İçeriğe atla

Hüsameddin Çelebi

Hüsameddin Çelebi (d. 1225, Konya - ö. 1284, Konya) Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin, Mesnevî’yi yazmasına vesile olan müridi ve halifesi.

Asıl adı Hüsameddin Hasan olup, Urmiye'den Konya'ya göç eden Kürt[1] bir aileye mensuptur ve bilge ve kibar kişiliği sebebiyle kendisine "Çelebi" unvanı verilmiştir. Babasının adı Muhammed, onun babasının adı da Hasan'dır.[2] Konya'da doğup büyüyen Hüsameddin Çelebi, Urmiye'den Anadolu'ya göç edip Konya'ya yerleşen bir aileye mensuptur. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî'sinin ilk cildinin önsözünde onun aslen Urmiyeli olduğunu ve “Kürt olarak yattım, Arap olarak kalktım” diyen bir şeyhin soyundan geldiğini kaydeder.[3][4] Bu şeyhin, ünlü Kürt Tarikat el-Aleviyye'nin Vefâiyye kolunun kurucusu olan Tâcülârifîn Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî (ö. 1107) olduğu kabul edilmektedir.[2][5] Ancak, bu kişinin Urmiyeli Hüseyin b. Ali b. Yezdânyâr (ö. 945) olma ihtimali de bazı araştırmacılar tarafından dile getirilmiştir.[6] Mesnevî'de ve Menâkıbü’l-Arifîn’de Hüsâmeddin’in ancak üç nesil öncesine giden şeceresinde dedesinin adı "Ahî Türk" olarak kaydedilmiştir. Fakat bu bir unvan olup, Hüsâmeddin Çelebi'ye "Ahî Türkoğlu" unvanı verilmesi babasının Konya ve yöresindeki ahîlerin şeyhi olması sebebiyledir.[2][4]

Ahmed Eflâkî'nin (ö. 1360) Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Mevlevî tarikatı hakkında geniş bilgiler içeren Farsça kaleme alınmış Menakıbü'l-Arifîn isimli eserinde anlattığına göre;[7] Hüsameddin henüz ergenlik çağına ulaşmadan babası ölmüştür. Bunun üzerine, onu, babasının yerine ahilerin reisi yapmak istemişlerse de kendisi Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'ye intisap etmiş ve malvarlığını da Mevlana'ya ve tarikatına bağışlamıştır. Mevlânâ'ya samimi bir sevgiyle bağlanan Hüsâmeddin Çelebi, bu sebeple mensup olduğu Şâfiîliği terkedip Mevlânâ'nın mezhebi olan Hanefîliğe girmek istemiş, fakat Mevlânâ buna izin vermemiştir. Hüsâmeddin'in Mevlânâ'ya gösterdiği sevgiye karşılık Mevlânâ da kendisini diğer dostlarından ve akrabalarından daha üstün tutmuştur.[4]

Talebelere Ferîdüddin Attâr'ın Mantıku't-Tayr ve Hakîm Senâî'nin Hadîkatü'l-Hakika'sı gibi eserlerin okutulduğunu gören Hüsameddin, Mevlana'ya Mesnevî'nin yazılması fikrini vermiş ve onu bu yönde teşvik etmiştir.[4][8] Mesnevi'nin kâtipliğini de yapan Hüsameddin Çelebi ile ilgili Mesnevi'de bolca övgüler mevcuttur. Mevlana, eserini Hüsameddin Çelebi'ye ithaf etmiştir.[9]

Mevlana daha hayatta iken yerine geçecek kişi olarak Hüsameddin Çelebi'yi işaret etmişti.[10] Mevlana'nın ölümünden (1273) sonra Mevleviliğin ilk postnişini olan Hüsameddin Çelebi, Mevlana'nın mezarı üzerine türbe yaptırdı. Kendisi de 25 Ekim 1284 tarihinde Konya'da vefat edince Mevlânâ'nın baş ucuna defnedildi.[11]

Kaynakça

  1. ^ "HÜSÂMEDDİN ÇELEBİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 20 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2024. 
  2. ^ a b c Şefik Can, "Hazreti Mevlana'nın Etrafındakiler", Konya Belediyesi sitesi 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (erişim: 7.1.2021)
  3. ^ "HÜSÂMEDDİN ÇELEBİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024. 
  4. ^ a b c d H. Ahmet Sevgi, "Hüsâmeddin Çelebi" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 18, Ankara 1998, s. 512
  5. ^ Ahmet Yaşar Ocak - Türk Sufiliğine Bakışlar.pdf 28 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 42.
  6. ^ Ethem Cebecioğlu, "İbn Yezdânyâr" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 20, Ankara 1999, s. 450
  7. ^ Tahsin Yazıcı, "Menâkıbü’l-Arifîn" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 29, Ankara 2004, s. 114
  8. ^ "Şeyh Hüsameddin Çelebi", İslam Alimleri Ansiklopedisi, ehlisunnetbuyukleri.com 29 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (erişim: 7.1.2021)
  9. ^ Semih Ceyhan, "Mesnevi" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 29, Ankara 2004, s. 327
  10. ^ Nuri Şimşekler, "Mevlevilik", Konya B.Şehir Belediyesi Websitesi 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (erişim: 8.1.2021)
  11. ^ Mehmet Önder, "Mevlevîliğin Sistemleşmesi, Sultan Veled ve Diğer Postnişinler" 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler, Konya 2003, ss. 131-150. (erişim: 8.1.2021)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mesnevî (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî)</span> Mevlananın bir eseri

Mesnevî, Mesnevî-i Şerif ya da Mesnevî-yi Manevî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin altı ciltlik Farsça eseri. Mesnevî, doğu klasik edebiyatında, uyakça müstakil beyitlerinin, ikişer mısrası kafiyeli olan bir nazım türüdür ve muhtelif şairlerin neşrettikleri birer "Mesnevî" vardır. Yalnız, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin çağından beri, Mesnevî dendiği zaman bu kitap olduğu anlaşılıyor.

<span class="mw-page-title-main">Şems-i Tebrîzî</span>

Şems-i Tebrîzî, İranlı mutasavvıf. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin gönül dünyasında büyük değişikliklere sebep olan ve Mevlânâ tarafından yazılan ilâhî aşk şiirlerinden oluşan "Dîvân-ı Şems-î Tebrîzî" adındaki nazım eser sayesinde tanınan Mevlana'nın sohbet şeyhidir.

<span class="mw-page-title-main">Mevlânâ Müzesi</span>

Mevlânâ Müzesi, Konya'da bulunan, eskiden Mevlâna'nın dergâhı olan yapı kompleksinde 1926 yılından beri faaliyet gösteren müzedir. "Mevlana Türbesi" olarak da anılır.

<span class="mw-page-title-main">Şeb-i Arûs</span> Mevlevilikte Mevlânâ Celaleddin-i Ruminin öldüğü gece

Şeb-i Arus, Türkçe: Düğün Gecesi,, Mevlevilikte Mevlânâ Celaleddin-i Rumi'nin öldüğü gecedir. Mevlana Celaleddin Rumi, bu geceyi Rabb'ine, sevgiliye kavuşma gecesi olarak düşündüğü Düğün Gecesi olarak adlandırır. Rumi'nin ölüm yıl dönümlerinde 17 Aralık tarihlerine denk gelen haftalarda yapılan ve Vuslat Yıldönümü Uluslararası Anma Törenleri olarak isimlendirilmeye başlanılan törenler, halk arasında "Şeb-i Arus" olarak da anılmaktadır. Arus kelimesi aslında yanlışlıkla Arapçadaki "عروج" (Yükseliş) kelimesinin yerinde kullanılmıştır, yani ölümden sonra ruhun semaya yükselişi anlamına gelmektedir. Şeb-i Arus törenleri ve etkinlikleri Konya Mevlana Kültür Merkezinde yapılmaktadır.

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, Kürt asıllı İslâm âlimi, mutasavvıf ve şairdir. Nakşibendi Hâlidîlik yolunun öncüsüdür.

<span class="mw-page-title-main">Mevlevîlik</span>

Mevlevîlik, 13. yüzyılda yaşamış Mevlana Celaleddin Rumi'nin tasavvufî düşünceleri üzerine, kendisinin ölümü ardından gelişen tarikattır.

<span class="mw-page-title-main">Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî</span> Türk tasavvuf âlimi ve şair (1207–1273)

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Celâleddin Muhammed Rumi, ayrıca Celaleddin Muhammed Belhî veya yaygın adlarıyla Mevlânâ veya Rumi, 13. yüzyılda Anadolu'da yaşamış bir Fars tasavvufçu, ilahiyatçı ve Sufi bir mistik şairdir. Mevlana'nın etkisi ulusal sınırları ve etnik ayrımları aşar: onun manevi mirası son yedi yüzyıldır İranlılar, Tacikler, Türkler, Yunanlar, Peştunlar, Orta Asya ve Hint Yarımadası Müslümanları tarafından büyük ölçüde takdir edilmektedir. Şiirleri dünya dillerinin çoğuna geniş çapta çevrilmiş ve çeşitli biçimlere aktarılmıştır. Mevlana, Amerika Birleşik Devletleri'nde "en popüler şair" ve "en çok satan şair" olarak tanımlanmıştır.

Seyyid Burhaneddin (d. 1165, Tirmiz - ö. 1244 Kayseri) Mevlânâ Celâleddîn Rûmî'nin yetişmesinde büyük emeği olan İslâm alîmi ve düşünürü.

<span class="mw-page-title-main">Hacı Bektaş-ı Veli</span> Anadolu ermişi

Hacı Bektâş Velî ; mistik, seyyid, mutasavvıf, âlim ve İslam filozofu. Alevi-Bektâşiliğin fikir ve isim öncülerindendir. Kendisinin yolunu takip edenlere Bektâşi adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Ebu'l-Vefa el-Bağdadi</span>

Ebu'l-Vefâ el-Bağdâdî, el-Kâkes veya el-Kürdî lakaplarıyla da bilinen Ebu'l-Vefâ Tâcü'l-Ârifîn Seyyid Muhammed bin Muhammed Arîz el-Bağdâdî, Vefâ'îyye tarikâtının kurcusudur. Menâkıbnâme'sinde Ali el-Mûrtezâ'nın soyundan bir seyyid olduğu kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sema (tasavvuf)</span>

Sema veya Sama,, sufinin musiki nağmelerini dinlerken sesi ve anlamı işitmesi, vecde gelip hareket etmesi ve kendinden geçip dönmesi anlamında bir tasavvuf terimidir.

<span class="mw-page-title-main">Mevlana Üniversitesi</span>

Mevlana Üniversitesi Gevher Sultan Eğitim Araştırma, Kültür ve Sağlık Vakfı tarafından kuruluş işlemleri yürütülmüş ve 07.07.2009 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 5913 nolu kanunun ek 114. Maddesi ile Konya ilinde kurulan vakıf üniversitesiydi. Üniversite adını Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'den almaktadır. 2010-2011 eğitim-öğretim döneminde eğitim öğretime başlamıştı. Temmuz 2016'da 196 öğretim üyesi görev yapmakta ve 3.784 lisans, 349 yüksek lisans ve 36 doktora öğrencisi üniversitede aktif olarak eğitimlerine devam ediyordu. 23 Temmuz 2016 tarihinde, Olağanüstü Hal (OHAL) Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararname'yle üniversite kapatılmıştır.

Muhammed Sultan Bahaeddin Veled veya kısaca Sultan Veled, Mevlana Celaleddin Rumi'nin oğlu, Mevlevîliğin asıl kurucusu, ikinci piri ve divan şairidir.

Âteşbâz-ı Velî ya da gerçek adıyla Yûsuf bin İzzeddin, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin aşçısı ve Mevleviliğin önemli isimlerinden. 13. yüzyılda adına Konya'da bir türbe yapılmıştır. Ayrıca adına kızıl tuğlalardan bir türbe yaptırılan tarihteki ilk aşçı olarak bilinmektedir.

Filibeli Sıtkı Dede, 19. yüzyılda Konya'da yaşamış din adamı, hattat ve Mevlâna Dergâhı son mesnevîhânı.

Menâkıbnâme ; velilerin, tarikat büyüklerinin ve şeyhlerin kerametlerini konu alan eserlere verilen addır.

İsmâil Rusûhî Dede ya da Ankaravî İsmâil Rusûhî Efendi, Galata Mevlevîhânesi şeyhlerindendir. Mutasavvıf kimliğinin yanında devrinin önemli ilim adamlarından olan Ankaravî, değişik konularda yirmi dört adet eser yazmıştır. Bazı kaynaklarda eser sayısı 28 olarak belirtilir. Mesnevi hakkındaki çalışmalarıyla da Anadolu tasavvuf hareketinin önde gelen isimleri arasında yer alır.

Menâkıbü'l Ârifîn, Ahmed Eflâkî'nin Mevlana Celaleddin Rumi ve Mevlevilik hakkındaki kitabı.

Ferîdûn Sipehsâlâr veya tam adıyla Mecdüddîn Ferîdûn b. Ahmed-i Sipehsâlâr Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve tarikatı hakkında ilk menâkıbnâmelerden biri sayılan Risâle-i Sipehsâlâr be-Menâkıb-ı Hazret-i Hudâvendigâr’ın yazarı. Eserlerinde Mevlana'nın Ahî Evran'dan haz etmediğini yazar.

Tasavvuf tarikatları listesi, bu listede gelişmeye bağladığı 8. yüzyıldan, çeşitli kollara ayrıldığı günümüze kadar İslam dünyasındaki tasavvufi tarikatlar listelenecektir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.