sonra artık kişisel bilgisayar satmadığı için "IBM PC uyumlu" terimi artık yalnızca tarihsel bir tanımlamadır. "PC" tanımı, kişisel bilgisayar tarihi'nin çoğunda kullanıldığı gibi, genel olarak "kişisel bilgisayar" anlamına değil, çağdaş bir IBM PC'nin çalıştırabildiği aynı yazılımı çalıştırabilen bir x86 bilgisayar anlamına gelmektedir. Bu terim başlangıçta 1980'lerin başında mevcut olan Apple II, TRS-80 ve Commodore 64 gibi çeşitli ev bilgisayarı sistemlerinin aksine kullanılmıştır. Daha sonra bu terim öncelikle Apple'ın Macintosh bilgisayarlarına karşıt olarak kullanılmıştır.

Bu "klonlar" orijinal IBM PC mimarilerinin neredeyse tüm önemli özelliklerini kopyaladı. Bu, IBM'in ucuz olan commodity hardware components seçimiyle ve çeşitli üreticilerin reverse-engineer BIOS yeteneğiyle kolaylaştırıldı. "temiz oda tasarımı" tekniğini kullanarak firmware. Columbia Data Products, IBM kişisel bilgisayar'ın ilk klonu olan MPC 1600'ü üretti[1] BIOS'unun temiz odada tersine mühendislik uygulanmasıyla. Diğer rakip şirketler, Corona Data Systems, Eagle Computer ve Handwell Corporation, IBM tarafından yasal işlemle tehdit edildi ve IBM onlarla anlaştı. Kısa bir süre sonra 1982'de Compaq, yine temiz oda tersine mühendislik ürünü bir BIOS ile çok başarılı Compaq Portable'ı piyasaya sürdü ve IBM tarafından yasal olarak sorgulanmadı.

İlk IBM PC uyumluları, IBM muadilleriyle aynı computer buses'ı kullandı ve 8-bit'ten 8-bit'e geçiş yaptı. IBM PC ve XT veri yolu 16-bit AT'nin piyasaya sürülmesiyle IBM AT veri yolu. IBM'in PS/2 serisinde tescilli Mikro Kanal mimarisi (MCA) kullanması, IBM PC uyumlu satıcılardan oluşan bir konsorsiyum tarafından Genişletilmiş Endüstri Standardı Mimarisi veriyolunun açık standart kurulmasıyla sonuçlandı ve 16-bit IBM AT veriyolunu Endüstri Standardı Mimarisi (ISA) veriyolu olarak yeniden tanımladı.[2] Daha sonra IBM PC uyumlular arasındaki uyumluluğu artırmak için VESA Local Bus (VLB), Peripheral Component Interconnect (PCI) ve Accelerated Graphics Port (AGP) gibi ek veri yolu standartları kabul edildi.

x86 IBM PC uyumlu bilgisayarların torunları, yani "x86-64/AMD64" yongalarına dayalı 64-bit bilgisayarlar IBM PC'nin kişisel bilgisayar pazarındaki etkisi 2021 itibarıyla piyasadaki masaüstü bilgisayarların çoğunluğunu oluşturmaktadır ve baskın işletim sistemi Microsoft Windows'dur. Orijinal PC mimarisinin veri yolu yapısı ve çevre birimleriyle birlikte çalışabilirlik sınırlı olabilir veya hiç olmayabilir. Birçok modern bilgisayar, IBM PC uyumlu mimarinin eksik olan veya modern bilgisayarlarda eşdeğeri bulunmayan bölümlerine bağlı olan eski yazılım veya donanımı kullanamaz. Örneğin, eski BIOS tabanlı ürün yazılımı arayüzünü taklit etmek için gereken Uyumluluk Destek Modülü veya CSM'ye sahip olmayan veya CSM'leri devre dışı bırakılmış Unified Extensible Firmware Interface tabanlı ürün yazılımını kullanarak önyükleme yapan bilgisayarlar, MS-DOS önyükleme için bir BIOS arayüzüne bağlı olduğundan MS-DOS'u doğal olarak çalıştıramaz.

Sadece Macintosh, IBM PC ile uyumluluğa sahip olmadan önemli pazar payını korumuştu, ancak bu durum Mac OS X çalıştıran Intel Mac'ler döneminde değişti, genellikle çift önyükleme Windows ile Boot Camp.

Kökeni

Orijinal IBM PC (Model 5150) 1980'lerin başında klonlarının üretimini motive etmiştir.

IBM 1980 yılında düşük maliyetli tek kullanıcılı bir bilgisayarı mümkün olan en kısa sürede piyasaya sürmeye karar verdi. 12 Ağustos 1981'de ilk IBM PC satışa sunuldu. Bunun için üç işletim sistemi (OS) mevcuttu. En ucuz ve en popüler olanı Microsoft tarafından üretilen PC DOS idi. Önemli bir taviz olarak IBM'in anlaşması Microsoft'un IBM dışı bilgisayarlar için kendi versiyonu olan MS-DOS'u satmasına izin verdi. Orijinal PC mimarisinin IBM'e özel tek bileşeni BIOS (Basic Input/Output System) idi.

IBM ilk başta geliştiricilerden bilgisayarın donanımına doğrudan hitap eden yazılımlar yazmaktan kaçınmalarını ve bunun yerine donanıma bağlı işlemleri gerçekleştiren BIOS işlevlerine standart çağrılar yapmalarını istedi.[3] Bu yazılım MS-DOS veya PC DOS kullanan herhangi bir makinede çalışabilirdi. Ancak standart çağrılar yapmak yerine doğrudan donanıma hitap eden yazılımlar daha hızlıydı; bu özellikle oyunlar için geçerliydi. IBM PC donanımını bu şekilde adresleyen yazılımlar farklı donanıma sahip MS-DOS makinelerinde (örneğin PC-98) çalışmazdı. IBM PC, özellikle kendisi için yazılım yazılmasını haklı çıkaracak kadar yüksek hacimlerde satıldı ve bu da diğer üreticileri PC ile aynı programları, genişleme kartlarını ve çevre birimlerini kullanabilen makineler üretmeye teşvik etti. 808x bilgisayar pazarı, PC ile donanım ve yazılım uyumlu olmayan tüm makineleri hızla dışladı. MS-DOS için mevcut olan "geleneksel" sistem belleği üzerindeki 640 KB bariyeri o dönemin bir mirasıdır; diğer klon olmayan makineler, bir sınıra tabi olmakla birlikte, 640 KB'yi aşabilir.

IBM PC'nin piyasaya sürülmesinden hemen sonra IBM'in onayı olmadan oluşturulan "benzer" uyumlu bilgisayarların söylentileri başladı.[4][5] InfoWorld IBM PC'nin birinci yıldönümünde şöyle yazdı[6]

Açık bir sistemin karanlık tarafı taklitçileridir. Eğer özellikler çevre birimleri tasarlamanız için yeterince açıksa, taklitlerini tasarlamanız için de yeterince açıktır. Apple ... sistemlerinin iki önemli bileşeni üzerinde patent sahibidir ... PC üzerinde özel bir patenti olmadığı bildirilen IBM ise daha da savunmasız durumda. Çok sayıda PC uyumlu makine - dedikodulara göre "60" ya da daha fazlası - piyasada görünmeye başladı.

Haziran 1983'te PC Magazine "PC 'klonunu "IBM PC'den bir diski eve götüren, odanın diğer ucuna yürüyen ve 'yabancı' makineye takan kullanıcıyı barındırabilen [bir] bilgisayar" olarak tanımladı.[7] O yıl yaşanan IBM PC sıkıntısı nedeniyle birçok müşteri bunun yerine klon satın aldı.[8][9][10] Columbia Data Products, Haziran 1982'de IBM PC standardıyla aşağı yukarı uyumlu ilk bilgisayarı üretti ve bunu kısa süre sonra Eagle Computer izledi. Compaq, Kasım 1982'de IBM PC uyumlu ilk ürünü olan Compaq Portable'ı duyurdu. Compaq, esasen %100 PC uyumlu olan ilk dikiş makinesi boyutundaki taşınabilir bilgisayar idi. Apple v. Franklin davasındaki mahkeme kararı, BIOS kodunun telif hakkı yasasıyla korunduğu, ancak IBM BIOS'unu reverse-engineer yapabileceği ve ardından temiz oda tasarımı kullanarak kendi BIOS'unu yazabileceği yönündeydi. Bunun Compaq'ın Portable'ı piyasaya sürmesinden bir yıl sonra olduğunu unutmayın. BIOS'un tersine mühendisliği için harcanan para ve araştırma hesaplanmış bir riskti.

Uyumluluk sorunları

Ayrıca bakınız: IBM PC'nin kişisel bilgisayar pazarına etkisi

Uyumlu olmayan MS-DOS bilgisayarlar: İşe yararlar

DEC Rainbow 100 MS-DOS çalıştırır ancak IBM PC ile uyumlu değildir

.

Aynı zamanda, Tandy/RadioShack, Xerox, Hewlett-Packard, Digital Equipment Corporation, Sanyo, Texas Instruments, Tulip, Wang ve Olivetti gibi birçok üretici MS-DOS'u destekleyen, ancak IBM PC ile tamamen yazılım veya donanım uyumlu olmayan kişisel bilgisayarlar tanıttı.

Örneğin Tandy, Tandy 2000'i "'yeni nesil' gerçek 16-bit CPU "ya sahip olarak ve "Daha fazla hız. Daha fazla disk depolama alanı. IBM PC veya "diğer MS-DOS bilgisayarlardan" daha fazla genişleme".[11] 1984 yılında birçok PC DOS programının bilgisayarda çalışmadığını kabul eden şirket, "piyasadaki en popüler, sofistike yazılımların" ya hemen ya da "önümüzdeki altı ay içinde" kullanıma sunulacağını belirtmiştir.[12]

IBM gibi Microsoft'un da görünürdeki niyeti, uygulama yazarlarının MS-DOS'taki uygulama programlama arayüzü'ne ya da aygıt yazılımı BIOS'una yazması ve bunun donanım soyutlama katmanı olarak adlandırılan şeyi oluşturmasıydı. Her bilgisayar kendi donanımına göre özelleştirilmiş kendi Original Equipment Manufacturer (OEM) MS-DOS sürümüne sahip olacaktı. MS-DOS için yazılmış herhangi bir yazılım, donanım tasarımındaki farklılıklara rağmen herhangi bir MS-DOS bilgisayarında çalışacaktı.

Bu beklenti o zamanki bilgisayar pazarında makul görünüyordu. O zamana kadar Microsoft'un işi öncelikle BASIC gibi bilgisayar dillerine dayanıyordu. Yerleşik küçük sistem işletim yazılımı, hem hobi düzeyinde hem de mikrobilgisayar kullanan daha profesyoneller tarafından kullanılmakta olan Digital Research'ün CP/M yazılımıydı. Böylesine yaygın bir kullanım elde etmek ve böylece ürünü ekonomik olarak uygulanabilir kılmak için, işletim sisteminin farklı satıcıların geniş ölçüde değişen donanıma sahip bir dizi makinesinde çalışması gerekiyordu. Başlangıç programlarından başka uygulamalara ihtiyaç duyan müşteriler, yayıncıların ürünlerini her biri için uygun ortamlarda çeşitli bilgisayarlar için sunmalarını bekleyebilirlerdi.

Kaynakça

  1. ^ Advertisement (October 1982). "Check The Chart Before You Choose Your New 16-Bit Computer System". BYTE. s. 83. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2021. 
  2. ^ Compaq Leads 'Gang of Nine' In Offering Alternative to MCA, InfoWorld, 19 Eylül 1988.
  3. ^ Norton, Peter (5 Şubat 1985). "Software for Once and All". PC Magazine. s. 103. Erişim tarihi: 28 Ekim 2013. 
  4. ^ Libes, Sol (December 1981). "Bytelines". BYTE. ss. 314-318. Erişim tarihi: 29 Ocak 2015. 
  5. ^ "Lookalikes From Home & Abroad". PC Magazine. February-March 1982. s. 5. Erişim tarihi: 20 Ekim 2013. 
  6. ^ Zussman, John Unger (23 Ağustos 1982). "Let's keep those systems open". InfoWorld. s. 29. Erişim tarihi: 29 Ocak 2015. 
  7. ^ Sandler, Corey (June 1983). "Getting To Know You". PC Magazine. s. 31. Erişim tarihi: 21 Ekim 2013. 
  8. ^ Barmash, Isadore (10 Haziran 1983). "Corporate Triumph, Then Death in a Ferrari". The New York Times (İngilizce). s. A1. ISSN 0362-4331. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2019. 
  9. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; mace19840109_16 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  10. ^ Cook, Karen; Langdell, James (24 Ocak 1984). "PC-Compatible Portables". PC Magazine. s. 39. Erişim tarihi: 23 Ekim 2013. 
  11. ^ "Radio Shack Bilgisayar Kataloğu RSC-12, sayfa 4". radioshackcatalogs dot com. Tandy/Radio Shack. 3 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2017. 
  12. ^ "Radio Shack Bilgisayar Kataloğu RSC-11, sayfa 6". radioshackcatalogs dot com. Tandy/Radio Shack. 3 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2017. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">DOS</span> bilgisayarlar için ufak ve basit işletim sistemi

DOS, bilgisayarlar için ufak ve basit bir işletim sistemi türü olup, ana görevi disket ve sabit disk gibi saklama ortamlarının yönetimidir.

<span class="mw-page-title-main">Macintosh</span> dizüstü ve masaüstü bilgisayarlara yönelik geliştirilen işletim sistemi

Macintosh, kısaca Mac olarak bilinen ve adını McIntosh Amerikan 1949 ses firmasından alan patent sorunu yaşamamak için Macintosh olarak yazılan, kişisel bilgisayar üreten Apple Computer Inc.'in bir ürünüdür. Ürün yelpazesi 1984 yılında başlamış ve piyasada fare ve grafik arayüz kullanan ilk başarılı bilgisayar serilerinden biri olmuştur. Bu başarıdan dolayı, 1986 yılından itibaren şirketin Lisa, Apple II, Apple III gibi yelpazeleri sonlandırılıp tüm bilgisayarları Macintosh serisi altında toplanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">MS-DOS</span> 1980li yıllarda kişisel bilgisayar işletim sistemi

MS-DOS, Microsoft firmasının geliştirdiği bir DOS sistemidir. 1980'li yıllarda PC uyumlu platformlar üzerinde kullanılan en yaygın işletim sistemiydi. 1990'lı yılların ortalarından 2000 yılına kadarki en popüler işletim sistemleri olan Windows 9x ailesinin temeli olarak kullanıldı. Masaüstü bilgisayarlardaki popülerliğini, zamanla Windows NT mimarisi kullanan yeni nesil Windows işletim sistemlerine bıraktı.

<span class="mw-page-title-main">Anakart</span>

Anakart, modern bir bilgisayar gibi karmaşık bir elektronik sistemin birincil ve en merkezî baskılı devre kartıdır. Apple bilgisayarlardaki muadiline logic board denir ve bazen mobo olarak kısaltılır. Fiziksel yapı olarak anakartlar özel alaşımlı bir blok üzerine yerleştirilmiş ve üzerinde RAM yuvaları genişleme kartı slotları devreler ve yongalar bulunan kare şeklinde bir plakadır. Bu plaka çalışma sistemini organize eder. Bu organizasyon anakart üzerindeki yonga setleri sayesinde olur.

<span class="mw-page-title-main">Kişisel bilgisayar</span>

Kişisel bilgisayar veya PC, şahsi kullanımına yönelik özel olarak tasarlanmış, herhangi bir uzman veya operatörün yardımı olmadan kişilerin kendi başlarına kullanabileceği bilgisayar türü. Masaüstü bilgisayarlar, dizüstü (laptop) bilgisayarlar ve tablet bilgisayarlar, PC'lere örnek olarak verilebilir. Kişisel bilgisayarlar evde, büroda veya mobil olarak kullanılabilirler.

<span class="mw-page-title-main">Bilgisayar donanımı</span> bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların genel adı

Bilgisayar donanımı, kasa, merkezi işlem birimi (CPU), monitör, fare, klavye, bilgisayar veri depolama, grafik kartı, ses kartı, hoparlörler ve anakart gibi bir bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların genel adıdır.

<span class="mw-page-title-main">AmigaOS</span> Amiga kişisel bilgisayarının işletim sistemi

AmigaOS, Amiga kişisel bilgisayarının işletim sistemidir. Grafik arabirimi olan Workbench, CLI komut satırı arabirimi ile birlikte AmigaDOS ve çoğu Amiga modelinde ROM'da yer alan Kickstart'tan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Intel 8086</span> Intel tarafından geliştirilmiş bir mikroişlemci yongasıdır

8086 Intel tarafından geliştirilmiş, x86 mimarisi 'nin gelişmesine yol açan 16-bit mimarisinde bir mikroişlemci yongasıdır. Intel tarafından 8086 tasarımının geliştirmesine 1976 yılı baharında başlanmış ve 1978 yılı yaz aylarında ilk çip piyasaya sürülmüştür. 1979 yılında piyasaya sürülen Intel 8088, daha ucuz ve az sayıda çevre birimi kullanımına olanak veren, ayrıca IBM PC tasarımında kullanılan 8254 CTC, 8255 PIO ve 8259 PIC gibi 8080-ailesi çevre birimleri ile uyumlu olacak şekilde 8-bitlik bir data bus eklenerek hafifçe modifiye edilmiş bir versiyondur. İlave olarak daha basit ve ucuz PCB tasarımı gerektirmekte ve daha az sayıda DRAM çipine gereksinim duymaktadır. Intel 8088 orijinal IBM PC tasarımında kullanılan işlemci olması özelliğiyle de kayda değerdir.

<span class="mw-page-title-main">PowerPC</span>

PowerPC, AIM olarak bilinen Apple-IBM-Motorola ittifakının 1991'de geliştirdiği bir RISC mikroişlemcisidir. Genel olarak kişisel bilgisayarlar içindir. PowerPC merkezi işlem birimleri (CPU) gömülü (embedded) ve yüksek performans işlemcileri olduğu için popüler olmuştur. PowerPC 1990'da AIM' in ve PReP'in temel taşı oldu, fakat mimari Apple'ın Macintosh'unun 1994–2006 modellerinde daha başarılı bulundu.

<span class="mw-page-title-main">ISA (bilgisayar)</span>

ISA Sanayi Standardı Mimari,, IBM uyumlu bilgisayarların bilgisayar veri yolu standardıydı.

<span class="mw-page-title-main">Mikroişlemci</span> ana işlem biriminin fonksiyonlarını tek bir yarı iletken tümdevrede birleştiren programlanabilir sayısal elektronik bileşen

Mikroişlemci, işlemci olarak da bilinen, merkezî işlem biriminin (CPU) fonksiyonlarını tek bir yarı iletken tüm devrede (IC) birleştiren programlanabilir bir sayısal elektronik bileşendir.

<span class="mw-page-title-main">BIOS</span> EPROM adı verilen bir yonga üzerinde ROM Bellek biçiminde yer alan yazılım

BIOS,. EPROM adı verilen bir yonga üzerinde ROM Bellek biçiminde yer alan bir tür yazılımdır. Bilgisayar açıldığı anda işlemciye tüm diğer donanımları sırasıyla tanıtır. Donanımların temel iletişim protokollerini belirler. İşletim sisteminin başlangıç öğelerinin herhangi bir sürücüden yüklenmesini sağlar. İşletim sistemi çalışırken donanım ve işletim sistemi arasındaki ilişkileri düzenler.

<span class="mw-page-title-main">IBM PC-DOS</span> işletim sistemi

IBM PC DOS, IBM Personal Computer Operating Disc System 'in kısaltması, IBM PC ve ardılları/uyumlu sistemler için geliştirilmiş tarihi bir işletim sistemidir.

x86 Mikroişlemci temeline dayanan bir bilgisayar dili türü

x86, Intel'in 8086 mikroişlemcisini ve onun 8088 varyantını temel alarak Intel tarafından geliştiren bir yönerge seti mimarisi ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Intel 80186</span>

Intel 80186 mikroişlemci ve mikrodenetleyici 1982 yılında tanıtıldı. Bu Intel 8086'ya dayanıyordu ve bunun gibi çoğaltılmış 16-bit harici veri yolu 20-bit adres yolu vardı. Ayrıca mevcut Intel 80188 gibi, 8-bit harici veri yolu vardı.

<span class="mw-page-title-main">Önyükleme</span> CPUya ilk elektrik verildiğinde bilgisayarın çalışabilmesi için uygulamaya konulan işlemler bütünü ve çalışan uygulamalar

Bilgisayar biliminde önyükleme, bir donanım veya bir yazılım komutu ile elektrik verilen bilgisayarı başlatma işlemidir. Açıldıktan sonra, bir bilgisayarın merkezî işlem biriminin (CPU) ana belleğinde yazılım yoktur, bu nedenle bazı işlemlerin yürütülebilmesi için yazılımı belleğe yüklemesi gerekir. Bu, CPU'daki donanım veya bellenim veya bilgisayar sistemindeki ayrı bir işlemci tarafından yapılabilir. İşletim sistemi ve bazı uygulamalar elde başlatıldığında, önyükleme tamamlanır.

<span class="mw-page-title-main">Compaq</span>

Compaq, ABD merkezli bir bilgisayar donanımı ve yazılımı şirketiydi. Compaq, IBM PC ile uyumlu ilk bilgisayarı üretti. 1990'lı yıllarda en büyük bilgisayar tedarikçisi haline geldi. 2002'de HP tarafından 25 milyar ABD doları karşılığında satın alındı. HP'nin satın almasıyla beraber düşük kaliteli ürünler bu markayla üretildi. 2013'te ise Compaq markası tamamen kaldırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Palmtop PC</span>

Palmtop PC entegre klavye ve ekrana sahip, yatay bir kapaklı tasarımda, pil ile hesaplanan, boyutlandırılmış, pille çalışan bir bilgisayardı. Bir subnotebook gibi kullanılabilir, ancak taşınabilir olarak rahatça kullanılabilecek kadar hafifti. Çoğu Palmtop bilgisayarı bir kullanıcının gömleği veya ceketi cebinde depolanacak kadar küçüktü.

Video BIOS, bir bilgisayardaki grafik kartının BIOS'udur. Ayrıca, belirli video sürücüsü yüklenmeden önce temel metin ve video modu çıkışı için INT10 uygular. Video BIOS, Bilgisayarın açılış anında grafik kartını başlatır. Ayrıca, INT 10h kapatma özelliği ve VESA BIOS Uzantıları(VBE)'nı uygular. UEFI 2.x sistemlerinde INT 10h ve VBE, UEFI GOP ile değiştirilir.

<span class="mw-page-title-main">UEFI</span>

Unified Extensible Firmware Interface (UEFI), bir işletim sistemi ile bir platform sabit yazılımı arasındaki bir yazılım arabirimini tanımlayan, genel kullanıma açık bir tabirdir. UEFI, asıl olarak tüm IBM PC uyumlu kişisel bilgisayarlarda bulunan eski Temel Giriş/Çıkış Sistemi (BIOS) önyükleme sabit yazılımını eski BIOS hizmetleri için destek sağlayan çoğu UEFI sabit yazılım uygulamasıyla değiştirir. UEFI, işletim sistemi kurulu olmasa bile bilgisayarların uzaktan tanılanmasını ve onarımını destekleyebilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.