I. George Tupou
| I. Siaosi Tupou | |
|---|---|
 | |
| Tonga Kralı | |
| Hüküm süresi | 4 Aralık 1845 – 18 Şubat 1893 |
| Taç giymesi | 4 Kasım 1875 |
| Önce gelen | Makam oluşturuldu |
| Sonra gelen | II. George Tupou |
| Başbakanları | Tēvita ʻUnga Shirley Waldemar Baker |
| Doğum | Tāufaʻāhau 4 Aralık 1797 Kahoua, Tonga, Polinezya |
| Ölüm | 18 Şubat 1893 (95 yaşında) Nukuʻalofa, Tonga, Polinezya |
| Defin | Malaʻe Kula |
| Eş(ler)i | Sālote Lupepauʻu |
| Çocuk(lar)ı | Tēvita ʻUnga Sālote Mafileʻo Pilolevu Tuʻukitau Vuna Takitakimālohi |
| Babası | Tupoutoʻa |
| Annesi | Hoamofaleono |
I. George Tupou (d. 4 Aralık 1797[1] - ö. 18 Şubat 1893),[2] aslen I. Tāufaʻāhau olarak bilinir, modern Tonga'nın ilk kralıydı. 1831'de vaftiz edildiğinde Birleşik Krallık kralı III. George örneğinden yola çıkarak George isminin Tongaca karşılığı olan Siaosi ismini almıştır. Kralın takma adı, demir kablo anlamına gelen Lopa-ukamea (veya Lopa-ʻaione) idi.
Biyografi
Doğum
George Tupou, 1797 civarında Tonga'da doğdu. 4 Aralık, genellikle onun doğum günü olarak anılır ve Tonga'da resmî tatildir; bu tarih ayrıca Tupou adını aldığı 1845'te Tuʻi Kanokupolu olarak taç giyme töreninin tarihiydi. Tongoleleka ve oradaki (2006 Tonga depreminde yıkılan) Niuʻui hastanesi genellikle doğum yeri olarak belirtilir; ancak bunu destekleyen hiçbir kanıt mevcut değildir ve Lifuka ve Tongatapu da genellikle doğum yeri olarak belirtilir. Babası, 17. Tuʻi Kanokupolu olmayı arzulayan Tupouto'aʻ'ydı, ancak Haʻapai'den düşük rütbeli bir gaspçı olarak görüldüğü için Tongatapu'nun yüksek şefleri tarafından bu şekilde tanınmadı. Annesi Hoamofaleono, Tongatapu'da hayatının risk altında olduğunu hissetti, bu yüzden oğluyla birlikte muhtemelen doğduğu yıl içinde Haʻapai'ye kaçtı. Onun geçmişi ve oğlu Maeakafa'nın geçmişi, Haʻapai Adası'na kadar daha güvenilir bir şekilde izleniyor.
Hamile Hoamo fale ono, babası Tupouto'a klanının (Ha'a Havea Lahi) birincil düşmanı olan bir çocuğu doğurmak üzereyken Tongatapu'da kendini güvensiz hissetti. Tupouto'a, babası Tuku'aho'nun öldürülmesinin intikamını almak için Tupounia ve 'Ulukalala'yı öldürmek için Ha'apai'deydi. Ma'afutuku'i'aulahi'nin bir Vaini kolonisi olan Fangale'ounga'nın yakılması gibi eylemler göz önüne alındığında, Tuku'aho zalimdi ve Ha'a Havea Lahi şefleri dâhil herkes tarafından korkuluyordu. Bir şef olan Niukapu, Ha'atalafale Tu'ipelehake'nin koruması altında Ha'apai'ye kaçtı. Bu şefler, Tuku'aho'nun babası Mumui yerine Tu'i Kanokupolu olarak atanan Tupou Moheofo'yu desteklediler. Tuku'aho'nun Ha'a Havea'ya verdiği misilleme, Niukapu klanın bir parçası olmamasına rağmen, gücün düşürülmesi ve bölgesel sınırlara saygısızlığın bir göstergesi olarak görüldü. O zamandan beri Tuku'aho'nun kardeşleri ve torunları, Ha'a Havea'dan olanlara karşı düşmanca duygular besliyor.
George Tupou, 1820'de babasının ölümünden önce Tuʻi Haʻapai (Yüce kral) olarak atandı. Tongatapu'nun derebeyleriyle, özellikle de ruhani lider rolünü daha politik bir role genişletmeye çalışan ve Haʻapai'de Tāufaʻāhau'ya itiraz eden son Tuʻi Tonga olan Laufilitonga ile olan çatışmaları miras aldı. Bu mücadelenin doruk noktası, 1826'da Laufilitonga'nın yenildiği Velata Savaşı oldu.[3] O savaşta önemli bir müttefik, Haʻafeva'nın şefiydi.
Tāufaʻāhau'nun çok hırslı olduğu ve Haʻapai'den daha fazlasını istediği artık açıktı. Onu durdurmak için, 1827'de Tongatapu şefleri Laufilitonga'yı Tuʻi Tonga yaptı ve Tāufa'nın amcası Aleamotuʻa'yı Tuʻi Kanokupolu yaparak aile üyelerine karşı savaşmak bir Tonga rezaleti olarak görüldüğü için bir ada istilasını önledi. Buna rağmen, 1831'deki vaftizinde Tāufa kendisini Tonga Kralı George ilan etti.
Bir sonraki fethi, Vava'u hükûmdarı III. Fīnau ʻUlukālala ile olan ilişkilerinden kaynaklandı. Finau'nun 1833'teki ölümünden sonra Tuʻi Vavaʻu oldu. Tonga'yı (yani Vavaʻu'daki Pouono'yu) 1839'da misyonerlerin desteğini alarak Tanrı'ya adadı.
1830'larda, şu anda ʻUlukālala'nın ikametgâhı olan Veitatalo'daki Vavaʻu'da ikamet ediyordu. Vavaʻu barış içindeydi ve başarılı oldu. Tongatapu ise yerel şeflerin birbirleriyle savaştığı acımasız bir iç savaşın acısını çekti. Tāufaʻāhau, Haʻapai ve Tautahi (deniz savaşçıları) Vavaʻu'dan gelen şiddetli savaşçılarıyla Tongatapu'ya baskınlar düzenledi. Ancak, Aleamotuʻa'nın o yılki ölümüne kadar Tongatapu'yu fethetmek için bir bahanesi olmadı. Şefler ona itaat etmeye zorlandı ve 4 Aralık'ta Kolovai'ye Tuʻi Kanokupolu olarak atandı. Niuafoʻou ve Niuatoputapu daha sonra onu takip edecekti. 'Eua, Tāufaʻāhau tarafından asla fethedilmedi. Ancak, Ha'apai'de The Mighty Kolo Tau o Velata'yı fetheden ve Tonga'daki savaşları için Tāufaʻāhau'ya silah ve cephane konusunda yardım eden 'Eua'lı Kauvakauta'ydı.
1852'de son bağımsız şef Takai Mo Fa'e'nin de düşmesi sonucu Tāufa tüm Tonga'nın tartışmasız lideri oldu. Onun yönetiminde Tonga siyasetinde birçok değişiklik görüldü. 1835'te Vavaʻu'da serfliği kaldırdı ve 1838'de Tonga'daki ilk yazılı yasalar olan Vavaʻu Yasasını yayınladı. Ancak, Tonga'nın her yerinde serfliği resmen ortadan kaldırmayacaktı. Tonga'da hâlâ Kurtuluş Günü olarak adlandırılan ve resmî tatil olan 4 Haziran 1862'ye kadar ilk parlamentoyu açtı.
1845'te Pangai Ha'apai'yi krallığının ilk başkenti yaptı. Daha sonra 1851'de başkenti Nukuʻalofa'ya taşıdı (1845'ten 1851'e kadar Lifuka'da ikamet etti). 4 Kasım 1875'te (aynı zamanda bir tatil), anayasa ilan edildi ve Tonga resmen bir krallık oldu. Siaosi daha sonra Tonga Kralı I. George Tupou adını aldı. Bu nedenle hem 1845 hem de 1875 onun saltanatının başlangıcı olarak aktarılır.
1893'te 95 yaşında, sarayının yakınında denizde yüzdükten sonra hayatını kaybetti. Malaʻekula'daki Yeni Kraliyet Mezarlığı'na gömüldü. Çocuklarının ondan önce ölmesinden dolayı oğlunun (Tēvita ʻUnga) kızının oğlu (ʻElisiva Fusipala Taukiʻonetuku) ve kızının (Salote Pilolevu Mafileʻo) oğlu (Siaʻosi Fatafehi Toutaitokotaha) olan torunu II. George Tupou olarak yerine geçti. Bu, onu, yerine büyük bir torunun geçtiği bilinen Fransa Kralı XIV.Louis ile birlikte tarihteki iki hükûmdardan biri yapmaktadır.
Kaynakça
- ^ "ROYALTY/NOBILITY". Tonga Government Portal. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "George Tupou I, King of Tonga". 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2023.
- ^ "HOW KING TAUFA'AHAU DEFEATED LAUFILITONGA, THE TU'I TONGA AND BECAME THE REIGNING KING OF TONGA". Eua Island Tonga. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.
Dış bağlantılar
- Lātūkefu, S. (1975). Tonga Kralı George Tupou I. Nuku'alofa: Tonga Gelenekleri Komitesi, 37 s. JW Davidson & Deryck Scarr'daki (editörler) bir bölümden yeniden basılmıştır. (1970). Pasifik Adaları Portreleri . Canberra, Avustralya Ulusal Üniversite Yayınları.978-0-7081-0166-7ISBN 978-0-7081-0166-7 .
- I.F. Helu; Eleştirel denemeler: Güney denizlerinden kültürel perspektifler; 1999
