İçeriğe atla

I. Mesud (Gazneli)

I. Mesut adına kesilmiş bir sikke.

I. Mesud (Farsça: سلطان مسعود غزنوی) (ö. 17 Ocak 1041), 1031-1041 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Gazneli Mahmut 30 Nisan 1030 tarihinde öldükten sonra, hanedan üyeleri tarafından 33 yaşındaki Gazneli Muhammed tahta geçirildi.[1] Muhammet tahta geçer geçmez sarayda bazı anlaşmazlıklar çıkmış ve bazı komutanlar ve köleler Mesut'un yanına kaçmıştı. Bu sırada İsfahan'da bulunan Mesut'a babasının ölüm haberi, 26 Mayıs 1030'da ulaşmıştı. Kardeşiyle yapacağı taht mücadelesi için ülkenin batı kısmını vekiline bırakarak Rey'e geldi.[2] Kardeşine bir mektup yollayan Mesut, kardeşinin vekili olmak ve hutbelerle paralarda kendi adının da zikredilmesini istedi. Ancak, Muhammet bu istekleri kabul etmedi.[3]

Abbasi halifesi El-Kadir ve Horasan orduları kumandanı gibi makam sahibi olan kişilerin de kendini hükümdar olarak tanıdığını haber alan Mesud, Karahanlı hükümdarının da desteğini almış ve babası Gazneli Mahmut devrinde ülkeden kovulan Türkmenlerin geri gelmesine izin vermiştir.[4] Gazneli Muhammet, sultan oluşundan 4 ay sonra, kardeşinin üzerine yürüdü. Ordu komutanları Rey'e ulaşmadan, Muhammet'e artık Sultan Mesut'a tâbi olduklarını bildirdiler ve Muhammet'i yol üzerindeki bir kaleye hapsettiler.[1]

Gazneli Muhammed'i hapseden komutanlar, Ekim 1030'da Gazneli I. Mesud'un adına hutbe okuttular ve bunun üzerine Mesut hükümdar oldu. Gazneli Sultan Mesud, ilk iş olarak hapiste bulunan kardeşi Muhammet'in gözlerine mil çektirdi.[5][6] Sonra, amcası Yusuf'u Kusdar valisi olarak görevlendirdi. Mesut'un Belh'te bulunduğu sırada Kirman'dan gelen casuslar, bu bölgenin karışıklık içerisinde olduğunu belirttiler. Sistan'a komşu olması yönüyle stratejik bir konuma sahip olan Kirman, 1031 yılında kesin olarak Gazneli hâkimiyetine alındı.[7]

Karahanlılar'la 1032'de yaptığı Debusiye Savaşı'nda üstünlük sağlayamayan Mesud, Gazneli Mahmud'un oğlu olduğunu iddia eden Ahmet Yınaltegin'i öldürtmüş[8] ve Selçuklulara karşı birtakım seferler düzenlemiştir. 24 Mayıs 1040'taki Dandanakan Savaşı'nı kaybetmesinin ardından Hindistan'a gitmeye karar veren Mesut, oğlunu ve devlet hazinesini de yanına alarak Hindistan yoluna çıktı. Ancak, Türk ve Hint gulâmlarının yoldayken ayaklanması sonucu Mesut'un kardeşi Gazneli Muhammed, 21 Aralık 1040'ta ikinci kez Gazne sultanı ilan edildi ve Mesut hapse atıldı. Sonra da 17 Ocak 1041'de bu kalede öldürüldü.[9][10]

Kaynakça

  • Y. E. Bayur (1987). Hindistan Tarihi, Cilt I, TTK Basımevi, Ankara.
  • C. E. Bosworth (1963). The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994–1040 Edinburgh University Press, Edinburgh. OCLC 360143614 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • E. Merçil (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yayınevi, Ankara, ISBN 975-16-0189-4.
  • E. Merçil (1970). Gaznelilerin Kirman Hâkimiyeti, Tarih Dergisi, sayı: 24, İstanbul.
  • Gerdîzî (1347/1928). Zeynü'l-ahbâr, nşr. Abdülhayy Habîbî, Tahran.
  • M. A. Köymen (1993). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Cilt 1. Kuruluş Devri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. ISBN 975-16-0117-7.

Dipnotlar

  1. ^ a b Gerdîzî, s.194
  2. ^ Bosworth, s.74
  3. ^ Bayur, s.185
  4. ^ Köymen, s.175-176
  5. ^ Gerdîzî, s.196
  6. ^ Bosworth, The Ghaznavids, s.232
  7. ^ Merçil, Kirman Hâkimiyeti, s.36-44
  8. ^ Köymen, s.186-187
  9. ^ Gerdîzî, s.204-206
  10. ^ Bosworth, The Later Ghaznavids: Splendour and Decay, s.15-19

Dış bağlantılar

Önce gelen:
Muhammet		Gazne Sultanı
1031 – 1041 		Sonra gelen:
Muhammet


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dandanakan Muharebesi</span> Selçuklu ve Gazneli devletleri arasında 1040ta meydana gelen savaş

Dandanakan Muharebesi ya da Dandanakan Meydan Muharebesi (1040), Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile Gazneliler arasında gerçekleşen ve Selçuklular'ın galibiyeti ile sona eren bir savaştır. Muharebe neticesinde Gazneliler devleti yıkılış dönemine girmiş, Büyük Selçuklu İmparatorluğu resmen kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Gazneliler</span> Orta Asyada eski bir Türk devleti

Gazneliler, 963-1186 yılları arasında Maveraünnehir, Afganistan, Hindistan'ın kuzeyi ve Horasan'da hüküm sürmüş olan Türk devleti. Gazneliler adlarını başkent edindikleri, hâlen Afganistan sınırları içinde bulunan Gazne şehrinden almıştı. Mahmud-ı Gaznevî'nin Yemînüddevle lakabına atıfla bu hanedana Yemînîler denilmektedir. Ayrıca hanedanın babası Sebük Tigin'e atıfla Sebük Teginîler olarak da anılmaktadır. Gazne Devleti'nden önce bu topraklarda hüküm sürmüş olan Fars asıllı Samanîlerin siyasi ve kültürel etkisinden dolayı Gazneli Türkler, zaman içerisinde Farslaşmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Mahmud Gaznevî</span> Gazne Devleti hükümdarı

Mahmud Gaznevî veya Gazneli Mahmud, , 998-1030 yılları arasında hüküm sürmüş olan Gazne Devleti hükümdarıdır.

Kadir veya Ebû’l-Abbâs el-Kâdir Billâh Tam Adı: Ebû’l-`Abbâs "el-Kâdir Billâh" Ahmed bin İshâk bin el-Muktedir Bağdad Abbâsî Hâlifelerinin yirmibeşincisidir.

<span class="mw-page-title-main">Mansûr bin Nûh bin Mansûr</span> Sâmânî emiri

Mansûr bin Nûh bin Mansûr, 997-999 yılları arasında hüküm süren Samanî hükümdarı. II. Nuh'un oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Sebük Tegin</span>

Sebük Tegin, 977–997 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Gazneli İsmail, 997-998 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gurlu Muhammed</span>

Muhammed Şehâbeddin Guri, Muizzüddin Muhammed, Gurlu Muhammed ya da Muhammed Guri olarak bahsedilen, 1173-1202 yılları arasında askeri faaliyet gösteren, 1202-1206 yılları arasında ise hüküm süren Gurlu Sultanı.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed (Gazne sultanı)</span>

Gazneli Muhammed, 1030–1031 yılları arasında ve 1041 yılında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Gazneli Mevdud, 1041-1049 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Ali bin Mesud, 1050 yılı içerisinde hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ferruhzad</span>

Ferruhzad, 1052-1059 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

İbrahim bin Mesud, 1059-1099 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

III. Mesud, 1099-1115 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Şirzad, 1115-1116 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Arslanşah, 1115-1117 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Hüsrevşah, 1157-1160 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanıdır.

Hüsrev Melik, 1160-1186 yılları arasında hüküm süren son Gazne Devleti sultanıdır.

Kadir veya Ahmed bin İshâk "Kâdir" Tam Adı: Ebû'l-`Abbâs "el-Kâdir bi’l-Lâh" ʿAhmed bin İshâk bin el-Muktedir Bağdad Abbâsî Hâlifelerinin yirmibeşincisidir.

Ali Tigin, Karahanlı devletinin Maveraünnehir bölgesi hükümdarı, İlig Hanlar hanedanından (1017-1034). Türk idare teşkilâtına göre iç siyasette serbest, fakat önemli dış işlerde Büyük Hana bağlıydı. Hâkimiyeti elinden alınınca (1020), Karahanlı hükümdarı Yusuf Kadir Arslan Handana kaçarak başkent Buhara'ya geldi, bölgeyi istila etti. Karahanlı hükümdarına karşı Selçuklu Oğuzlarının başı Arslan Yabgu ile anlaştı. Bu anlaşmayı öğrenen Arslan Han, kardeşi İlig Arslan'ı müttefiklerin üzerine gönderdiyse de İlig Arslan yenildi. Gazne hükümdarı Sultan Mahmud, Ali Tigin ve Arslan Yabgu birleşmesini tehlikeli gördüğü için, onlara karşı harekete geçti; Maveraünnehir bölgesine girdi. Karahanlı hükümdarı Yusuf Kadir Han da hücuma geçerek Semerkand'a kadar olan bölgeyi istila etti. Arslan Yabgu ile Alı Tigin bu durumda ayrı ayrı hareket etmeye karar verdiler. Ali Tigin alelacele Buhara'yı terk etti (1025). Bir süre sonra memleketine gelerek düşmanlarını temizledi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.