İçeriğe atla

Holikaçukça

Holikaçukça
Doogh Qinag
Ana dili olanlarAmerika Birleşik Devletleri (Alaska)
Konuşan sayısı2012 yılında tükendi  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Denesey
Na-Dene
Eyak-Atabask
Atabask
Kuzey
  • Holikaçukça
Yazı sistemiLatin (Kuzey Atabask varyantı)
Dil kodları
ISO 639-2ath
ISO 639-3hoi
6: Holikaçuk coğrafyası

Holikaçukça ya da Holikaçuk dili (kendilerince Doogh Qinag,[1] İngilizce Holikachuk language, Holikachaket,[2] Hologochakat,[2] Dishkaket language), ABD'nin Alaska eyaletinde yaşayan Holikaçuklar tarafından konuşulan Atabask dillerinden yok olmak üzere olan Kızılderili dilidir.

Önceleri orta Alaska'daki Innoko Nehri kıyısındaki Holikachuk köyünde konuşulan dil, günümüzde köy halkının 1962 yılında Yukon ırmağının yukarısındaki Grayling köyüne taşınmasıyla burada da konuşulmaya devam etmiş. Aynı gruptan Değinakça (Digenegh Qinag) ile Koyukonca arası bir dildir. Dil bilimi açısından Koyukoncaya yakın olsa da konuşanları sosyal açıdan Değinaklara çok benzer. Uzun yıllar ayrı bir dil olarak kabul görmeyen Holikaçukça, ancak 1973 yılında Michael E. Krauss'un çalışmasıyla dikkatleri üzerine çekmiştir. Aynı araştırmacının 2007 yılındaki çalışmasına göre 180 kişilik Holikaçuk Kızılderililerinin (kendilerince Doogh Hit’an) 5'i anadillerini konuşabiliyor. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 180 kişilik nüfustan 5 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[3] Holikaçukçayı akıcı biçimde konuşan en son kişi olan Wilson “Tiny” Deacon 2012 Mart ayında ölünce dil de tükenmiş oldu.[4]

Örnekler

  • dina insan, kişi
  • qinag dil
  • dayonh şef
  • digiłtthal ağaçkakan
  • dił kan
  • migidiggiz keman
  • sos davul
  • too su
  • xiggux kar kazı
  • łoogg balık
  • łoogg dood mininh iligh Kasım ayı (harfiyen: 'yılanbalıklarının geldiği ay')
  • giggootth balık pulu
  • q'oon' balık yumurtası
  • nathdlod Kızılderili dondurması (Indian ice-cream)

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Beth R. Leonard (2007), Deg Xinag oral traditions: reconnecting indigenous language and education through traditional narratives 26 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., a thesis presented to the Faculty of the University of Alaska Fairbanks, May 2007
  2. ^ a b Frederica De Laguna, Norman Reynolds, Dale DeArmond (1995), Tales from the Dena: Indian Stories from the Tanana, Koyukuk, & Yukon Rivers
  3. ^ "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
  4. ^ ICTMN Staff. "Alaska Native Language Loses Last Fluent Speaker." 22 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Indian Country Today Media Network. 18 Apr. 2012. Web. 19 Apr. 2012.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ahtnaca</span>

Ahtnaca ya da Ahtna dili, Alaska'da Copper River yöresinde Ahtnalar tarafından konuşulan Na-Dene dilleri ailesinden Atabask dilleri grubundan bir Kızılderili dili. Eskiden İngilizcede Copper River ya da Mednovskiy adlarıyla da bilinirdi. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 650 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Hanca</span>

Hanca ya da Han dili, ABD'nin Alaska eyaletinde ve Kanada'nın Yukon bölgesinde Alaska Atabasklarından Hanlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden yok olmak üzere olan Kızılderili dilidir. Guçince ile Yukarı Tananaca arasında bir dil olup en yakın akrabası Guçincedir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 60 kişilik nüfustan 12 kadarı, Kanada'daki 250 kişilik nüfustan ise 7 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Değinakça</span>

Değinakça ya da Değinak dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Yukon ırmağının aşağılarında Shageluk ile Anvik (Gitr’ingithchagg) yörelerinde konuşulan Atabask dillerinden yok olmak üzere olan Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 250 kişilik nüfustan 14 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabaları Holikaçukça ile Koyukoncadır.

<span class="mw-page-title-main">Koyukonca</span>

Koyukonca ya da Koyukon dili, ABD'nin Alaska eyaletinde, Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde, Koyukuk ırmağı ile Yukon ırmağı arasındaki bölgelerde Alaska Atabasklarından Koyukonlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Holikaçukça ile Değinakçadır. Fransız kökenli Kanadalı bir Cizvit misyoneri olan Jules Jetté'nin 1898'de kaydetmeye başladığı derlemeleri günümüzde Atabask dil araştırmalarında değerli belgelerdir. Hristiyan misyonerlerce misyon okullarında çoğu kez yalnızca dini eğitim verilmiş ve Koyukon öğrenciler İngilizce konuşmaya zorlanmıştır. Günümüzde Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Kuskokvimce</span>

Yukarı Kuskokvimce [kendilerince Dinakʼi; İngilizce Upper Kuskokwim, Kolchan, Goltsan, Tundra Kolosh, McGrath Ingalik]. ABD'nin Alaska eyaletinde Kuskokwim Nehrinin yukarı kısımlarında Nikolai, Telida ve McGrath köylerinde Dichinanek’ Hwt’ana halkı tarafından konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 100 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Kuskokvim dil sahasının komşuları olarak batısında Değinakça kuzeyinde Koyukonca, güneyinde ise Denağinaca konuşulur. En yakın akrabası olan Aşağı Tananaca ile komşuluğu yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Tanakrosça</span>

Tanakrosça ya da Tanakros dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Tanana ırmağının orta kesimlerinde Tanacross yöresinde yaşayan Tanakroslar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olmak üzere olan dil. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Tanakros dil sahasının komşuları olarak batısında Aşağı Tananaca kuzeyinde Hanca, güneyinde ise Ahtnaca konuşulur. En yakın akrabası olan Yukarı Tananaca doğusunda konuşulur.

Aşağı Tananaca ya da Aşağı Tanana dili [kendilerince Benhti Kokht’ana Kenaga’; İngilizce Lower Tanana, Tanana, Minto], ABD'nin Alaska eyaletinde içbölgelerdeki Tanana ırmağının (Tthʼituʼ) aşağı kısımlarında Minto (Menhti) ile Nenana yörelerinde yaşayan Aşağı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananaca</span>

Yukarı Tananaca ya da Yukarı Tanana dili [kendilerince Neeʼaaneegn, Nee'aaneek; İngilizce Upper Tanana, Nabesna], ABD'nin Alaska eyaletinde Northway, Tetlin ve Tok köylerinde, ayrıca daha az olarak Kanada'da Yukon bölgesinde Beaver Creek yöresinde yaşayan Yukarı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Yukarı Tanana dil sahasının komşuları olarak kuzeybatısında Tanakrosça kuzeyinde Hanca, güney ve güneybatısında Ahtnaca, doğusunda ise Kanada'da Kuzey Tuçoncası ve Güney Tuçoncası konuşulur. En yakın akrabası diğer Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir. Biraz daha uzak olan diğer akrabaları Kanada'da konuşulan Tuçon dilleridir).

<span class="mw-page-title-main">Guçince</span>

Guçince ya da Guçin dili, ABD'de Alaska eyaletinde ve Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Yukon bölgelerinde Guçinlerin konuştuğu Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Tlingitçe ya da Tlingit dili, ABD'de Alaska'da, ufak bir kısmı da Washington'da ve Kanada'da eyalatlerinde yaşayan Kıyı Tlingitleri ile İç Tlingitleri tarafından konuşulan Na-Dene dillerinden tehlike altındaki Kızılderili dilidir. Grup içinde tek başına alt grupta toplanır. Diğer alt grubu Eyak-Atabask dilleri oluşturur. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 10.000 kişilik nüfustan 300 kadarı, Kanada'daki 1.000 kişilik nüfustan ise ancak 75 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Sibirya Yupikçesi , Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Atsinaca ya da Gros Ventre dili, Amerika Birleşik Devletlerinde kuzey merkezi Montana eyaletinde Fort Belknap Kızılderili Rezervasyonunda Atsinalar tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Ova Algonkin dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 3.682 etnik Atsinadan 1977 rakamlarına göre 10 kadarı anadilini konuşabiliyor. Anadilini akıcı biçimde konuşan son kişi 1981 yılında ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Alaska Kızılderilileri</span>

Alaska Kızılderilileri, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinde yaşayan, Na-Dene dilleri, Haydaca ve Çimşiyan dillerini konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, animist ya da şamanist Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan ikisini oluştururlar. Toplam nüfusları yaklaşık 18.550 kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En kalabalık Kızılderili grubu 10.000 kişiyle Tlingitler ilk sıradadır ve onları 2.300 kişiyle Koyukonlar izler.

İnuit dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde, Kanada'da ve Danimarka'ya bağlı Grönland'da Eskimo-Aleut dilleri ailesinden İnuit halkları tarafından konuşulan Eskimo dilleri ailesi. Eskimo dillerinin diğer ana kolu Yupik dilleridir. Alaska Yerli Dil Merkezindeki son rakamlara göre 93.200 kişilik nüfusa sahip İnuit halklarından 73.644 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

Eskimo dilleri, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde, Kanada'da ve Danimarka'ya bağlı Grönland'da Eskimo-Aleut dilleri ailesinden Eskimo halkları tarafından konuşulan dil ailesi. Yupik dilleri ile İnuit dilleri olmak üzere İki ana kolu vardır. Fakat, Sirenik Yupiklerinin günümüzde konuşanı kalmayan dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır. Sirenik Yupikçesi 1997 yılında tükenmiştir. Alaska Yerli Dil Merkezindeki son rakamlara göre 124.000 kişilik nüfusa sahip Eskimo halklarından 85.544 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Haydaca</span>

Haydaca ya da Hayda dili, Kanada'nın Britanya Kolombiyası eyaletinin Haida Gwaii adasında ve Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Galler Prensi adasında Haydalar tarafından konuşulan izole dillerden ya da Na-Dene dillerinden tehlike altındaki Kızılderili dilidir. Na-Dene grubu içinde tek başına alt grupta toplanır. Diğer alt grubu Tlingitçe ile Eyak-Atabask dilleri oluşturur. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 650 kişilik nüfustan 10 kadarı, Kanada'daki 1.100 kişilik nüfustan ise ancak 30 tanesi anadillerini konuşabiliyor. 1774 yılında Avrupalılarca ilk karşılaşmada nüfusları 15.000 olan Haydalar yeni getirilen salgın hastalıklardan kırılmış ve bugün ancak Masset, Skidegate ve Hydaburg köylerinde yaşamaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Çimmesyan dilleri</span>

Çimmesyan dilleri, Kanada'nın Britanya kolumbiyası ile Amerika Birleşik Devletleri'nnin Alaska eyaletinde yaşayan Çimmesyanlar tarafından konuşulan Penuti dil ailesinden Kızılderili dilleri grubu. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.500 kişilik nüfustan 30 kadarı, Kanada'daki 8.600 kişilik nüfustan ise 1.400 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Grayling, Alaska</span>

Grayling — Amerika Birleşik Devletleri ne bağlı Alaska eyaletinin Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde Alaska Atabasklarından Holikaçuklarca meskun olan bir şehir. Toplam alanı 28.3 km² olan yerleşimin nüfusu 2007 yılına göre nüfusu 174 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Holikaçuklar</span> Kızılderili halkı

Holikaçuklar ya da Holikaçuk Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım ilçesinde Innoko Nehri'nin batı kıyısındaki Holikachuk (Xiyighelinghdi) köyünde yaşarlarken 1963 yılında Yukon Nehri'ndeki Grayling kasabasına taşınan, taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, diğer Alaska Atabasklarının aksine anasoylu olmayan, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2007 yılında 180 kişilik etnik nüfustan 5 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Fakat, akıcı biçimde konuşan en son kişi olan Wilson “Tiny” Deacon 2012 Mart ayında ölünce dil de tükenmiş oldu.

<span class="mw-page-title-main">Holikachuk, Alaska</span>

Holikachuk — Amerika Birleşik Devletleri ne bağlı Alaska eyaletinin Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde Innoko Nehri'nin batı kıyısında Alaska Atabasklarından Holikaçuklarca meskun olan bir köy iken, ahalisi 1962 yılında Yukon Nehri'ndeki Grayling kasabasına taşınmıştır.