I. İbrahim (Şirvanşah)
| I. İbrahim | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Şirvanşah | |||||
 | |||||
| 34. Şirvan şahı | |||||
| Hüküm süresi | 1382 — 15 Eylül 1417 | ||||
| Önce gelen | Huşeng ibn Kavus | ||||
| Sonra gelen | I. Halilullah | ||||
| Doğum | ? Derbent | ||||
| Ölüm | 15 Eylül 1417 Şamahı | ||||
| Eş(ler)i | Bike Hatun | ||||
| Çocuk(lar)ı | I. Halilullah, Kayumers (Gövherşah), Qazanfer, Esadullah, Manuçehr, Abdurrahman, Nesretullah, Haşim, Farruhzat | ||||
| |||||
| Hanedan | Derbendi Hanedanı | ||||
| Babası | Sultan Muhammed Derbendi | ||||
| Dini | İslam | ||||
I. İbrahim — Şirvanşahlar devleti'nin 34. şahı ve Derbendi Hanedanı'ndan çıkan ilk şahtır. Mezyedi ve Kesrani Hanedanları ile akraba olan Derbendiler arap asıllı bir aile olup, daha sonradan türkleşmiştir.[1]
Tahta çıkışı
Huşeng ibn Kavus'un 1382'deki vefatı üzerine Şirvan ayanları merhum şahın amcasının oğlu olan Şeyh İbrahimi şah ilan etti. Saray müneccimine göre Şeyh İbrahim Mezyedi Hanedanına akraba olan Derbendi ailesinin ilk mensubu idi. O ve babası Sultan Muhammed Keykubad Şah Huşengten kaçarak şimdiki Şeki bölgesinde saklandı. Ahmet Gaffariye göre, İbrahimin babası buraya varır-varmaz ölmüş, Şeyh İbrahim ise tahta çıkacağı günedek burada saklanarak tarımla uğraşmıştır. Taht için gelen Şirvan ayanları karşılarında toprak sürdükten sonra yorgun düşen ve bir ağacın altında uyuya kalan Şeyh İbrahimi buldular. Apar-topar Şamahı'ya getirilen İbrahim şah ilan edildi.
Saltanatı
Şeyh İbrahim devlet adamı zekasına sahip bilge bir kişiliğe sahipti. Şirvanşah İbrahim tahta çıktığı zaman Ortadoğu'da Timur'un işgal savaşları ile ilgili ağır dış siyasi olaylar meydana gelmekteydi. Bu dönemde Güney Azerbaycan ve diğer vilayetlere Celayiri hükümdarlarından olan Sultan Ahmed hakimdi. Kuzeyden gelen Altın Ordalı Toktamış ve güneyden gelen Timur işgalleri, yerli hakimlerin taht davası devam ederken Şeyh İbrahim durumu kendi lehine çevirdi. Karşısına çıkan her şeyi yerle bir eden Timura karşı çıkmanın manasızlığını anlayan Şeyh İbrahim Timura itaat göstererek ona tabi oldu ve böylelikle Şirvan Timur zulmünden kurtuldu.
Timur ile ilişkiler
Kaynaklarda 1386 yılında Karabağ'a, Şirvan bölgelerine giren, Derbent'ten geçerek Deşt-i Kıpçağa giden Emir Timur'un görüşüne gelen İbrahim'in davranışı konusunda bilgi verilir. Arapşah ve Cennabiye göre, İbrahim bundan önce kendisinin en güvenilir adamı - büyük vezir Gazi Ebu Yezid'le istişare etmiş ve o, şaha kaçıp dağlarda gizlenmeyi tavsiye etmişti. Fakat Şeyh İbrahim tehlikeye karşı gitmeye karar verdi. O, Timur'un adına hutbe okunmasını ve sikke kesilmesini emretti ve itaatini göstermek için pahalı hediyelerle istilaçının karargâhına gitti. O Moğol adetlerinde olduğu gibi, her hediyeden dokuz adet sundu. Fakat sadece sekiz köle bağışladı ve söyledi, "dokuzuncu da benim". Bu, Timur'un çok hoşuna gitti, İbrahimi oğlu olarak kabul etdi ve hilat giydirerek Şirvan ve Şamahı hakimi olarak tayin etti. İbrahim'e aşırı iltifat gösteren Timur bazı mülkleri de onun topraklarına kattı ve kendi haleflerine Şirvanşahın evlatlarının emniyetinin temin olunmasını vasiyet eden ferman verdi. İbrahim'in bilge siyaseti Şirvanı viran olmaktan ve felaketten kurtardı.
Timur'un vassalı olan İbrahim onun adına sikke kestirdi. XIV yüzyılın sonlarında Şirvanın çeşitli şehirlerinin - Bakü'nün, Derbent'in, Şamahı'nın, Güştasb'ın darphanelerinde Timur'un adına sikke darp ediliyordu.
Şeyh İbrahim türkmenlerin, Celayirilerin, Cucilerin ve Timurilerin Azerbaycan - Arran ve Şirvan uğruna şiddetli mücadele yürüttükleri dönemde hakimiyet sürmüştür. O, esnek siyaset yürüterek, bu hükümdarlar arasında manevra yapıyor, kah gerçek, bazen de nominal olarak onlardan kendisi için en kötüye tabi oluyordu. Bu sebepten, onun zamanında - 1389-1390 yıllarında ve daha sonra, XIV yüzyılın sonlarında Bakü, Şamahı, Derbent, Mahmudabad, Güştasbı şehirlerinde kesilen Şirvan sikkeleri kah Timur'un, kah da Toktamışın adına darp ediliyordu. Saldırılardan kurtulduktan sonra İbrahim XV yüzyılın başlarında kendi adını göstermeden anonim paralar kesdirmeye başlar.
Kaynaklarda Timur Şirvan üzerinden geçip giderken İbrahim Timur'a değerli mücevher, güzel cariye ve oğlan çocukları, altın zırh ve kemerler, değerli kumaşlar, silah ve binlerce at hediye etmişti. Fakat kaynaklarda İbrahim'in başka vassallar gibi Timur'un hazinesine verdiği haraç hakkında bilgi yoktur. Muhtemelen o, hiç haraç vermemiş, değerli hediyeler vermekle yetinmiştir. İbrahim aslında, zengin ve gelişmiş ülkenin bağımsız hakimi olmuş ve Timur'a tabi olan feodallar arasında özel konumda tutulmuştur. Onun esnek politikası ve güçlü Timur'a eğilim sayesinde Şirvan bu işgalcinin birlikleri tarafından yıkıma maruz kalmamış ve önceki gibi gelişmiş. Şirvan nüfusunun Şirvanşahın hazinesine verdiği vergi komşu ülkelerdeki kadar ağır değildi.
Şirvanın kuzey taraftan güvenliği Toktamışın darmadağın edilmesi ve Timur'un 1395 yılında Derbent'ten geçerek Altın Orda topraklarına saldırması ile ilgili uzun süreliğine temin edilmişti. 1403 yılına kadar Timur birkaç kez Karabağ ve Şirvan'dan geçerek Gürcistan'a ve Derbent arkasına gidip gelmiş ve çoğu zaman Karabağ'da ve Mugan ovasındaki Mahmudabad'da kışlamıştır.
Kaynakça
- ^ Galandar Ismayilova, Khalida (5 Temmuz 2020). "XƏTAİ İRSİ: DÖVLƏTÇİLİK İŞİNİN TARİXİ ƏSASLARI". SCIENTIFIC WORK. 55 (06): 42-46. doi:10.36719/aem/2007-2020/55/42-46. ISSN 2663-4619.
