I. Süleyman'ın Safevîlere karşı seferi (1554-1555)
| Sultan Süleyman'ın Safevilere karşı seferi (1554–1555) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı-Safevî Savaşları (1532-1555) | |||||||||
 Süleymanname'de 1554 yazında Nahçıvan'a yürüyen Sultan Süleyman'ın tasviri | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Safevi İmparatorluğu |  Osmanlı İmparatorluğu | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Şah I. Tahmasb Şah II. İsmail | Kanûnî Sultan Süleyman Sokollu Mehmed Paşa | ||||||||
Sultan Süleyman'ın Safevilere karşı seferi, temeli hâlâ Sultan Selim ile Şah İsmail arasındaki savaşın özünde olan bir seferdir. Haziran 1554'te başlayan ve Mayıs 1555'e kadar süren savaş, 1532'den beri yeniden aktif olan savaşın son aşaması oldu.[6][7][8]
Arka plan
Sefer esas olarak Safevi ordusunun 1550-1552 yıllarını kapsayan Anadolu seferine bir cevaptı.[8] 1550-1552 seferi sırasında Safevi ordusu Van ve Erzurum'u ele geçirip yerle bir etti. Temmuz 1554'ün sonlarında Osmanlı İmparatorluğu Safevi İmparatorluğu'na meydan okudu ve ardından İbn Kemal'in fetvası yayınlandı.[7] Sefer, savaşta Scherberger'e göre III[8], Oktay Efendiyev'e göre IV idi[9] ve bizzat Sultan Süleyman tarafından komuta edildi. Yardımcısı Rumeli Mebusu Sokollu Mehmed Paşa idi. Süleyman'ın ordusu Balkanlardan gelen kuvvetleri de içeriyordu. 1553-1554 kışını Tokat'ta geçirdikten sonra Balkanlardan gelen kuvvetler, Haziran 1554'te Halep'teki Suşehrin'de padişahın ordusuna katıldı.[6] Balkanlardan gelen güçler yürüyüşe sonuna kadar katıldı.[6]
Yürüş
Osmanlı ordusu Safevilerin saray ve bahçelerini yıktıktan sonra Azerbaycan'a girerek Erivan, Karabağ ve Nahçıvan'ı ele geçirdi.[8] Osmanlıların 1548'deki Van seferi sırasında Osmanlılara boyun eğmeyen Mahmudi aşireti, bu yürüyüşe kadar Safevi imparatorluğuna tabi olmuştur.[a] Ancak 1554'te Osmanlı'ya da teslim oldular.[11] 1554'te Osmanlı İmparatorluğu'nun baş şeyhi Abusuud, Safevi esirlerinin gayrimüslimler olarak köleleştirilebileceğini ilan eden bir fetva yayınladı. Daha önceki uygulamaların aksine, bu fetva, Safevi esirlerinin köleleştirmeye ek olarak köle olarak satılmasına izin verdi.[12] Bu fetva Kızılbaş çocuklarının köleleştirilmesini de yasaklamıştır.[12] Buna cevaben Safevi Devleti, Osmanlı Devleti'nden ele geçirdiği esirleri köleleştirmek yerine öldürmeye karar verdi.[12]
Osmanlı ordusu, Safevi ordusuna kıyasla sayıca üstündü ve Osmanlı ordusu daha donanımlı olmasına rağmen çok güçlü ateşli silahlara sahipken, bunlardan Safevi ordusundan neredeyse hiç yoktu. Bu nedenle Şah I. Tahmasb, düşmanın ana kuvvetleriyle beklenen çatışmadan kaçındı ve padişah birliklerinin hareket etmesi beklenen yollara yıkıcı saldırılar yaptı. Şah, Bazarçay'ın (Aras'ın kolu) otlaklarına çekildi. İskender Bey Munşi'nin yazdığına göre, padişahın Nahçıvan'a hareketi sırasında kızılbaşlar yollarda Osmanlılara ani baskınlar düzenleyerek ayrı-ayrı grupları kılıçtan geçirip esir aldılar.[9] Şah'ın emriyle İsmail Mirza, Masum Bey Safevi ve Şahgulu Halife liderliğindeki kızılbaşların bir kısmı Van ve Vostan bölgelerine, diğer kısmı ise Sultan Hüseyin Mirza (Bahram Mirza'nın oğlu) ve Shahverdi Sultan Ziyad oğlu liderliğinde Pasin'e gönderildi. Bu baskınların amacı, yol üzerinde düşmanın geri çekileceği yerleri yok etmekti.[13] Şiddetli bir yiyecek kıtlığı ile karşı karşıya kalan padişah, önceden ateşe verdiği Nahçıvan'ı terk ederek Erzurum'a döndü. Kızılbaş birlikleri (İskender Bey Munşi'ye göre yaklaşık 40.000 kişi) geri çekilen Türkleri takip ederek Osmanlı topraklarına girdi. Kızılbaşlar, büyük bir Türk grubunu bir savaşta mağlup etti ve Türk padişahının yakın arkadaşlarından Sinan Bey'i esir aldı. Yürüyüş nedeniyle bitkin düşen padişah birlikleri arasındaki hoşnutsuzluk büyüdü. Elbette padişahın kendisi ve yakınları, ordunun ruh halini ve Azerbaycan'a yürüyüşlerinin beyhudeliğini hesaba katmak zorunda kaldılar. Bu nedenle Osmanlı Türkiyesi, Safevilerin defalarca ısrar ettiği barış görüşmelerini başlatmayı kabul etti.[14]
Savaşlarda başarılı olamayan ve ele geçirdiği yerlerde kendisini güçlendiremeyen Sultan Süleyman Şah, Şah Tahmasib'e yazdığı mektupta Safevilerin Anadolu'ya yönelik saldırılarını durdurmamaları halinde Erdebil'e giderek Safevilerin ecdadlarının mezarlarını yok edeceğini bildirmiştir.[15] Ancak güçlü Kızılbaş ordusunun buna izin vermeyeceği açıktı.[15] Sonunda her iki taraf da ağır kayıplar verdi ve hiçbir şey elde edemeyince barış antlaşması imzalamak zorunda kaldı.[15]
Sonuç
Osmanlı İmparatorluğu'nun önerisine dayanarak her iki taraf da barış görüşmelerine başladı.[15] Her iki taraf da arazi konularında bir anlaşmaya varmayı başardı. Anlaşmaya göre Azerbaycan toprakları Safevi Devleti'nde kaldı, karşılığında Şah Tahmasb, Irak ve Doğu Anadolu'nun Osmanlı Devleti'ne devrini kabul etti.[15] Safevi İmparatorluğu'ndan gelen hacılara, Osmanlı yönetimi altındaki kutsal yerleri ziyaret etmelerinin engellenemeyeceği sözü de verildi.[15]
Amasya'da imzalanan ve bu nedenle Amasya Antlaşması olarak anılan bu anlaşma ile Safevi-Osmanlı savaşı bir süreliğine durmuştur.[15]
Ayrıca bakınız
- Osmanlı-Safevî Savaşları (1532-1555)
- Amasya Antlaşması
Notar
Kaynakça
- ^ Gábor Ágoston-Bruce Masters:Encyclopaedia of the Ottoman Empire, 978-0-8160-6259-1, p.280
- ^ "Ottoman Empire - Süleyman I | Britannica". 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ The Reign of Suleiman the Magnificent, 1520-1566, V.J. Parry, A History of the Ottoman Empire to 1730, ed. M.A. Cook (Cambridge University Press, 1976), 94.
- ^ The Cambridge history of Islam by Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis p. 330
- ^ The Cambridge history of Iran by William Bayne Fisher p.384ff
- ^ a b c Yürekli 2016, s. 119.
- ^ a b Şahin 2013, s. 211.
- ^ a b c d Scherberger 2014, s. 59.
- ^ a b Əfəndiyev 2007, s. 102.
- ^ Açikyildiz-Şengül, Birgül (19 Aralık 2016). "From Yezidism to Islam: Religious Architecture of the Mahmudî Dynasty in Khoshâb". Iran and the Caucasus. 20 (3–4): 369-383. doi:10.1163/1573384X-20160307. ISSN 1609-8498. 30 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.
- ^ University of Wisconsin 2003, ss. 123-134.
- ^ a b c Erdem 1996, s. 21.
- ^ Əfəndiyev 2007, s. 102-103.
- ^ Əfəndiyev 2007, s. 103.
- ^ a b c d e f g Scherberger 2014, s. 60.
Kaynak
- Erdem, Y. (1996). Slavery in the Ottoman Empire and its Demise 1800-1909. Palgrave Macmillan UK. ss. 21-. ISBN 978-0-230-37297-9.
- Scherberger, Max (2014). "The Sunna and Shi'a in History: Division and Ecumenism in the Muslim Middle East". Bengio, Ofra; Litvak, Meir (Ed.). The Confrontation between Sunni and Shi´i Empires. Springer. ss. 59-. ISBN 978-1-137-49506-8.
- Şahin, Kaya (29 Mart 2013). Empire and Power in the Reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth-Century Ottoman World. Cambridge University Press. ss. 211-. ISBN 978-1-107-03442-6.
- Setton, Kenneth Meyer (1984). The Papacy and the Levant, 1204-1571. American Philosophical Society. ss. 590-. ISBN 978-0-87169-162-0.
- Yürekli, Zeynep (2016) [2012]. Architecture and Hagiography in the Ottoman Empire: The Politics of Bektashi Shrines in the Classical Age. Routledge. ss. 119-. ISBN 978-1-317-17941-2.
- University of Wisconsin (2003). International Journal of Turkish Studies. 9. University of Wisconsin.
- Oktay Efendiyev (2007). Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı: Şərq-Qərb. ISBN 978-9952-34-101-0. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2022.
