I. Fyodor
| I. Fyodor | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Tüm Rusya'nın çarı | |||||
| Hüküm süresi | 28 Mart 1584 – 16/17 Ocak 1598 | ||||
| Taç giymesi | 31 Mayıs 1584 | ||||
| Önce gelen | IV. İvan (Korkunç İvan) | ||||
| Sonra gelen | Boris Godunov | ||||
| Doğum | 31 Mayıs 1557 Moskova | ||||
| Ölüm | 17 Ocak 1598 (40 yaşında) Moskova | ||||
| Defin | Mikâil Katedrali, Moskova Kremlini | ||||
| Eş(ler)i | İrina Feodorovna Godunova | ||||
| |||||
| Hanedan | Rurik Hanedanı | ||||
| Babası | IV. İvan | ||||
| Annesi | Anastasiya Romanovna | ||||
| Dini | Doğu Ortodoks | ||||
I. Fyodor (Teodor) İvanoviç (Rusça: Фёдор I Иванович) veya Fyodor I. İoanoviç (Rusça: Феодор I Иоаннович); 31 Mayıs 1557 – 16 veya 17 Ocak 1598), Zangoç (Çan Çalan) Fyodor olarak da anılan, 1584–1598 yılları arasında hüküm sürmüş, Rurik hanedanına mensup son Rus çarıdır.
Hayatı
Doğumu, gençliği ve karakteri
Fyodor 31 Mayıs 1557'de Moskova'da Rus çarı IV. İvan ile ilk karısı olan "Anastasia Romanova"'nın oğlu olarak doğdu. Annesi ondan önce 5 tane erkek çocuk doğurmuştu ama ağabeylerinden dördü daha Fyodor bir yaşına girmeden ölmüşlerdi ve Fyodor tek ağabeyi olan "Çareviç İvan Ivanoviç" ile birlikte büyütülmeye başlandı. Fyodor üç yaşına geldiğinde annesi Anastasia Romanovna da öldü. Annesi Anastasia Romanovna'ya çok bağlı olan babası Rusya çarı IV. Ívan karısının bu ölümünden kötü etkilendi. Bu acısından dolayı babası IV. İvan'ın Fyodor'un kalan çocukluk ve gençlik yıllarında gayet merhametsizce bir devlet idaresine başladığı ve bunun için babasına sonradan "Korkunç İvan" adı verildiği belirtilmektedir. Babası Çar IV. İvan birinci karısının ölümünden sonra bir seri birbirini takip eden yeni evlilikler yaptı ve bu evliliklerinden Fyodor'a "babaları-bir-erkek-kardeş" olan çocukları da oldu. Ama bu çocukların hemen hepsi genç yaşta hayatlarını kaybettiler. Ancak Fyodor'dan 25 yaş daha küçük olan yarı-erkek-kardeşi "Dmitriy Uglich'lı" uzunca bir dönem yaşadı.
Bundan dolayı Fyodor kendine sevgi şefkat gösterebilecek annesi olmadan, "korkunç" lakabına gayet uygun hareket eden babası IV. İvan'ın yanında, kendine sadece aile sevgisi ve şefkati gösterebilecek olan Çareviç İvan Ivanoviç dışında hiçbir ailevi desteği olmadan büyüdü. Fyodor bu nedenle gayet zayıf, nahif, sağlıksız bir kişi oldu ve gayet çekingen bir tabiatı vardı.[1] Bu tabiatı nedeni ile olacak, koyu Ortodoks Hristiyan inançlı dindar bir kişi oldu. Dinsel konularda derin düşüncelere dalardı; kilise ayinlerine tüm dikkatle katılırdı ve dua etmeye büyük zaman ayırırdı. Ülkesinde bulunan Ortodoks Hristiyan kiliselerini ziyaret edip buralarda dualar edip ayinlere katılmayı çok sevmekteydi. Hristiyan Ortodoks kilisesinin özel geleneklerine göre bir devlet hükümdarı yakını bir kiliseyi ziyaret ettiğinde o kilisesinin çanları bu ziyaret sırasında durmadan çalınmaktaydı. Bunun için gününde ve sonradan yazılan tarih kitaplarında "Zangoç (Çan Çalan) Fyodor" olarak bir lakabı olduğu belirtilmektedir. Rusya devlet vesikalarında bazen "kutsanmış" Rusça: Блаженный) olarak anılmaktadır. Rus Ortodoks Kilisesi'nin evliyalarının listelendiği "Büyük Synaxatrium" adlı resmî dinsel listede Hristiyan evliyası olarak ismi bulunmakta ve Ortodoks Kilisesi için şahsına ait yortu gününün 7 Ocak olduğu belirtilmektedir.[2]
Genel olarak şahsi karakteri, devlet siyaseti ile hiç ilgilenmeyen, iyi tabiatlı, kurnaz olmayan basit görüşleri olan bir kişilik olarak tanımlanmıştı. Bazı kaynaklar onu "geri zekalı" veya "öğrenebilme engelli" bir kişi olarak tanıtmaktadırlar.[1] Fakat Fyodor'un devamlı çok çekingen davranışlı bir kişi olması dolayısıyla bunun ortaya atıldığı da iddia edilmiştir.
Evliliği
1580'de Fyodor, babası IV. İvan'ın en yüksek devlet idarecisi olan Boris Godunov'un kız kardeşi olan İrina (Alexandra) Feodorovna Godunova (1557 – 26 Ekim/23 Kasım 1603) ile bir evlilik yaptı. Bu evlilik babası IV. İvan tarafından düzenlenmişti ve çift nikâh tarihinden önce birbirlerinden tamamıyla habersizdiler. Buna rağmen bu evlilik gayet dayanıklı bir izdivaç oldu ve devamlı çekingen ve yalnız kişi olan Fyodor karısına büyük sevgi bağları ile bağlandı. Bu yaşadıkları dönemde ve yaşadıkları Rusya devlet ve hükûmet ortamında ender bulunmaktaydı. Karı ve koca gayet sıcak ve birbirine inançlı bir evlilik hayatına başladılar ve karısı Fyodor'a yaşadığı müddetçe büyük bir destek oldu. Ancak bu evlilikten çocukları olmamaktaydı. Bazı kritikler bu durumu her ikisi de katı dindar olan karı-koca arasında cinsel ilişkilerin önce hiç olmamasına ve sonrasında da gayet ender olmasına bağlamaktadırlar. Evlenmelerinden 12 yıl sonra 1592'de Çariçe İrina gebe kaldı ve bir kız çocuğuna doğum yaptı. Bu kızlarının ismini babasının ismine ithafla "Feodosia" olarak koydular. Fyodor ve karısı, kızları Feodosia'yı büyük sevgi ve özen yetiştirmeye başladılar. Ancak kızları iki yaşında iken 1594'te öldü. Bu çocuktan sonra çiftin hiç çocukları olmadı.
Hükümdarlığı
Kasım 1581'de Fyodor'un babası IV. İvan büyük oğlu ve veliahtı olan İvan Ivanoviç'i aşırı çılgın bir kızgınlık sırasında öldürdü. İvan Ivanoviç'in ölümü ile küçük kardeşi Fyodor babasının Çarlık tahtına veliaht oldu. O zaman kadar Fyodor Çarlık tahtına geçmeyi hiç beklememekte idi; bu yeni yüksek statüye kendini uygun ve hazırlıklı görmüyordu. Bir yıl sonra Ekim 1582'de IV. Ivan'ın son karısı gebe kalıp bir erkek çocuk doğurdu. Bu erkek çocuğa Dmitri İvanoviç adı verildi ve bu genç çocuk kendinden 23 yıl daha yaşlı olan ve çocuğu bulunmayan ağabeyi Fyodor'a veliaht olacaktı.
Mart 1584'te Çar IV. İvan öldü. Yaşayan en büyük oğlu Fyodor Rusya çarı oldu. İki ay sonra Fyodor'a Moskova Dormation (Meryem'in Göğe Çıkışı) Katedrali'nde yapılan bir Ortodoks Hristiyan dinsel törenle "Çar ve Tüm Rusya Otokratı" olarak taç giydirildi. Fyodor ancak isimsel olarak devlet hükümdarı oldu. Rusya devlet ve hükûmetinin efektif idaresi babasının en yüksek idarecisi ve Fyodor'un kayınbiraderi olan Boris Godunov elinde toplanmıştı ve bu devlet iktidarı resmen Boris Godunov'un 1587'den itibaren tek başına "taht naibi" olması ve tüm devlet yönetim dizginlerini kendi eline alması ile de açıkça teyit edildi.[3]
Patriklik
1590 yılında İstanbul patrikliği, Ortodoks patrikleri meclisinde, Moskova kilisesi başkanlığını onaylamıştır. Bizans’ta olduğu gibi, Çar ile yan yana bir de Patrik bulunacaktır. Bu durum Rus Ortodoks'luğunu, doğu kiliseleri arasında fiilen en yüksek konuma yükselmiştir. Bu durum Rusya'nın devlet işlerinde, Rus Kilisesi'nin büyük nüfuz kazanmasına olanak vermiştir.[4]
Dış politika
Fyodor, babasının aksine, İngiltere Krallığı ile özel ticaret haklarını korumak için herhangi bir istek duymadı. Fyodor, Çarlık Rusyası'nın tüm yabancılara açık olduğunu ilan etti ve babası tarafından tolere edilebilen İngiliz büyükelçisi Sir Jerome Bowes'u görevinden aldı. I. Elizabeth, Boris Godunov'un isteği üzerine çarın konuyu yeniden değerlendirmesi için ikna etmek üzere yeni büyükelçi olarak Giles Fletcher'ı atar. Fletcher, Fyodor'a iki unvanını atlayarak hitap ettiği için müzakereler başarısız olur. Bu gelişmeye rağmen I. Elizabeth, Fyodor'a yarı ricacı, yarı sitemkâr mektuplar göndermeye devam etmiştir.[5] I. Elizabeth, Rusya ile İngiltere arasında bir ittifak oluşturulmasını önerdi, ki bu öneri Fyodor'un babası tarafından geldiğinde I. Elizabeth bu öneriyi reddetmişti. Bu kez reddeden Fyodor olmuştur.[6]
Ölümü
Çar Fyodor Moskova'da 17 Ocak 1598 tarihinde 40 yaşında iken öldü. Moskova Kremlini'ndeki Mikâil Katedrali içinde bir anıt mezara gömüldü. Onun yerine hanedan değiştirilerek Boris Godunov'a "Çar ve Tüm Rusya Otokratı" olarak taç giydirildi. Böylece Rusya'da Rurik Hanedanı'ndan, 1598'de Çar Fyodor'un ölümünden 1613'te yeni Rusya Çarlık hanedanı olacak Romanov Hanedanı'nın başa gelmesine kadar süren Karışıklık Dönemi (Rusça: Смутное время, Smutnoe vremya) adı verilen 15 yıl süren bir fetret dönemi başladı.
Fyodor'un ve karısının hiç çocukları olmaması o döneme kadar Rusya Çarlığı hükümdar hanedanı olan Rurik Hanedanı'nın sona ermesine neden oldu. Birçok Rus prenslerinin uzaktan Rurik Hanedanı ile kan ilişkili olmakla beraber Rusya Çarlık kalıtsal kurallarına göre bu uzak Rurik akrabalarından hiçbirine Rusya Çarlığı Çar'ı olmak üzerinde meşru hak tanınmamakta idi.
Günümüz kültürüne etkisi
Çar Fyodor'un 1584-1598 arasında süren problemli Çarlık dönemi ünlü 19. yüzyıl Rus tiyatro oyunu yazarı olan Aleksey Konstantinovich Tolstoy tarafından serbest nazımla 1868'de yazılmış "Tsar Fyodor Ioannovich" adlı tiyatro oyununda işlenmektedir.[7]
Kaynakça
- ^ a b Kurat, Akdes Nimet (1987). Rusya tarihi: başlangıçtan 1917'ye kadar. xiii. Türk Tarih Kurumu yayınları. s. 175. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017.
- ^ "Ὁ Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Πρίγκιπας (Prenses Teodora)" (Rusça). ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017.
- ^ Nolan, Cathal J. (2002). The Greenwood Encyclopedia of International Relations (İngilizce). 2. Westport, CT Londra: Greenwood Publishing. s. 633. ISBN 0-313-30742-3. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017.
- ^ Uydu Yücel, Prof. Dr. Mualla. Rusya_Tarihi. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. ss. 121-122. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2017.
- ^ Hume, David (1983). The History of England from the Invasion of Julius Caesar to the Revolution of 1688. IV (1778 bas.). İndianapolis: LibertyClassics. s. 376. 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2017 – Online Library of Liberty vasıtasıyla.
- ^ Crankshaw, Edward. Russia and Britain. The Nations and Britain. Collins. s. 126.
- ^ Banham, Martin (1998). The Cambridge Guide to Theatre (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 1115. ISBN 0-521-43437-8.
Dış kaynaklar
- Hosking, Geoffrey, (2004). Russia and the Russians: A History. Cambridge: Harvard University Press, ISBN 0-674-01114-7 (İngilizce)
Dış bağlantılar
- Rusya hükümdarlarının soyağacı
- Kurat, Akdes Nimet (6.baskı: 2014), Rusya Tarihi / Başlangıcından 1917'ye Kadar, Ankara:Turk Tarih Kurumu, ISBN 9751605504. Online:[1] 18 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: IV. İvan (Korkunç İvan) |  Rus çarı 28 Mart 1584 - 16/17 Ocak 1598 | Sonra gelen: Boris Godunov |
