I. Antigonos
| I. Antigonos Monophtalmos | |
|---|---|
| Basileus | |
 Üzerinde Antigonos'un büstü olan bir sikke. | |
| Antigonid Hanedanlığı Basileusı | |
| Hüküm süresi | MÖ 306-301 |
| Taç giymesi | MÖ 306 Antigonia (Suriye) |
| Önce gelen | IV. İskender |
| Sonra gelen | I. Demetrios |
| Doğum | MÖ 382 Elimiotis, Makedonya (antik krallık) (günümüzde Kozana, Yunanistan) |
| Ölüm | MÖ 301 (80-81 yaşında) İpsos, Frigya (günümüzde Çayırbağ, Afyonkarahisar, Türkiye) |
| Eş(ler)i | Stratonice |
| Çocuk(lar)ı |
|
| Hanedan | Antigonid Hanedanı |
| Babası | Filip |
| Dini | Yunan panteonu |
I. Antigonos Monophtalmos (Tek Gözlü Antigonos), (Yunanca: Αντίγονος ο Μονόφθαλμος, d. MÖ 382 - ö. MÖ 301, İpsos, Frigya), Büyük İskender'e bağlı Makedonyalı komutan ve Antigonos Hanedanı'nın (MÖ 306-168) ilk hükümdarı.
Makedonya Krallığı'nda Büyük İskender döneminde Frigya satrapı olarak görev yaptı. Zeki bir strateji uzmanı olarak şöhret kazandı. Büyük İskender'in ölümünden sonra Anadolu'da kendi Helenistik krallığını kurdu ve parçalanmış imparatorluğu yeniden birleştirmeye çalıştı.
İskender'in ölümünden sonra krallığın yönetiminde söz sahibi olan ve diadoh (ardıl) denilen komutanlardan birisiydi. Diğer İskender ardılı komutanlar ile yaptığı İpsos Muharebesi sırasında seksen yaşına iken öldü. Büyük İskender'in imparatorluğunu birleştirme hayalleri onun ölümü ile ortadan kalkmış, her diadoh kendi krallığını kurmuştur.
Yaşamı
İlk yılları
Makedonya'da doğdu. Ailesi hakkında fazla bilgi yoktur. Makedon hükümdarı II. Filip'in generallerinden birisi idi. Kimi kaynaklara göre II. Filip döneminde bilinmeyen bir savaşta tek gözünü kaybederek Monophtalmos (tek gözlü) lakabını aldı.[1]
Frigya Straplığı
II. Filip'ten sonra oğlu Büyük İskender'in komutanı oldu. M.Ö 334'te Büyük İskender'in Anadolu Seferi'ne katıldı ve ordudaki Yunan ücretli askerlerin komutanlığını yaptı.[1] Bu seferdeki başarısı nedeniyle M.Ö 333'te Büyük Frigya satraplığna atandı.
Büyük Frigya bölgesi, Asya ve Makedonya arasındaki yolların çoğunun geçtiği ve söz konusu bölgeleri kontrol altında ve açık tutmak açısından önemli olduğu için iyi bir generale ihtiyaç duyulmaktaydı. İskender, kendisine büyük güven duyduğu için ona bu görevi vermişti. Makedon ve Pers orduları arasındaki İssos Muharebesi'nden sonra Pers ordusundan firar eden ve Büyük İskender Suriye ve Filistin ile meşgul olduğu sırada Frigya'yı ele geçirmeyi planlayan Pers kuvvetlerini yenen Antigonos, İskender'in güvenini haklı çıkardı.[1] Elde ettiği başarılar sonucu sonucunda Likya ve Pamfilya bölgelerinin de satraplığı Antigonos'a verildi.
İskender'in ölümü
İskender'in M.Ö. 323'te ölümünden sonra geride Yunanistan'dan Hindistan'a kadar uzanan beş milyon kilometre karelik bir dünya imparatorluğu kalmıştı. Antigonos, Büyük İskender'in ölümü ile satraplıktan bir hükümdara gönüştü. Önce Frigya'da tek başına denetim sağladı. Kimilerine göre tek gözünü Frigya'yı Persler'e karşı savunurken kaybetti.
Güç mücadelesi
İskender İmparatorluğu'nun, her birini İskender'in bir komutanının yönettiği satraplıkları arasındaki güç mücadelesi sırasında Antigonos, bölgesinin sınırlarını genişletti. İskender ölünce imparator vekili olarak atanmış olan Asya satrabı Perdikkas’dan Pamphylia ve Likya yörelerini aldı.
Perdikkas'ın M.Ö. 321'de bir suikast sonucu öldürülmesi üzerine toplanan Triparadisos Konseyi'nde Antigonos, Asya'daki ordunun kumandanı seçildi.[2]
Antigonos, M.Ö. 320'de Perdikkas'ın kardeşi Alkestas ve Kapadokya satrabı Evmenes üzerine seferler düzenledi. Evmenes'e karşı kazandığı zaferin ardından Anadolu'da bir kral gibi saltanatını devam ettirmeye başlayan Antigonos, İskender'den kalan tüm yerleri almak için girişimlerde bulundu.
Antigonos'un güçlenmesi, Ptolemaios, Seleukos, Kassandros ve Lisimahos'un kendsisine karşı bir koalisyon kurmasına yol açtı. Müttefik güçler ile Antigonos arasında M.Ö. 311'e kadar süren Dört Yıl Savaşı başladı. Savaş sonunda yapılan barış anlaşması ile Seleukos dışındaki komutanlar, IV. Alexanderos'u komutanları olarak kabul ettiklerini, o tahta çıkana kadar Kassandros‟u imparatorluk naili olarak tanıdıklarını ilan ettiler. Ptolemaios'ın Mısır'da, Lysimakhos'un Trakya da, Antigonos'un da Asya‟da hüküm sürmesi kararlaştırıldı. Böylece Antigonos, bu savaştan gücünü büyük ölçüde koruyarak çıktı ama Babil ve Doğu satraplıklarını kaybetti. Büyük İskender'in karısı Roksana ile oğlu IV. Aleksanderos, makamını güvence altına almak isteye Kassandros tarafından öldürtülünce Antigonos'un imparatorluğu diriltme hedefi ortadan kalktı.[1]
Büyük İskender‟in oğlu ve karısının öldürülmesi üzerine diodohlar arasında bir kargaşa dönemi yaşandı. Babil'de İskender'in komutanlarından Selevkos kendi devletini kurdu. Antigonos bunun üzerine M.Ö. 310'da Babil'e sefer düzenledi ancak başarılı olamadı ve geri çekildi; diğer meselelerle ilgilenmek için Batı'ya yöneldi. Oğlu Demetrios'u bir donanma ile birlikte Yunanistan'a gönderen Antigonos oğlu ile birlikte Kasandres'i Atina'dan çıkardı ve burada demokratik bir hükûmet kurdu.[2] Ardından yeniden doğuya yönelmeye karar veren Antiogonos, oğlunu geri çağırıp Kıbrıs‟ın fethi için görevlendirdi. Ada büyük ölçüde Ptolemaios‟un kardeşi Menelaos'un kontrolündeydi. Menelaos ile Demetrios arasındaki muharebenin galibi Demetrios oldu. Bu haber üzerine Ptolemaios, orddu ve donanmasıyla Kıbrıs'a doğru yola çıktı; ancak savaştan yenik ayrılıp Mısır'a döndü.
Antigonos Hanedanlığının kurulması
Antigonos, M.Ö. 306'da Demetrios'un zaferinin haberini alınca diadem taktı; oğlunun da diadem takmasına izin verdi. Böylece halefini belirkemiş oldu ve Anigonos hanedanlığı başladı.[1] Antigonos hanedanlığının ilanı üzerine Kasandres, Ptolemaios ve Lisimahos da M.Ö. 305 yılında kendilerini kral ilan ettiler ve İskender İmparatorluğu böylece beş krallığa bölündü.
Mısır ve Rodos seferi
Denizden ve karadan saldırarak Ptolemaios Krallığını yıkmayı planlayan Antigonos, Kıbrıs'taki oğlu Demetrios'u başkent Antigoneia'ya çağırdı. Çıktıkları Mısır seferi başarısızlıkla sonuçlandı ve Antigonos'un saygınlık kaybetmesine neden oldu.
Antigonos Mısır seferinin ardından, Helenistik dönemin en önemli deniz güçlerinden birisi haline gelen Rodos'a sefer yaptı ancak bu sefer de başarılı olamadı; iki tarafın eşit şartlarda bir anlaşma yapması ile sefer sonlandı.
İpsos Savaşı ve ölümü
Antigonos'un Mısır ve Rodos seferlerindeki başarısızılığının ardından İskender'in ardıllarından Kassandros, Atina'yı tehdit etmeye başlamıştı. Demetrios hemen Atina'ya yöneldi, Kassandros'u yendi.
Yunanistan'daki gelişmeler üzerine Ptolemaios Seleukos ve Lysimakhos kendileri için tehdit olarak gördükleri Antigonos'a karşı birleşti, M.Ö. 301 yazında saldırıya geçtiler. Anadolu'yu istilaya gelen Lysimakhos ile Antogonos arasında bir kovalamaca başladı. Lysimakhos, Antogonos'un karşısına çıkmıyor, Seleukos'un yardıma gelmesini bekliyordu. Hindistan seferini tamamlayan Seleukos, beraberinde 500 savaş fili ile Anadolu'ya yöneldi. Demetrios da Yunannistan'da Kassandros ile geçici bir barış yapış Anadolu'ya, babasının yanına geçti.
Savaş,Çay ile Bolvadin ilçeleri civarında bulunduğu düşünülen İpsos'ta başladı. Seksen yaşındaki Antigonso, İpsos Muharebesi olarak tarihe geçen bu savaşta öldü. Antigonos krallığı bu savaş ile tamamen yıkıldı ve müttefikler arasında paylaşıldı. Büyük İskender'in imparatorluğunu birleştirme hayalleri ortadan kalktı, her diadoh kendi krallığını devam ettirdi.
Antigonos lahdi
Antigonos için karısı Arete'nin yaptırdğı lahit, 2015 yılında Hisardere nekropolü kazılarında bulunmuştur.[3] Antigonos'un bedeni bu lahit içine 3 kat yün kefene sarılarak defnedilmiştir. Lahit, İznik Müzesi'nde sergilenir. Üzerinde Arete'nin yasını ifade eden bir yazıt bulunur.[4]
Kaynakça
- ^ a b c d e Balcılar, Meriç Batuhan (2022). "Büyük İskender sonrası Helenizm ve Diadokh Antigonos Monophtalmos (M.Ö. IV. yüzyıl)" (PDF). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ a b Gürbüz, Erdoğan (2020). "Helenistik Dönemde Mısır" (PDF). Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 27 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Kaya, Fatih Hakan; Meriç, Aygün Ekin; Türkmenoğlu, Ahmet; Kutbay, Gülşen (1 Ağustos 2023). "İznik/Hisardere Nekropolü'nde bulunan Eros-Komos bezemeli iki lahit". TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (32): 125-144. doi:10.22520/tubaar.1239925. ISSN 1301-8566.
- ^ "2 bin 200 yıllık aşk mesajı çözüldü: Ben üzgün Arete saçlarımı yoluyor ve ağlıyorum". CNN Türk. 16 Ocak 2023. 16 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2023.
