Kertenkeleler veya kelerler (Lacertilia), çoğu okyanus ada zincirinin yanı sıra Antarktika hariç tüm kıtalarda yaşayan 6.000'den fazla türü olan, yaygın bir pullu sürüngen grubudur. Grup, yılanları ve Amphisbaenia'yı kapsamadığı için parafiletiktir; bazı kelerler, bu iki dışlanan grupla diğer kelerlerden daha yakından ilişkilidir. Kelerlerin boyutları, birkaç santimetre uzunluğundaki bukalemun ve gekolardan 3 metre uzunluğundaki Komodo ejderine kadar değişir.
Kambriyen, yaklaşık 538,8 milyon yıl önce başlayıp 485,4 milyon yıl öncesine kadar devam eden jeolojik dönemi ifade eder. Bu dönem, Farklı hayvan gruplarının karmaşıklaştığı, hayvanların çeşitlendiği bir dönemdir. Adını Galler'in Latince karşılığı olan Cambria'dan alan Kambriyen Dönem, yer kabuğundaki dikkate değer değişimler, deniz seviyelerinin yükselmesi ve iklim değişiklikleri gibi etkilerle şekillendi.
Lacertidae, Autarchoglossa alttakımına bağlı bir sürüngen familyasıdır. Lacertidler genelde kertenkele olarak anılırlar. Avrupa, Afrika ve Asya'ya özgüdür.
John William Dawson, Kanadalı jeolog ve üniversite yöneticisi.
Palaeoctopus newboldi, yaklaşık 89-71 milyon yıl önce, Geç Kretase'de yaşamış soyu tükenmiş bir bazal ahtapottur. Bu türe tahsis edilen fosil madde, Lübnan'daki Hajoula Dağı bölgesinden ortaya çıkmıştır. Holotip, Lübnan Dağı'nın eski manastırı olan Sahel-el-Alma'nın altında bulundu ve Londra'daki Doğal Tarih Müzesi'nde saklandı. Fosil, Cirrina'ya ait olabilir. İlk olarak P. pelagicus olarak tanımlanmış olan Vallecino, Meksika'daki Turonian'dan örnekler, bir geçiş fosili kısmı olarak yeniden yorumlandı.
Diapsidler, bundan yaklaşık 300 milyon yıl önce, geç Karbonifer dönemi sıralarında kafataslarının her iki tarafında iki delik geliştiren bir grup amniyot tetrapottur. Diapsidler çok çeşitlidir ve tüm timsahları, kertenkeleleri, yılanları, tuataraları, kaplumbağaları ve kuşları içerir. Bazı diapsidler ya bir deliği (kertenkeleler) ya da her iki deliği kaybetmiş ya da yeniden yapılandırılmış bir kafatasına sahip olsalar da, atalarına göre hala diapsid olarak sınıflandırılırlar. Bugün dünyanın çeşitli yerlerinde en az 7,925 diapsid sürüngen türü bulunmaktadır.
Ulusal Fosil Ağaç Parkı, Tiruvakkarai, Hindistan'ın Tamil Nadu eyaletindeki Villupuram Bölgesi'nde bulunan ve Hindistan Jeolojik Araştırması (GSI) tarafından korunan bir Ulusal Jeo-miras Anıtıdır. Park 1940 yılında kuruldu. Thiruvakkarai'nin 1 km doğusunda, Tindivanam ile Puduçeri arasındaki yol üzerindedir.
Specimen Dağları, 8.379 feet yüksekliğinde, Yellowstone Milli Parkı'ndaki Lamar Vadisi'nin güney kenarı boyunca yaklaşık 8,5 mil (13,7 km) boyunca uzanan bir sıradağdır. Sıradağ, Lamar Vadisi'ni Mirror Platosu'ndan ayırır. Sıradağ, Tower Junction bölgesinden Amethyst Dağı'na kuzeybatıdan güneydoğuya doğru yönlendirilmiştir. Sıradağ, ametist, opal ve taşlaşmış ağaç varlığıyla tanınır. Yerel madenciler tarafından Specimen Dağı olarak anılıyordu ve muhtemelen araştırmacılar tarafından 1870'ten çok önce adlandırıldı. Sıradağın güney tarafı, Tower Junction ve Soda Butte Creek arasındaki 18,8 mil (30,3 km) uzunluğundaki Specimen Dağları Yolu ile aşılır. Yol Taşlaşmış Orman ve 9.614 fit (2.930 m) yüksekliğindeki Ametist Dağı'nın zirvesinden geçer.
Eureptilia, Sauropsida'nın iki ana grubundan birisidir. Eureptilia yalnızca tüm Diapsidleri değil, aynı zamanda daha önce yaşamış Anapsida kladındaki, eski "Cotylosauria" ismiyle sınıflandırılan bir dizi ilkel Permo-Karbonifer canlılarını da içerir.
Sauropsida, büyük ölçüde Reptilia sınıfına eşdeğer olan bir amniyot grubudur. Sauropsida, memelileri içeren amniyotların kladı olan Synapsida'nın kardeş taksonudur. Erken sinapsidler tarihsel olarak "memeli benzeri sürüngenler" olarak anılsa da, tüm sinapsidler, herhangi bir modern sürüngenden çok memelilerle daha yakından ilişkilidir. Sauropsidler ise memelilerden çok modern sürüngenlerle daha yakından ilişkili tüm amniyotları içerir. Buna, Linnaean taksonomisinde başlangıçta ayrı bir sınıf olarak adlandırılmasına rağmen, şu anda arkosauriyen sürüngenlerinin bir alt grubu olarak tanınan Aves (kuşlar) dahildir.
Romeriida, günümüzdeki temsilcileri kuşlar ve timsahlar olan diapsida kladını, Paleothyris cinsini ve Protorothyridae familyasındaki bazı türleri içeren bir sürüngen kladıdır. Laurin & Reisz (1995) tarafından filogenetik olarak Paleothyris ve diapsidlerin son ortak atası ve tüm soyundan gelenler olarak tanımlanmıştır. Klad, ismini yirminci yüzyılın önde gelen omurgalı paleontoloğu Alfred Romer'den almıştır.
Sauria, arkozorların ve lepidosaurların en son ortak atalarını ve tüm soyundan gelenleri içeren bir sürüngen kladıdır. Kaplumbağaların Sauria içinde bulunduğunu varsayarsak, grup diapsidlerin taç grubu veya genel olarak sürüngenler olarak düşünülebilir. Son genomik çalışmalar ve fosil kayıtlarındaki kapsamlı araştırmalar ile kaplumbağaların daha önce düşünüldüğü gibi Saurian öncesi parareptillerle değil, arkozorlarla yakından ilişkili olduğu öne sürülüyor. Sauria, tüm modern sürüngenleri ve çeşitli soyu tükenmiş grupları içerir. Sauria, sürüngenlere memelilerden daha yakın akraba olan çeşitli kök sürüngenleri de içeren Sauropsida grubu içinde yer alır.
Archosauromorpha, lepidozorlardan ziyade arkozorlarla daha yakından ilişkili tüm sürüngenleri içeren bir diapsid sürüngen kladıdır. Archosauromorflar ilk olarak Orta Permiyen döneminde ortaya çıktı ancak Triyas devrinde çok daha yaygın ve çeşitli hale geldiler.
Paleothyris, Nova Scotia'da Orta Pensilvaniyen çağında yaşamış küçük, çevik, anapsid bir romeriidan sürüngenidir.
Parareptiller, küçük kertenkele benzeri canlıların yanı sıra, bazıları sivri uçlar ve zırh plakaları ile kıllanan daha büyük hayvanları içeren sıra dışı sürüngenler grubuydu. Diğer sürüngenlerin çoğundan farklı olarak, birçok parareptilin kafasının arkasında fenestrae adı verilen delikler yoktu. Bu pencere açıklıkları, dinozorlar gibi daha gelişmiş sürüngenlerin kafataslarını hafifletmeye yardımcı oldu. Pek çok parareptil otçul, künt, peg benzeri dişlere sahip gibi görünürken diğerleri muhtemelen böcekleri ve diğer eklembacaklıları yemiştir. Muhtemelen en ilkel parareptil grubu, Geç Permiyen Güney Afrika'dan gelen kertenkele benzeri milleretidlerdi. Geleneksel olarak, kafataslarının arkasında da pencereleri olmayan kaplumbağalar parareptiller arasında yer alır. Parareptiller ilk olarak geç Karbonifer dönemde ortaya çıktılar ve Triyas-Jura soy tükenme olayında yok oldular.
Orovenator, fosilleri ABD, Oklahoma'daki Aşağı Permiyen yataklarında bulunmuş bazal diapsid cinsi. Oklahoma'daki Richards Spur bölgesinden alınan iki kısmi kafatasından bilinmektedir.
Archaeothyris, Geç Karbonifer döneminde yaşamış ve Nova Scotia'dan bilinen soyu tükenmiş bir ophiacodontid sinapsit cinsidir. 306 milyon yıl öncesine tarihlenen Archaeothyris, Echinerpeton adı verilen daha az bilinen bir sinapsid ile birlikte bilinen en eski tartışmasız sinapsidlerdir. Adı 'eski pencere' (Yunanca) anlamına gelir ve kafatasındaki açıklığa, bunun erken bir sinapsit olduğunu gösteren temporal fenestraya atıfta bulunur. Yine Nova Scotia'dan Protoclepsydrops biraz daha eskidir, ancak çok parçalı malzemelerle bilinir.
Westlothiana, yaklaşık 338 milyon yıl önce Visean Karbonifer çağının son bölümünde yaşamış sürüngen benzeri bir tetrapod cinsidir. Cinsin üyeleri, günümüz kertenkelelerine yüzeysel bir benzerlik taşıyordu. Cins, tek bir tür olan, Westlothiana lizziae'den bilinmektedir. Tip örneği, 1984 yılında İskoçya, West Lothian, East Kirkton Quarry'deki East Kirkton Kireçtaşı'nda keşfedildi. Bu örnek, fosil avcısı Stan Wood tarafından "kertenkele Lizzie" olarak adlandırıldı ve bu isim diğer paleontologlar ve basın tarafından hızla benimsendi. Numune 1990 yılında resmi olarak adlandırıldığında, bu takma ismin anısına "lizziae" tür adı verildi. Bununla birlikte, benzer vücut şekline rağmen, Westlothiana gerçek bir kertenkele olarak kabul edilmez. Westlothiana'nın anatomisi hem "labirentodont" hem de sürüngen özelliklerinin bir karışımını içeriyordu ve başlangıçta bilinen en eski sürüngen veya amniyot olarak kabul edildi. Ancak, güncellenmiş çalışmalar bu tanımlamanın tamamen doğru olmadığını göstermiştir. Westlothiana, ilk amniyotlardan biri olmak yerine, Amniota'nın oldukça yakın bir akrabasıydı. Sonuç olarak, orijinal tanımdan bu yana çoğu paleontolog, cinsi diadectomorpar ve seymouriamorpar gibi diğer amniyot akrabalarının yanı sıra Reptiliomorpha grubuna yerleştirir. Daha sonraki analizler genellikle cinsi, amniyotlara veya lissamfibiyenlere veya potansiyel olarak aynı anda her ikisine de yakın olabilen olağandışı tetrapodların bir koleksiyonu olan Lepospondyli'nin en erken ayrılan üyesi olarak yerleştirir.
Apsaravis, Kretase döneminde Asya'da yaşamış bir bazal ornithuromorf cinsi. Bilinen tek türü olan Apsaravis ukhaana, yaklaşık 78 milyon yıl önce, Geç Kretase döneminin Kampaniyen çağında yaşadı. Fosilleşmiş kalıntıları Moğolistan'ın Gobi Çölü'ndeki Ukhaa Tolgod'da Djadokhta Formasyonunun Camel's Humps alt bölgesinde bulundu. Bunlar Moğol Bilimler Akademisi/Amerikan Doğa Tarihi Paleontolojik Keşif Gezileri Müzesi tarafından 1998 tarla sezonunda toplanmıştır. Norell ve Clarke (2001) tarafından tanımlanmıştır.
Claudiosaurus Madagaskar'daki Morondava Havzası'nın Permiyen'e tarihlenen Sakamena Formasyonu'ndan soyu tükenmiş bir diapsid sürüngen cinsidir. Claudiosaurus en bazal neodiapsidlerden biridir. Claudiosarus'un Neodiapsida'nın kardeş grubu olduğu da bulunmuştur. Omurgasının, girlesinin ve uzuvlarının deseni, Claudiosaurus ve Thadeosaurus'un yakın bir ortak atayı paylaştığını gösterir.
Wikimedia Commons'ta Hylonomus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Hylonomus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
