I. Leo (imparator)

I. Leo
Paris, Louvre Müzesi'nde I. Leo'nun bir büstü
Bizans İmparatoru
Hüküm süresi	457 – 474
Taç giymesi	7 Şubat 457
Önce gelen	Marcianus
Sonra gelen	II. Leo
Doğum	401
Ölüm	18 Ocak 474 Konstantinopolis
Eş(ler)i	Verina
Çocuk(lar)ı	Ariadne Leontia
Tam adı Flavius Valerius Leo
Hanedan	Leo Hanedanı

I. Leo Trakyalı (Latince tüm ismi Flavius Valerius Leo) (d. 401–ö. 18 Ocak 474), 457 – 474 döneminde Doğu Roma\Bizans İmparatorluğu imparatoru olmuştur. Taraftarları tarafından Magnus Thrax ("Büyük Trakyalı") olarak; düşmanları tarafından Makalles ("Kasap") olarak anılmıştır. Leo önce Doğu Roma İmparatorluğu merkezi Konstantinopolis reel iktidarı elinde tutan ordu başkomutanı ("magister militum") rütbeli barbar Alan asıllı Aspar'in bir kuklası olacağı görülerek imparatorluğa yükseltilmiştir. Fakat imparator olduktan sonra diğerlerinin bir kuklası olmadan yetenekli bir idareci ve çok becerikli bir siyasetçi olduğunu göstermiştir. Saltanat yıllarında Roma İmparatorluğu'nun barbar kavimlere kaybetmiş olduğu arazilerin geri alınması ve çok zayıf olarak bocalayan Batı Roma İmparatorluğu'nun desteklenmesi için birçok ileri görüşlü ve azimli ekonomik ve siyasi planların yapılması ve uygulanmaya çalışılması ile geçmiştir.

I. Leo 401 yılında ya Roma Dakya eyaletinden yaşayan Daci ya da Bessi kabilesi mensubu bir Trakyalı-Romalı ailesinin çocuğuydu ve Leo Marcellus adını taşıyordu.^[1][2] Roma ordusuna katıldı; gösterdiği kabiliyet dolayısıyla kadem kadem orduda yükseldi ve son olarak 'kont' (comes) rütbesine erişti. Doğu Roma Ordu Başkomutanı (magister militum per orientem) olan Aspar'in ordu kışlalarında vekilharçlığını yapmakta idi. 457'de Batı Roma İmparatoru III. Valentinianus ve hemen sonra aynı yıl Doğu Roma İmparatoru Marcianus öldükleri zaman imparatorluk hanedanı olan Theodosius Hanedanınin tek bir erkek mensubu hayatta kalmamıştı. Roma gelenek ve görenek kurallarına göre imparatorluk belli hanedan mensuplarına geçmesi gerekmiyordu ve ordu mensupları istedikleri kişiyi imparator ilan edebilirlerdi.

O zaman Doğu Roma ordusu başkomutanı Aspar'dı; orduyu büyük bir otorite ile idare etmekte idi ve bundan dolayı yıllardır Bizans devletinin ve hükûmetinin gerçek, gizli idarecisi durumunda idi. Aspar bir barbar kavim olan Alan asıllı olduğu için Bizans halkı tarafından hiç tutulmayacağını bilmekteydi. Bunun için kendini imparator yapmaktan çekindi ve kendi isteklerini hemen, her zaman yerine getirecek bir kukla imparator seçmek yolunu tercih etti. Kendinin çok iyi tanıdığı ve kendi askerî birliklerinin tedarik ve idari işlerini bir vekilharç olarak yapan Dakya eyaleti asıllı bir Ortodoks Hristiyan yüksek rütbeli subayı, Leo Marcellus'u, bu kukla imparatorluk için uygun gördü. Aspar'in emri altında bulunan askerler kışlalarında Aspar'in isteklerine uyarak, Leo'yu kalkanları üzerinde ordugahta gezdirerek onun imparatorluğunu ilan ettiler. 7 Şubat 457'de de Ayasofya Kilisesinde I. Leo olarak Konstantinopolis Patriği Anatolius tarafından bir dinî törenle I. Leo'ya imparatorluk tacı giydirildi. Bu ilk defa bir Roma İmparatoruna Patrik tarafından taç giydirilişi idi ve bundan sonra dini törenle imparatora taç giydirme Bizans için bir gelenek haline geldi.

Leo özel bir eğitim görmemişti, ama kendinin sağduyusuyla istediğini bilen ve istediğini diğerlerine yaptırabilecek kadar otoriter idi. Aspar'in bir kuklası olmamaya kararlıydı. Leo'nun saltanatının ilk haftalarında Aspar'in oğullarından birinin yüksek gelir getiren bir devlet memurluğuna getirilmesini kabul etmemesi üzerine Leo ile Aspar'in arası açıldı. İmparator olarak Leo Avrupalı Germen kavimler mensuplarının Bizans ordusunu ve böylece Bizans devletini idare etmelerini önlemek istiyordu. Bunu başarmak için Anadolu'da Batı Toroslarda ve Çukurova etrafında dağlık bölgelerde yaşayan İsaurialı kabilelerin mensuplarına önem vermeye başladı. Böylece Bizans sivil ve askerî hükûmeti iki büyük kiliğe bölünmüş oldu. İmparator I. Leo, devlet merkezinde bulunan İsaurialılar arasında prestiji çok büyük olan bir İsaurialı kabile reisi olan ve asıl ismi Tarasikodissa Rusumbladeotes olan kişiye dayanmaya başladı. I. Leo Tarasikodissa'yı büyük kızı Ariadne ile evlendirdi ve bu evlilik dolayısıyla Tarasikodissa da ismini Zeno olarak değiştirdi. Diğer kiliğin başında ise Aspar bulunmaktaydı ama onun da bürokratlar arasında ve Saray'da temsilcileri bulunmaktaydı. Bunlar arasında I. Leo'nun karısı Verina'nin erkek kardeşi ve yine bir general olan Basiliscus çok önemliydi.

I. Leo'nun saltanatı sırasında Doğu'nun, Batı Roma İmparatorluğu üzerinde olan siyasal nüfuzu daha da arttı. 467'de Batı Roma İmparatoru olarak Anthemius'un seçilip taç giymesi bu nüfuzun bir gösterisi oldu.

Bu siyasal başarı üzerine I. Leo, barbarların ellerine geçirdikleri eski Roma arazilerini tekrar Doğu Romalılar eline geçirilmesi için planlar yaptırdı. Bunlar arasında Roma'nin eski Kuzey Afrika bölgelerinden olan ve Roma'nin zahire ambarı olduğu kabul edilen eski Kartaca ve etrafındaki ülkeleri, bir barbar kavim olan ve bir donanma kurup İspanya'dan oraya geçen Vandal'lar eline geçmişti ve Vandallar Kral Genserik hükümdarlığı altında Kartaca merkezli bir krallık kurmuşlardı. 468'de I. Leo çok büyük bir ordu ve donanma hazırlayarak Vandallar üzerine büyük bir deniz ve kara askeri seferi düzenledi. Bu seferin komutanlığına karısı Verina'nin kardeşi olan general Basiliscus getirildi. Bu sefer için yaklaşık 70.000 kilo altın ve 350 kilo gümüş harcandı ve sefere 1.113 gemi ve bunların taşıdığı 100.000 asker iştirak etti. Bu kadar büyük bir sefer Doğu Roma İmparatorluğu'nun insan ve para kaynaklarının çok büyük bir kısmını kullanmıştı. Ne yazık ki sefer komutanı Basiliscus çok yeteneksiz çıktı; Vandallar Doğu Roma ordularını ve donanmasına çok büyük zararlar verdiler ve Doğu Roma İmparatorluğu hem taktik hem strateji yönünden çok büyük bir yenilgiye uğradı. Örneğin kaybolan gemi sayısı 600'u geçmekteydi.

Başarısız, mağlup olmuş komutan Basiliscus savaş daha bitmeden bir gemi ile Konstantinopolis'e dönüp mağlubiyeti duyup heyecana gelen ve kendinin cezalandırılmasını isteyen halkın gazabından kurtulmak için Ayasofya'ya sığındı. İmparator I. Leo'nun karısı olan Verina, kocasını erkek kardeşi olan Basiliscus'un hayatını bağışlamaya ikna etti. Fakat Konstantinopolis'te herkes Basiliscus'un bir vatan haini olduğuna ve bu hainliği Aspar'ın emirlerine uyarak yaptığını düşünmekteydi. Aspar ve Vandal Kralı Genserik, Katolik Hristiyanların beğenmeyip hor gördükleri Aryanizm adlı bir Hristiyan mezhep inanışına bağlı bulunuyorlardı ve bu mezhep birliğinden dolayı aralarında bir anlaşma yapılıp Bizans'ın mağlup olması sağlandığı başkent sokaklarını gezen dedikoduların başındaydı. Bunun gerçek olmadığı arka görüşle açık olmakla beraber, bu dedikodular Aspar'ın Konstantinopolis'te ne kadar sevilmez bir kişi olduğunu açıkça göstermektedir.

469'da Aspar, Zeno'ya bir suikast tertip etti ve bunda de nerede ise başarılı olacaktı. Buna rağmen I. Leo ikinci kızı Leontia'nın Aspar'in oğlu Patrikius ile evlenmesini kabul etti. 471'de Aspar'in büyük oğlu Ardaburun, şehirde bulunan İsaurialılarla bir anlaşma sağlayıp I. Leo'yu tahtan indirmek için gizli girişimlere bulunduğu açığa çıktı. Bu I. Leo'nun sabrını taşıran son entrika idi. İmparator I. Leo saray muhafızlarına verdiği bir emir üzerine Aspar ve oğulları ile saraya geldikleri bir gün saray muhafızları kılıçlarını çekip saray kapısı önünde Aspar ve büyük oğlu Ardabur'u öldürdüler; diğer bir oğlu Patrikius ise ağır yaralandıktan sonra iyileşti. Bu suikast I. Leo'ya aleyhtarları tarafından kasap (Makelles) lakabının verilmesine yol açtı.

Ölümünden 5 ay önce kendini takip edecek imparatoru tayin eden I. Leo bu seçiminde herkesi şaşırttı. Kızı olan Ariadne'nin kocası ve İsaurialılar kliğinin başkanı olan Zeno'yu seçeceğine, Ariadne ve Zeno'nun daha yedi yaşında olan oğlu ve isimdaşı olan, torunu Leo'yu seçmişti.

I. Leo 73 yaşında 18 Ocak 474'te dizanteriden öldü.

I. Leo Verina ile evli olup bilinen üç çocukları olmuştur:

• Ariadne: Marcianus'un 457'de ölümünden hemen önce doğmuştur.
  • Önce İsaurialı bir kabile reisi olan (asıl ismi Tarasicodissa olan) Zeno ile evlendi. I. Leo'un ölümü ile imparator olan oğlu II. Leo'ya taht naipliği yaptı. Ama oğlu beklenmedik şekilde ölünce kocası Zeno tahta geçti. Annesi Verina'nin komplosu ile Basiliscus imparatorluğa gelmesinden sonra Zeno yeni topladığı askerî güçle tahtı geri aldı. Bundan sonra da Ariadne imparatoriçe olma durumunu korumuştur.
  • Zeno'nun 491de ölümü üzerine Ariadne'nin evlendiği erkeğin tahta gelmesi gerekti ve bir saray görevlisi (silentiarius) olan Anastasius'u seçip evlendi ve kocası imparator oldu. Bu evlilik çocuksuz olup 515de kocasından önce ölmüştür.^[3]
• Leontia:
  • Birinci evliğini Aspar'in oğlu Patricius ile yaptı.
  • İkinci evliğini Procopius Anthemius ve Marcia Euphemia'nin oğlu olan Marcianus ile yaptı. Karı, koca 478-479'da Zeno aleyhine bir isyan çıkardılar. Fakat bu isyan bastırılarak karı-koca İsauria'ya sürüldü.^[4]
• İsmi bilinmeyen ve daha 5 aylıkken ölen bir erkek çocuk.

13. yüzyılda hazırlanan ve daha önce kaynaklardan toplanan bilgileri birleştiren Georgian Vakanamesi adında bir yazma eser, Kafkaslarda Gürcistan-İberya kralı I. Vakhtang'ın Zeno'dan önceki Bizans imparatoru'nun (yani I. Leo'nun) kızı olan Prenses Helena ile evlendiğini yazmaktadır. Böylece I. Leo'nun diğer tarihlerin bahsini etmedikleri Helena adlı üçüncü bir kızı olduğu iddia edilmektedir. Bu kaynağın inanılır olduğu çok şüphelidir.^[5]

Wikimedia Commons'ta I. Leo (imparator) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Gregory, Timoty E. (çev. Esra Ermert), (2008), Bizans Tarihi, İstanbul:Yapı Kredi Yayınları ISBN 978-975-08-1507-2
• The Prosopography of the Later Roman Empire içindeki I. Leo'nun profili 3 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişme tarihi:14.1.2009)
• Norwich, John Julius, (1988), Byzantium: The Early Years, Londra:Penguin ISBN 0-14-011447-5
• Williams,Stephen ve Gerard Friell, (1999), The Rome that Did Not Fall The Survival of the East in the Fifth Century, Routledge Press, ISBN 0-415-15403-0

Resmî unvanlar
Önce gelen: Marcianus	Bizans İmparatoru 457 – 474	Sonra gelen: II. Leo