İçeriğe atla

Hortum (meteoroloji)

Terracina (Lazio, İtalya)'da bir hortum
22 Haziran 2007 tarihinde Kanada'nın Manitoba eyaletinde meydana gelen F5 kategorisindeki (önce F4 olduğu tahmin edildi) bir hortum, güneydoğusundan Elie kasabasına yaklaşırken

Hortum, kümülus bulutları ile bağlantılı olarak silindir şeklinde dönerek gezen bir rüzgâr türüdür.[1] Bu "hortum" bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa felaketidir.[1] Hortumlar hakkında bir bilimsel teori ilk olarak 1917 yılında Alfred Wegener tarafından üretilmiştir ve bu teori günümüzde de doğru olarak kabul edilmektedir.[2]

Oluşumu

Hava olaylarının oluşumları ne kadar karışık gözükse de, aslında hepsinin oluşumu birbirleri ile benzer şekildedir. Hortum gibi ekstrem hava olayının oluşmasındaki tek fark; yukarı seviyelere taşınan suyun (konveksiyon) çok daha fazla olması ve sürekli hızlı bir şekilde yükselmesidir. Buna basit bir örnek olarak kaynayan suyu örnek gösterebiliriz. Isındıkça yükselen hava, yukarı seviyedeki soğuk havadan dolayı içindeki su yoğuşarak milyarlarca su partiküllerini açığa çıkarır. Bu milyarlarca mikro su partikülleri yukarıda birleşerek bulut diye adlandırdığımız şekilleri oluştururlar ki, bulutların büyüklükleri de taşınan havanın hızına bağlı olarak değişir. Çok hızlı bir şekilde yükselen sıcak ve nemli hava, yükselen havaya oranla çok daha soğuk olan hava tarafından emilmeye başlar. Bu esnada hava çok kararsızdır ve bu kararsızlığın tepkimesi olarak bulutun altında spiral bir şekil oluşur. Yer seviyesinden hızlıca yükselen hava, basıncı ve sıcaklığı düşürür. Bu esnada rüzgâr şiddetini arttırır ve su buharı yoğunlaşmaya başlar. Yoğunlaşan su buharı, bulutun altında belirmeye başlayan spiral şeklin daha belirgin, havanın ise daha kararsız hale gelmesine neden olarak hortumun gücünün artmasına neden olur. Olgunlaşmaya başlayan spiral şekil alttan emdiği havayı hızla soğutarak yoğuşturur ve şiddetli akıma, şimşeklerle birlikte dolu ve yağmur sağanakları da katılır. Hortumlar tropikal bir siklona oranla çok daha küçük, ancak bir o kadar da yıkıcıdır.

Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum, yerden emdiği sular ile bir "Su hortumu"[3] oluşturur. Havanın mevsimsel değişimine göre kar hortumu ve alev hortumları[4] da oluşabilmektedir.

Kasırga derecelendirme ölçekleri

Kasırgaların gücünü derecelendirmek için çeşitli ölçekler vardır. Fujita ölçeği kasırgaları neden oldukları hasara göre derecelendirir ve bazı ülkelerde güncellenen Geliştirilmiş Fujita Ölçeği ile değiştirilmiştir. En zayıf kategori olan F0 veya EF0 kasırgası ağaçlara zarar verir, ancak önemli yapılara zarar vermez. En güçlü kategori olan F5 veya EF5 kasırgası binaları temellerinden söker ve büyük gökdelenleri deforme edebilir. Benzer TORRO ölçeği, son derece zayıf kasırgalar için T0'dan bilinen en güçlü kasırgalar için T11'e kadar uzanır.[5]

Uluslararası Fujita ölçeği ayrıca kasırgaların ve diğer rüzgar olaylarının yoğunluğunu, neden oldukları hasarın şiddetine göre derecelendirmek için kullanılır.[6] Doppler radar verileri, fotogrametri ve yer girdap desenleri (trokoidal işaretler) de yoğunluğu belirlemek ve bir derecelendirme atamak için analiz edilebilir.[7][8]

Anadarko, Oklahoma yakınlarında bir kasırga, 1999. Huni buluttan yere kadar uzanan ince hortumdur. Bu kasırganın alt kısmı, kasırganın yüzeydeki güçlü rüzgarları tarafından havaya kaldırılan yarı saydam toz bulutuyla çevrilidir. Kasırganın rüzgarı, huninin kendisinden çok daha geniş bir yarıçapa sahiptir.
Bitişik Amerika Birleşik Devletleri'ndeki tüm kasırgalar, 1950–2013, orta noktaya göre çizilmiş, en yüksek F ölçeği üstte, Alaska ve Hawaii önemsiz, kaynak: NOAA Fırtına Tahmin Merkezi.
  • 1949 yılında ABD'nin Kansas eyâletinde bir hortum
    1949 yılında ABD'nin Kansas eyâletinde bir hortum
  • Stoughton kasabasına yaklaşan bir hortum (F5)
    Stoughton kasabasına yaklaşan bir hortum (F5)
  • Oklahoma eyâletinde F5 kategorisinden (en büyük) bir hortum Genişliği tahminen 1,5 kilometre
    Oklahoma eyâletinde F5 kategorisinden (en büyük) bir hortum Genişliği tahminen 1,5 kilometre

Kaynakça

  1. ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  2. ^ Antonescu, Bogdan; Ricketts, Hugo M. A. M.; Schultz, David M. (1 Nisan 2019). "100 Years Later: Reflecting on Alfred Wegener's Contributions to Tornado Research in Europe". Bulletin of the American Meteorological Society (İngilizce). 100 (4): 567-578. doi:10.1175/BAMS-D-17-0316.1. ISSN 0003-0007. 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  3. ^ US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. "What is a waterspout?". oceanservice.noaa.gov (İngilizce). 25 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  4. ^ Grantham-Philips, Joshua Bote and Wyatte. "California is on fire: What are fire whirls, fire tornadoes, fire clouds and dry lightning?". USA TODAY (İngilizce). 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  5. ^ Meaden, Terrance (2004). "Wind Scales: Beaufort, T – Scale, and Fujita's Scale". Tornado and Storm Research Organisation. 30 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2009. 
  6. ^ "The International Fujita (IF) Scale Tornado and Wind Damage Assessment Guide" (PDF). ESSL.org. European Severe Storms Laboratory. 28 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  7. ^ "Enhanced F Scale for Tornado Damage". Storm Prediction Center. National Oceanic and Atmospheric Administration. 1 Şubat 2007. 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2009. 
  8. ^ Edwards, Roger; Ladue, James G.; Ferree, John T.; Scharfenberg, Kevin; Maier, Chris; Coulbourne, William L. (2013). "Tornado Intensity Estimation: Past, Present, and Future". Bulletin of the American Meteorological Society. 94 (5). ss. 641-653. Bibcode:2013BAMS...94..641E. doi:10.1175/BAMS-D-11-00006.1. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Tornado ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Wikimedia Commons'ta Wasserhose ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikisözlük'te Hortum ile ilgili tanım bulabilirsiniz.

Avrupa

ABD

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tsunami</span> doğal ya da yapay sebeplerden dolayı okyanus veya denizde meydana gelen ani kabarma

Tsunami [Japoncada liman dalgası anlamına gelen "津波" (つなみ) sözcüğünden] ya da dev dalga, okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, gök taşı düşmesi, deniz altındaki nükleer patlamalar, yanardağ patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgalarıdır. Ayrıca kasırgalar da tsunamiye neden olabilir. Önceleri tsunami dalgalarına gelgit dalgaları da denmiştir. Tsunamilerin %80'i Pasifik Okyanusu'nda gerçekleşir.

<span class="mw-page-title-main">Şimşek ve yıldırım</span> doğal olarak meydana gelen elektriksel boşalma

Şimşek ya da çakın, elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır. Önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Fakat belli hava koşullarında meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">Hava durumu</span> atmosferin fiziksel koşulları

Hava durumu ya da kısaca hava, yaşam ve insan aktiviteleri üzerindeki etkisini de göz önüne almak koşuluyla atmosferin belirli bir anda, belirli bir bölgedeki hali. Bazen çoğul olarak havalar şeklinde kullanılır. Hava durumu kavramı ile genellikle uzun dönemde gerçekleşen yani iklimsel değişimler değil, atmosferdeki kısa dönemde gerçekleşen değişimler kastedilir. Gökyüzünün görüş, bulutluluk, nem, yağış, sıcaklık ve rüzgâr durumu gibi çeşitli özelliklerini ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Tropikal siklon</span> hızlı dönerek esen fırtına

Kasırga ya da tropikal siklon, büyük çaplı ve çok şiddetli, Beaufort ölçeğine göre saatte 118 km'den fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgârdır.

<span class="mw-page-title-main">İlkbahar</span> Kış ve yaz arasında bir mevsim

İlkbahar, bahar veya ilkyaz, doğa döngüsünde kış ile yaz arasındaki mevsim. Kuzey yarım kürede 21 Mart ve 21 Haziran arasıdır. İlkyaz, kıştan sonra ve yazdan önceki dört ılıman mevsimden biridir. Baharın çeşitli teknik tanımları vardır ancak terimin yerel kullanımı yerel iklime, kültürlere ve geleneklere göre değişir. Kuzey Yarımküre'de bahar olduğunda, Güney Yarımküre'de güzdür veya tam tersidir. İlkbaharda, ekinoks, günler ve geceler yaklaşık on iki saat sürer, mevsim ilerledikçe gündüz uzunluğu artar ve gece uzunluğu azalır.

<span class="mw-page-title-main">Dolu</span> katı bir yağış türü

Dolu, bir yağış türü. Kule tipi bulutlardaki düşey hava sirkülasyonuna kapılan bulut damlacıklarının bulut içindeki 0 ile -40 derece santigrat seviyelerini geçerken tabaka tabaka büyümesi ile oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Katrina Kasırgası</span>

Katrina Kasırgası, Amerika Birleşik Devletleri tarihinin en yıkıcı ve en ölümcül kasırgalarından biri. 2005 yılı Atlas Okyanusu kasırga mevsiminin genelde 5., tropik kasırgalar arasında 11. ve Saffir-Simpson Kasırga Ölçeği'ne göre 5. Kategorideki 2. kasırgasıdır. Katrina, 23 Ağustos 2005 günü oluşmaya başladı ve Meksika Körfezi kıyısının orta-kuzeyi boyunca uğradığı yerlerde büyük hasarlara sebep oldu. Kasırganın neden olduğu en büyük can kaybı ve maddi zarar, New Orleans'ta meydana geldi. Set sisteminin başarısız olduğu Louisiana'yı sel bastı. Kasırga, Mississippi kıyısının karşısında ve Alabama'da şiddetini artırdı, öyle ki kasırganın merkezinin hızı saatte 160 km/saat olarak ölçüldü.

<span class="mw-page-title-main">Meteoroloji uyduları</span>

Meteoroloji uyduları, Dünya'nın çevresindeki bulutların resimlerini çeken, sıcaklık ölçümleri yapan ve bu verileri Dünya'daki merkezlere gönderen uydulardır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey yarımküre</span> Dünyanın ekvatorun kuzeyinde kalan yarısı

Kuzey yarımküre, Dünya'yı ekvator hizasından bölen hayalî bir düzlemin üstünde (kuzeyde) kalan yarısıdır. 0° paraleli ile 90° kuzey paraleli arasında yer alır. Güneyde kalan kısma ise güney yarımküre denir. Dünya'nın kuzey yarımküresi, birçok ülkeyi ve dünya nüfusunun yaklaşık %90'ını kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kümülonimbus</span>

Kümülonimbus (Cb), kümülüs bulutlarının dikey olarak gelişerek büyümesiyle oluşan konvektif fırtına bulutu. Tabanı 4 km altında bulunur. Kümülonimbus tek başına, gruplar halinde veya soğuk cephe hattı boyunca termodinamik kararsızlığa bağlı olarak cumulus congestus bulutundan gelişebilir.

<span class="mw-page-title-main">Süper hücre</span> atmosferin yukarı seviyelerindeki açısal rüzgâr yön değişiminin fazla olduğu aşırı termodinamik kararsızlığa bağlı olarak dikey rüzgârların fazla olduğu bölgelerde ortaya olan kuvvetli bir oraj biçimi

Süper hücre, atmosferin yukarı seviyelerindeki açısal rüzgâr yön değişiminin fazla olduğu aşırı termodinamik kararsızlığa bağlı olarak dikey rüzgârların fazla olduğu bölgelerde ortaya olan kuvvetli bir oraj biçimidir.

<span class="mw-page-title-main">Gabrielle Tropikal Fırtınası (2007)</span> Kuzey Karolinanın doğusundan geçen tropikal fırtına

Gabrielle Tropikal Fırtınası, denize geri dönmeden önce Kuzey Karolina'nın doğusundan geçen bir tropikal fırtınadır. 2007 Atlantik kasırga sezonunun yedinci adlandırılmış kasırgasıydı. Gabrielle bir subtropikal kasırga olarak 8 Eylül günü Lookout Burnu'nun 625 km güneydoğusunda oluştu. Rüzgârın yönünün değişmesi fırtınanın ömrünü kısalttı, hâlbuki yine böyle değişimler Gabrielle'in tropikal fırtına seviyesine yükselmesine neden oldu. 9 Eylül günü, Gabrielle Kuzey Karolina kıyısından karaya giriş yaptı. Kuzeydoğuya dönen fırtına hızlı bir şekilde zayıfladı ve 11 Eylül günü sona erdi. Fırtınanın karaya giriş yerine aşırı miktarda yağmur düştü; fakat diğer alanlara düşen yağış miktarı daha küçüktü. Fırtınanın yol açtığı zarar küçüktü ve doğrudan sonuç olarak hiçbir ölüm vakası bildirilmedi.

<span class="mw-page-title-main">Atmosfer optiği</span>

Atmosfer optiği Dünya atmosferinin kendine özgü optik özelliklerinin nasıl geniş ölçüde optik olgulara yol açtığını inceler. Gökyüzünün mavi rengi, yüksek frekanstaki mavi güneş ışığını gözlemcinin görüş alanına yönlendiren Rayleigh dağılımının direkt bir sonucudur. Mavi ışık kırmızıdan daha kolay dağılıma uğradığı için güneş kalın bir atmosferden gözlendiğinde kırmızı bir ton alır, bu da gündoğumu veya günbatımında olur. Ek olarak gökyüzündeki parçacıklar farklı renkleri farklı açılarda kırarak akşam veya şafak vaktinde rengarenk parlayan bir gökyüzü meydana getirebilir. Haleler, günbatımı parlaklığı, koronalar, güneş ışınları ve yalancı güneşlerin oluşmasında buz kristallerinden ve diğer parçacıklardan saçılım sorumludur. Bu olgulardaki çeşitlilik parçacık boyut ve geometrilerine bağlıdır.

Elazığ'ın Maden İlçesi'nde 9 Nisan 2012 akşamı saat 18:30 sıralarında meydana gelen hortum ve şiddetli fırtına karayolları işçilerinin kaldığı şantiyede, konteyner ve araçları havalarda uçurmuş, şantiyenin harabeye döndüğü faciada yaklaşık 100 metre sürüklenen konteynerde bulunan ve 4'ü bugün işbaşı yapan 6 işçi yaşamını yitirmiş, 7 kişi de yaralanmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Aletli dalış</span> sualtında nefes almak için özel donanımların kullanıldığı dalış türü

Donanımlı (aletli) dalış, su altında nefes almak için özel donanımların kullanıldığı dalış türüdür. Scuba İngilizce kelimelerinin baş harflerinden oluşur. Su altında bağımsız ve taşınabilen bir tüpte taşıdığımız basınçlı hava ve/ veya gazların ortam basıncına regüle edilerek solunmasını sağlayan sistemi tarif eder. Scuba, scuba ekipmanı, scuba yapmak gibi farklı kullanımlarla yapılan sporu, kullanılan ekipmanı ya da rekreasyonel aktiviteyi tanımlayabilir. Günümüzde tüplü dalış, aletli dalış olarak da tanımlanır.

DreamWorks Ejderhalar, 2010 yapımı Ejderhanı Nasıl Eğitirsin adlı seriye dayalı olan Cartoon Network kanalında yayınlanmış olan Amerikan bilgisayar yapımı animasyon televizyon dizisidir. Seri 2010 yapımlı film ile 2014 çıkış tarihli filmi arasında bir köprü niteliği görmektedir. 7 Ağustos 2012 tarihinde iki bölümden oluşan bir saatlik ön izlemesi yapılmış, 4 Eylül 2012 tarihinde ise resmi gösterimi gerçekleşmiştir. 2 sezonda toplam 40 bölümden oluşacağı duyurulmuştur. Serinin 1. sezonunda Berk'in Binicileri alt yazısı geçmişken, 2. sezonunda Berk'in Koruyucuları alt yazısı kullanılmıştır. Seri Türkiye'de de Cartoon Network kanalında gösterime girmiştir.

Atmosferik termodinamik, dünya üzerindeki ısının, iklim veya hava koşulları dahilinde işe dönüşmesini inceleyen alandır. Klasik termodinamikin kurallarını takip eden atmosferik termodinamik nemli hava,bulutların oluşumu, astronomik conveksiyon, sınır tabakası meteorolojisi,ve atmosferdeki dikey durağanlık gibi fenomenlerin üzerinde çalışır. Atmosferik termodinamik şemalarfırtına tahmin araçlarının geliştirilmesinde kullanılır. Atmosferik termodinamik Sayısal hava modellerinde bulut mikrofizik ve konveksiyon (iklim) parametrizasyonlara için bir temel teşkil eder ve pek çok iklimi göz önünde tutmak için kullanılır buna konvektif –denge iklimi modeli de dahil.

Bulut fiziği, fiziksel işlemlerdeki çalışmalardır ve bu oluşuma, büyümeye ve atmosfer bulutlarının çökelmesine yol açar. Bulutlar sıvı suyu mikroskobik damlacıklar halinde içerir, buzların küçük kristalleri veya ikisi de. Bulut damlacıkları başlangıçta su buharının yoğunluğunun yoğun çekirdeğin üzerinde olmasıyla oluşur aynı zamanda Köhler teorisine göre havanın aşırı doymuşluğu kritik değeri aşar. Kelvin etkisinden dolayı bulut yoğunlaşma çekirdeği bulut damlacıkları formasyonu için gereklidir, eğimli yüzeyden dolayı bu buhar basıncındaki doyma ile tasvir edilebilir. Küçük çapta, aşırı doymuşluk miktarı yoğunlaşmanın çok büyük olması için gereklidir, bu doğal bir şekilde gerçekleşmez. Raoult ilkesi, çözelti nasıl buhar basıncına bağlı bunu tasvir eder. Yüksek konsantrasyonda, bulut damlacıkları küçük olduğunda, çekirdeğin oluşumu dışından küçük olması aşırı doymuşluk gerektirir.

<span class="mw-page-title-main">Atmosferik nehir</span>

Atmosferik nehirler (AR) (İngilizce: AR (Atmospheric Rivers), romanize: Atmosferik nehirler), dünya atmosferinde (troposferde) yüksek seviyelerde su buharının taşınması sonucu oluşan su buharı akımlarıdır. Bu akımlar genellikle, ekvator yakınlarındaki okyanuslardan başlayarak kutuplara doğru hareket ederler. Atmosferik nehirler, çoğunlukla 250 ila 500 km genişliğinde ve 2000 ila 4000 km uzunluğundadır ve içerdikleri su buharı miktarı, dünyadaki tüm nehirlerin yıllık akışından daha fazla olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Helene Kasırgası (2024)</span> 2024te meydana gelen Kategori 4 Atlantik kasırgası

Helene Kasırgası, Amerika Birleşik Devletleri'nin Güneydoğu kısmında geniş alanda etki gösteren büyük, yıkıcı ve ölümcül bir tropikal siklondu. Florida'nın Büyük Bend bölgesini vuran kayıtlardaki en güçlü kasırga, 2017'den sonraki Amerika Birleşik Devletleri için en ölümcül ve 2005'ten sonraki ABD anakarasındaki en ölümcül kasırgadır. 2024 Atlantik kasırga sezonunun sekizinci adlandırılmış fırtınası, beşinci kasırgası ve ikinci büyük kasırgası olan Helene, Eylül ayı ortalarında Batı Karayip Denizi'nde Orta Amerika girdabı olarak bilinen geniş bir alçak basınç alanı içinde kademeli olarak gelişti. 24 Eylül'de Yucatán Yarımadası'na yaklaşırken güçlenerek tropikal fırtınaya dönüştü ve Ulusal Kasırga Merkezi kasırga olarak kategorilendirilerek Helene adı verildi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.