Hurri-Urartu dilleri
| Hurri-Urartu dilleri | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Mezopotamya, Anadolu, Güney Kafkasya |
| Sınıflandırma | Kendi başına bir dil ailesi. Olası önerilen Dene-Kafkas makro dilleri?Hipotez Alarodian dilleri?Hipotez |
| Alt bölümler | |
  Urartu ve Hurri dillerinin etki ve yayılım alanları. | |
Hurri-Urartu dilleri; sadece Hurrice ve Urartuca olmak üzere, bilinen iki dilden oluşan, Antik Yakın Doğu'nun soyu tükenmiş bir dil ailesidir.
Sınıflandırma
Her ikisi de çivi yazısı ile kanıtlanmış olan Hurrice ve Urartuca dilleri arasındaki genetik ilişki tartışılmazdır. Hurri-Urartu'nun diğer dil aileleriyle olan daha geniş bağlantıları ise tartışmalıdır.[1] 19. ve 20. yüzyılda, yazıt ve belgelerinin deşifre edilmesinden sonra, Hurrice ve Urartuca'nın, bölgede konuşulan Semitik veya Hint-Avrupa dilleri ile ilişkisinin olmadığı anlaşılmıştır, günümüze kadar gelen geleneksel görüş ise, başka dil aileleri ile açıkça ilişkisi olmayan, kendi başına bağımsız ve birincil bir dil ailesi olduğudur.[2][3][4]
Hurri-Urartu'nun dışsal genetik ilişkisine dair ilk öneriler, 20. yüzyılın ilk yarısında tarihsel "Alarodian" önerisine dahil edilmiş olan Kartvelian dilleri, Elamca ve bölgedeki Semitik ve Hint Avrupa olmayan diğer diller ile olmuştur.
Dilbilimciler "I.M Dyakonov ve S.A Starostin; Hurri-Urartu dil ailesini, (ergatif ve aglütinasyon da dahil olmak üzere) ortak gramer ve fonetik özellikleri ile yakından ilişkilendirildiği, Kuzeydoğu Kafkasya dil ailesinin, bir kolu olarak dahil edilebileceğini öne sürmüşlerdir, "Starostin; Çin-Kafkas hipotezi çerçevesinden, Kuzey Kafkasya ve Hurri-Urartu ailelerinin belirli bir yakınlaşmasının var olduğunu vurgular. Dyakonov tarafından da savunulan Fritz Hommel'in "Alarodian dilleri teorisiyle de bağlantı oluşturulmuş olur.[5][6][7] Birçok araştırma, bu bağlantıların muhtemel ve olası olduğunu savunur,[8][9] beraberinde ise diğer dilbilimciler, önerilmiş olan dil ailelerinin şüpheli olduğunu[4][10] veyahut herhangi bir bağlantı mümkün olsa da, kanıtların kesin olmaktan çok uzakta olduğunu belirtir.[11][12]
"Arnaud Fournet ve Allan R. Bomhard ise; Hurri-Urartu'nun, Hint-Avrupa dil ailesi ile kardeş bir dil ailesi olduğunu iddia eder.[13][14] Eteokıbrıs dilinin araştırmacıları, bir takım morfemlerin Hurrice ile benzerliğine dikkat çeker, Kıbrıs-Minos yazıtının şifrelerinin eksik çözülmesi ve dil hakkındaki yetersiz bilgiler ve kronolojik boşluklar nedeniyle çözülememiştir.
Tarihçe ve kullanımı
Hurri-Urartu dillerinin veya önceden bölünmüş bir Proto-Hurri-Urartu dili'nin, ilk olarak Kura-Araks Kültürün'de konuşulduğu varsayılmaktadır.[15][16][17][18]
Hurrice, MÖ 2300- MÖ -1000 yılları arasında Mezopotamya, Suriye'nin kuzey kesimleri ve Anadolu'nun güneydoğu kesimlerinde konuşuldu.[19]Mittani (MÖ 1450-1270), Manna Krallığı ve Nairi[20] konfederasyonun da Hurrice konuşan toplulukların var olması muhtemeldir, bu konuda yeterli veriler olmadığından, toplulukların hangi dilleri ne ölçüde konuştuklarına dair herhangi bir çıkarım yapmak zordur. Yetersiz bir şekilde önerilmiş olan Kassit dili, Hurri-Urartu dil ailesine ait olabilir.[21]Akadca metinler ve arkeolojik kanıtlara dayanarak, Marhaşi ve Antik Margiyana krallığını tanımlamak için önerilen, Marhaşi kişisel isimlerinin, Hurrice nin bir Doğu varyantı ya da Hurri-Urartu dil ailesinin daha başka bir dili olduğuna dair bir işaret olarak da yorumlanır.[22]
Antik çağlarda Hitit kültürü üzerinde güçlü bir Hurri etkisi de vardı, bu yüzden birçok Hurri metni, Hitit siyasi merkezlerinde bulunur. dilin en erken bilinen metinleri Mitanni Kralı Tuşratta tarafından Firavun III. Amenhotep'e yazılan Amarna mektuplarında bulundu. Eski Hurrice çeşitli erken kraliyet yazıtlarından ve özellikle Hitit merkezlerindeki dini ve edebi metinlerden bilinmektedir.
Urartuca, MÖ 9. yy. sonlarından MÖ 7. yy. sonlarına kadar Urartu eyaletinin resmi yazı dili olarak kabul görmüştür, muhtemelen Van Gölü çevresindeki dağlık bölgelerde ve yukarı Zap vadilerinde nüfusun çoğunluğu tarafından konuşulmuştur. MÖ 2. binyılın başında Hurrice'den ayrılmıştır.[23] Diğer taraftan Paul Zimansky ve bir kısım tarihçiler, Urartuca'nın sadece küçük iktidar sınıfı tarafından konuşulduğunu ve nüfusun çoğunluğunun ana dili olmadığını söylerler.[24]
Her ne kadar Hurri-Urartu dilleri, Urartu krallığının çöküşüyle yok olmuş olsa da, Klasik Ermenicede az sayıda ödünç kelimeyle hayatta kaldığı ileri sürülmektedir.[9][25][26]
Hurri-Urartu ve Sümerce arasında erken bir temas olduğunu gösteren, bazı sözcüksel eşleşmeler vardır.[27]
Notlar
- Alarodian dilleri; Kuzeydoğu Kafkas - Nah-Dağıstan dilleri ile soyu tükenmiş "Hurri-Urartu dillerini kapsayan, Alman şarkiyatçı "Fritz Hommel" tarafından önerilmiş olan hipoteze dayalı bir dil ailesidir.'
Kaynakça
- ^ Wilhelm, Gernot (2008). "Hurrian". Woodard, Roger D. (Ed.). The Ancient Languages of Asia Minor. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 81-104.
- ^ Speiser, E. A. (1941). Introduction to Hurrian. The Annual of the American Schools of Oriental Research. 20. New Haven: The American Schools of Oriental Research.
- ^ Laroche, Emmanuel (1980). Glossaire de la langue Hourrite. Revue hittite et asianique (Fransızca). 34/35. Paris: Éditions Klincksieck.
- ^ a b Smeets, Rieks (1989). "On Hurro-Urartian as an Eastern Caucasian language". Bibliotheca Orientalis. Cilt XLVI. ss. 260-280. 11 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ Diakonoff, I.M. (1984). The Pre-History of the Armenian People. Lori Jennings tarafından çevrildi. New York: Delmar.
- ^ Starostin, Sergei A.; Diakonoff, Igor M. (1986). Hurro-Urartian as an Eastern Caucasian Language. Munich: R. Kitzinger.
- ^ Diakonoff, Igor M. (1995). "Long-Range Linguistic Relations: Cultural Transmission or Consanguinity?" (PDF). Mother Tongue Newsletter. Cilt 24. ss. 34-40.
- ^ Ivanov, Vyacheslav V. (1999). "Comparative Notes on Hurro-Urartian, Northern Caucasian and Indo-European" (PDF). UCLA Indo-European Studies. Cilt 1. ss. 147-264. 24 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ a b Greppin, John A.C. (2008). "The Urartian substratum in Armenian" (PDF). Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences. 2 (2). ss. 134-137. 22 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ Fournet, Arnaud (2013). "About the vocalic system of Armenian words of substratic origins". Archiv Orientální. Cilt 1. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ Zimansky, Paul (2011). "Urartian and Urartians". The Oxford Handbook of Ancient Anatolia. s. 556. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ Gamkrelidze, Thomas V.; Gudava, T.E. (1998). "Caucasian Languages". Arşivlenmiş kopya. Encyclopaedia Britannica. 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ Fournet, Arnaud; Bomhard, Allan R. (2010). "The Indo-European Elements in Hurrian". academia.edu. La Garenne Colombes, Charleston. 14 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ Fournet, Arnaud (2019). "PIE Roots in Hurrian". 14 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
- ^ John A. C. Greppin and I. M. Diakonoff. Some Effects of the Hurro-Urartian People and Their Languages upon the Earliest Armenians.(1991) pp. 720-730. [1] 27 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Charles Burney. Historical Dictionary of the Hittites. (2004) pp. 129. [2] 18 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Marilyn Kelly- Buccellati. Andirons at Urkesh: New Evidence for the Hurrian Identity of the Early Trans-Caucasian Culture. (2004) [3] 18 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Alexei Kassian. Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios. (2014) [4] 2 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Wilhelm, Gernot. 2008. Hurrian. In Woodard, Roger D. (ed.) The Ancient Languages of Asia Minor. p. 81
- ^ "MANNEA". iranicaonline.org. 3 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2015.
- ^ Schneider, Thomas (2003). "Kassitisch und Hurro-Urartäisch. Ein Diskussionsbeitrag zu möglichen lexikalischen Isoglossen". Altorientalische Forschungen (Almanca), 30. ss. 372-381.
- ^ Francfort H.-P., Tremblay X. Marhaši et la civilisation de l'Oxus 3 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. // Iranica Antiqua, vol. XLV (2010), pp. 51–224. doi: 10.2143/IA.45.0.2047119.
- ^ Wilhelm, Gernot. 2008. Urartian. In Woodard, Roger D. (ed.) The Ancient Languages of Asia Minor. p. 105
- ^ "Urartian Material Culture As State Assemblage: An Anomaly in the Archaeology of Empire," Paul Zimansky, Page 103 of 103-115
- ^ Diakonoff, I. M. (1985). "Hurro-Urartian Borrowings in Old Armenian". Journal of the American Oriental Society. 105 (4). ss. 597-603.
- ^ John A. C. Greppin; I. M. Diakonoff, Some Effects of the Hurro-Urartian People and Their Languages upon the Earliest Armenians, Journal of the American Oriental Society, Vol. 111, No. 4 (Oct., 1991), pp. 720-730
- ^ Kassian, Alexei (2014). "Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios". Cuneiform Digital Library Journal, 4. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2020.
