Homeros'un tanrılaştırılması

Homeros'un tanrılaştırılması rölyefi ya da Homeros'un yüceltilmesi kabartması, bazen heykeltıraşın ismine istinaden Prieneli Archelaos kabartması olarak da tanınır. British Museum'da bulunan helenistik döneme ait ikonografisi itibarı ile müstesna bir kabartmadır.

Kabartmanın 17. yüzyılın ilk yarısında Bovillae harabelerinin olduğu bölgede bulunduğu iddia edilse de tam keşif tarihi bilinmemektedir. Objenin ilk çizimi 1658 yılında Giovanni Battista Galestruzzi tarafından yapılmıştır.^[1] Kabartma 1819'da British Museum'a 1000 £ karşılığında satılmış ve 1820 yılından beri sergilenmeye başlamıştır.

Adak amaçlı yaptırıldığı düşünülen kabartma, 4 aşamalı bir biçimde 2 farklı sahne göstermektedir. Üst kısımda dağlık bir bölgede atribütleri sayesinde kim oldukları anlaşılabilen Zeus, Mnemosyne, Apollon ve 9 Müz bulunmaktayken, alt kısımda bir tapınak içerisindeki kurban sahnesi tasvir edilmiştir.

Mitlerin aktardığına göre Müzler Parnassos Dağı ya da Helicon Dağı'nda yaşamaktadırlar. Kabartma üzerindeki dağlık çevre tasvirinin bu dağlardan birine işaret ettiğini düşünmek mümkündür. Bütün tasvirlerin en üst kısmında Jüpiter rahat bir biçimde uzanmakta ve elinde bir asa tutmaktadır. Asanın bittiği yerde ayaklarının ucunda bir kartal tasvir edilmiştir. Antik Yunanistan'da tanrıların babası kabul edilen Zeus ile eşit kabul edilen Jüpiter, sağında tasvir edilen Hatıra Tanrıçası ve Müzler'in anası Mnemosyne'ye doğru bakmaktadır.^[2] Onun da sağında kabartmanın en sağ kenarında dans ederek merdivenlerden inen bir müz (muhtemelen Kalliope) tasvir edilmiştir. Aşağıya doğru giden merdivenler Zeus'un altındaki ikinci kısımda tasvir edilen, içerisinde dört ayrı müzün tasvir edildiği kısıma doğru gitmektedirler. Bu müzlerden en soldaki tarih müzü Kleio'dur ve elindeki diptikten bir şeyler okurken tasvir edilmiştir. Onu Melpomene ve elindeki lir ile tasvir edilmiş müziğin ilham perisi Erato takip etmektedir. En sağdaki müz Euterpe, elindeki aulos ile diğer müzlere içerisinde Yunanca bir metin olan üzerlerindeki tabula ansatayı göstermektedir. Burada heykeltıraşın imzası kabul edilebilecek şu satırlar yazmaktadır:

Tasvirin devam ettiği alt kısımda da birbiri ile sohbet eden müzler tasvir edilmiştir. Bu müzlerden birisinin yakınındaki küreden ötürü Urania, oturanın ise Terpsikhore olduğu düşünülmektedir. Bu ikilinin yanında Polyhymnia tasvir edilmiştir ve o sağındaki uzun bir kıyafet giyen Apollon'u ve onun kithara çalışını izlemektedir. Kabartmada bu müziğin yapıldığı yerin farklı bir yer olduğu arka plana eklenen bir kemer ile anlaşılmaktadır. Onun ayaklarının önündeki Omphalos, Apollon'un atribütlerinden biridir. Omphalos'un yanında nihayet müzlerin sonuncusu bulunmakta ve Apollon'a yazılı bir rulo vermektedir. Bu müzün Delfili Pitia ya da Apollon tapınağında hizmet eden herhangi bir rahibe olması tezi ileri sürülse de, müzlerin sayısının dokuza erişebilmesi için bu figürün de bir müzü tasvir etmesi ihtimali daha muhtemeldir. Salomon Reinach'a göre bu figür Thalia olabilir.^[3]

Yukarıdan aşağıya üçüncü kısımda ve son olarak tasvir edilen müzün sağında ancak arka plan olarak ondan da ayrılan bir biçimde bir ozan heykeli bulunmaktadır. Heykelin başının üzerinde üçayak olarak da bilinen bir nesne tasvir edilmiştir. Bu nesnenin Antik Yunanistan'da tapınaklara bağışlandığı ve değerli olduğu, hatta bazı yarışmalarda ödül olarak verildiği bilinmektedir. Üçayağın bu şekilde tasvir edilmesi, podyum üzerinde tasvir edilen ozanın büyük bir ihtimalle bir çeşit edebiyat ya da şiir yarışmasını kazandığına işaret etmektedir. Bu yarışmanın Homeros'un namına yürütülmüş olma ihtimali oldukça yüksektir, zira bunu takip eden alt kısımda Homeros'a büyük saygı gösterilmektedir.^[4]

Alt kısım bir çeşit kurban sahnesine ayrılmıştır. Adak kabartmaları için tipik olan bu sahne dor düzeni sütunlar ve ön kısımdaki perde tasviri ile bir tapınak içerisine konumlandırılmıştır. Sütun başlıkları yukarıdaki sahneyi taşır şekilde tasvir edilmiştir. Sol kenarda adeta bir kral gibi bir tahtta oturan bir erkek figürü vardır ve bu figürün etrafında farklı figürler de tasvir edilmiştir. Tahttaki figür ve erkanı önlerindeki oval sunağa bakmaktadırlar. Sunağın yanında bir hizmetçi, bir sığır ve bir rahibe bulunmaktadır. Sağ tarafta neredeyse tamamen kadınlardan oluşan bir hayran grubu vardır. Kabartmanın en alt kesimindeki isim yazıtları aracılığıyla bu seremoniye katılan figürlerin kim olduğu tespit edilebilmektedir. Buna göre bir hükümdar gibi oturarak tasvir edilen kişi Homeros'tur. Homeros sağ eliyle yazılı bir rulo tutarken, sol eliyle bir asa taşımaktadır. Homeros'un sağında ve solunda tasvir edilen genç kadınlar ise, onun baş eserlerinden olan İlyada ve Odysseia'dan başkası değildir. Homeros'un ayakları ucunda görünen yazı rulosu, Homeros'un yazdığı kurbağa ve farelerin savaşı konulu Batrachomyomachia adlı esere bir ima olarak görülmektedir.^[4] Homeros'a taç giydiren ikili ise yer küreyi ve zamanı temsil eden ekümen ve chronosun kişileştirmeleridir. Mit (Anlatı) isimli bir çocuk Homeros'a dönmüş ve ona bakmaktadır. Elinde tuttuğu ibrikten anlaşıldığı üzere bu çocuk bir libasyon yapmıştır. Sunağın etrafındaki diğer figürler rahibe görevindeki diğerlerine arkasını dönmüş biçimde gösterilen historia (Tarih), elinde iki meşale taşıyan bir genç kadın olarak tasvir edilen poiesis (Şiir) ve kostümlü ve maskeli figürler halinde resmedilen trajedi ve komedidir. Bu kişileştirmeler edebiyat türlerine işaret etmektedir. En sağ tarafta ise physis (doğa), erdem (Arete), hafıza (Mneme), güven (Pistis) ve bilgelik (Sophia) bir arada görülmektedirler. Paul Zanker'a göre bu sahnenin ana fikri antik Yunanistan'da eğitimin bütün prensiplerinin Homeros gibi eski ozanların eserlerinden alınması gerektiğidir.