İçeriğe atla

Hoca Ahmed Yesevi Türbesi

Koordinatlar: 43°17′35″K 68°16′28″D / 43.29306°K 68.27444°D / 43.29306; 68.27444
Hoca Ahmed Yesevî Türbesi
UNESCO Dünya Mirası
Konum Kazakistan
KriterKültürel: i,ii,iv
Referans1103
Tescil2003 (27. oturum)
BölgeAsya-Pasifik

Hoca Ahmed Yesevî Türbesi, (Kazakça: Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Qоjа Ахmet Yassaviy kesenesі) güney Kazakistan'da Türkistan şehrinde bulunur. Büyük Timur İmparatorluğu döneminde yapı 1389 yılında Timur tarafından yaptırılmıştır.

Timur, Buhara'ya giderken yolda Türkistan'a uğraması icap eder. Türkistanlı Hoca Ahmed Yesevî rüyasına girer. "ey yiğit çabuk Buhara'ya git, oradaki zalim şahın eceli senin elinden, halk senden kurtuluş ümidi bekler" der. rüyadan uyanan Timur, şükrettikten sonra Türkistan hakimi nogaybak'i çağırtıp Ahmed Yesevî'nin mezarına çok güzel bir türbe yaptırılmasını emreder.[1]

Kentin savunma duvarları içinde türbenin yeri.

Konumu

Hoca Ahmed Yesevî Türbesi, Kazakistan'ın güney kesiminde günümüzde Türkistan (eski adı Hazret-i Türkistan) şehrinin kuzey-doğu kesiminde[2] kervan yolu üzerinde, eskiden Hazret ve daha sonra Yesi olarak bilinen eski bir yerleşim yerinde konumlanır. Yapı, tarihi bir kale yakınında,[3] şimdi Arkeolojik Sit alanındadır.[2] Arkeolojik alan başka türbeleri, cami ve hamam gibi Orta Çağ yapıların kalıntıları içerir.[2]

Tarihi

Emir Timurlenk'in 1396-98 yılları arasında inşa ettirdiği Hoca Ahmed Yesevî Türbesi'ne bağışladığı şamdanlar
Rus Çarlığı'nın 1867-82 yılları arasında ilk Türkistan Valisi olan General Konstantin P. von Kaufman'nın albumünden alınma.

Türk ve İslâm dünyasının ortak hazinesi ve kültür değeri olan bu Külliyenin yenilenmesi, Kazakistan Devleti ile yapılan bir anlaşma sonucu Türkiye Cumhuriyeti üzerine almış ve 1993 yılında başlamış ve Öner Kabasakal'ın Başkanlığı döneminde TİKA uzmanlığı ile yeniden tamir edilmiştir.[4] 2003 yılında[5] UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesine alınmıştır.[6]

Hoca Ahmed Yesevî

Ana madde: Ahmed Yesevî

Hoca (Farsça: خواجه) Ahmed Yesevî, 1093 yılında İsbicâb (şimdi Sayram)'da doğmuş, hayatının çoğunu Yesi'de geçirmiş ve 1166 yılında orada ölmüş bir Türk şair ve mutasavvıf'dır. Eşzamanlı Moğol saldırılarına rağmen bölgede İslam'ın yayılması sürmüş, kendisi Orta Asya'da ve Türkçe-konuşan dünyada çok saygındır, tasavvuf halk tarafından tanınmıştır.

Hoca Ahmed Yesevî Türbesi'nin içeriden görünümü. (von Kaufman albümünden).

Yeni türbe

1890 yılı civarında türbenin durumu.

Hoca Ahmed Yesevî'nin 12. yüzyılda küçük bir türbesi yerine, yeni türbe yapımına 1389[2] yılında başlanmış, Timur, Şiraz'dan mozaik, İsfahan'dan[2] taş ve sıva ustalarını getittirmiştir. Yapının mimarı İran'dan[7] Hâce Hüseyin Şirazi'dir. Tonoz çeşitleri ve kubbe gibi deneysel mekansal düzenlemelerin, Timur'un kendisinin yapının tasarımında katıldığı bildirilmiştir.[8] Bu tarz yenilikler daha sonra diğer şehirlerin dini yapılarında da uygulanmıştır.[2] Ancak yapım tamamlanmadan 1405 yılında Timur'un ölümü ile durdurulmuştur.[2]

Mimari

Yapı düzeni dikdörtgendir, ölçüleri 45,8 x 62,7 m ve 38,7 m yüksekliğindedir. Güney-doğu'dan kuzey-batı doğrultusundadır.[2] Yapı için kullanılan birincil malzeme ganç -Sauran'da[9] bulunan bir tesiste, harç (havan), alçı ve kil[2] karışımından oluşan ateş tuğlası ile yapılmıştır. Kazakistan Cumhuriyeti Kızılordu bölgesinde Türkistan şehri kuzey-batısında, 40 km uzaklıkta, çölde bir Orta Çağ kalesinin iyi korunmuş Sauran harabeleri (kalıntıları) bulunmaktadır. Duvarlar pişmiş kare tuğla ve ganç harç (bir alçı türü) kullanımı ile inşa edilmiştir. Özgün esas temel, suyun içine işlemesini önlemek için 1,5 m. derinliğe ulaşan kil katmanı ile çevrilidir. Ziyaretçilerin girdiği 18,2 x 18,2 m boyutlu türbe ana girişi güneydoğudadır. Ana bölüm Kazandık ("bakır oda") olarak bilinir.[2] Bu bölüm, Orta Asya'da en büyük olan 18,2 m çapında ölçümünde bir tuğla kubbe ile kaplıdır. Kazandık bölümü ortasında, dini amaçlar için kullanılan bir tunç Kazan vardır. Yesevî'nin mezarı merkezi eksende binanın sonunda kuzeybatıda, lahit bölümünün tam olarak ortasında yer almaktadır ki, -iç kubbe 17,0 m ve dış kubbe 28,0 m yükseklikte çift kubbeli yivli çatısı vardır. Kubbenin dışı, altın desenli altıgen yeşil sırlı çinilerle kaplıdır.[9]

Yazıtlar

Hoca Ahmed Yesevî Türbesi'nin kubbesi Orta Asya'daki en büyük kubbedir.

Hoca Ahmed Yesevî Türbesi'nin beden duvarlarında, çıkıntı kuşağın hemen alt kısmında, batı cephesinin sağ köşesinden başlayıp, kuzey ve doğu cephesinin sonuna kadar bir yazı kuşağında, Kur'an'nın En'am Suresinin 59. - 63. ayetlerinden, hadislerden ve ulu sözlerden seçilen iri sülüs hatlarla yazılmış yazıları içermektedir.

Ana kubbenin sekizgen kasnağında, büyük kufi hatla çepeçevre "el-Inâyetü lillâh, el-Ata lillâh" (İyilik Allah içindir, bağış Allah içindir.) sözleri tekrarlanmaktadır. Yine aynı kubbenin kare gövdesinin doğu ve batı yüzlerinde orta üst kısımlarda, nispeten küçük sülüs harflerle "Kale'n-nebiyyü aleyhi's-selâm: ed-Dünyâ cifetün ve tâlibühâ kilâbün." (Peygamber aleyhisselâm buyurdu. Dünya bir leştir ve onun isteklisi köpeklerdir.) anlatımı yer alır.

Ahmed Yesevî'nin kabrinin bulunduğu bölümün üstüne isabet eden küçük kubbenin gövdesinde çepeçevre, iri kufi hatla, "el-Mülkü lillâh" (Mülk Allah'ındır) yazıları tekrarlanmaktadır.

Notlar

  1. ^ Risale-i Tevarih-i Bulgariye, 26
  2. ^ a b c d e f g h i j "ICOMOS Evaluation of Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi World Heritage Nomination". 23 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Fransızca)
  3. ^ "Archaeological monuments of Turkistan". 24 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  4. ^ "Kazakhstan Atatürk Uluslararası Kongresi 4th Turkistan, Azmi Süslü, Uygur Tazebay, Atatürk Araştırma Merkezi, Q. A. I︠a︡ssaui atyndaghy Khalyqaralyq Qazaq-Tu̇rīk Universitetī., Atatürk 4. Uluslararası Kongresi, 2000." 22 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010. 
  7. ^ Bozorg-nia, Zohreh (2004), Mimaran-i Iran. s.140, ISBN 964-7483-39-2.
  8. ^ Dickens, Mark, "Timurid Architecture in Samarkand". 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  9. ^ a b Architectural complex of Khodja Akhmed Yasawi 26 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (İngilizce)

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Hoca Ahmed Yesevi Türbesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Timur</span> Timur İmparatorluğunun kurucusu ve ilk hükümdarı (1336–1405)

Timur sonrasında Timur Küregen, Timurlu İmparatorluğu'nun kurucusu olan Türk veya Türk-Moğol asker ve komutan. 1370'ten itibaren düzenlediği seferlerle günümüzdeki Orta Asya, Rusya, İran, Hindistan, Afganistan, Kafkasya, Ortadoğu ve Anadolu'nun büyük bir bölümünü ele geçirmiştir. Çağatay ulusunu oluşturan boylardan Barlaslar'ın önderi olan Turagay ile Tekina Hatun'un çocuğu olarak 1336'da Semerkant yakınlarındaki Şehr-i-Sebz'e bağlı Hoca Ilgar köyünde dünyaya gelen Timur, 1370'te Çağatay Hanlığı'nın batısını denetim altına alan askeri bir lider olarak kendini göstermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mevlânâ Müzesi</span>

Mevlânâ Müzesi, Konya'da bulunan, eskiden Mevlâna'nın dergâhı olan yapı kompleksinde 1926 yılından beri faaliyet gösteren müzedir. "Mevlana Türbesi" olarak da anılır.

<span class="mw-page-title-main">Eyüp Sultan Camii</span> Tarihî cami

Eyüp Sultan Camii, İstanbul'un Konstantinopolis Surları dışındaki, Haliç kıyısında yer alan ilçesi Eyüpsultan'daki bir camidir. Külliyede, İslam peygamberi Muhammed'in sancaktarı ve sahabesi Ebu Eyyûb el-Ensarî'nin gömüldüğü türbe de yer almaktadır. Çok daha eski bir alanda bulunan mevcut yapı 19. yüzyılın başlarından kalmadır.

<span class="mw-page-title-main">Nuruosmaniye Camii</span> İstanbulda Barok mimari tarzında yapılan ilk cami

Nuruosmaniye Camii, İstanbul'da inşa edilmiş ilk barok özellikli camidir. Çemberlitaş semtinde, Kapalıçarşı girişinde yer alır. 1748-1755 yıllarında inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Yesevî</span> Türk mutasavvıf ve şair

Ahmed Yesevî ya da Ata Yesevî (Kazakistan Türkçesi: Қожа Ахмед Яссауи; Özbekistan Türkçesi: Xoja Ahmad Yassaviy; 1093, Sayram - 1166, Türkistan, kendi gibi Türk asıllı olan Arslan Baba'nın talebesidir. "Pîr-i Türkistan" lakabıyla bilinen bir mutasavvıf ve şairdir.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Hemedanî</span> Din bilgini

Yusuf Hemedani, (1048-1140) önde gelen din bilginlerindendir. Rey ile Hamedan arasında Bûzencird adlı bir köyde doğmuştur. Merv şehrinde türbesi bulunmaktadır. Ebû Yakûb Yusuf Hemedanî, Hoca Ahmed Yesevî ile Abdülhâlik Gucdüvânî'nin hocasıdır.

<span class="mw-page-title-main">II. Mahmud Türbesi</span> Türbe

II. Mahmud Türbesi, Osmanlı padişahı Abdülmecid'in babası II. Mahmud için İstanbul'da inşa ettirdiği ve sonradan diğer padişah ve Osmanlı Hanedanı üyelerinin de defnedildiği bir türbedir. 1840 yılında tamamlanan türbe İstanbul'un Fatih ilçesi Çemberlitaş semtinde Divanyolu caddesinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kûfî</span> Bir Arap yazı çeşidi

Kûfi, Küfi veya Kufi,

Merkez Efendi Türbesi İstanbul, Zeytinburnu'nun Topkapı semti, Merkezefendi mahallesinde, Merkez Efendi Camii bahçesinde yer alır. Türbe günümüzde İstanbul Türbeler Müdürlüğü'nün yönetiminde olup, ziyarete açıktır.

<span class="mw-page-title-main">Mahmud Şevket Paşa Türbesi</span>

Mahmut Şevket Paşa Türbesi İstanbul'un Şişli İlçesinde, Âbide-i Hürriyet Meydanı içerisinde, anıtın yaklaşık 40 m kuzeybatısına inşa edilmiştir. Son dönem Osmanlı sadrazamlarından Mahmut Şevket Paşa, II. Meşrutiyet'in ilanından sonra İstanbul'da yönetime karşı gerçekleştirilen ve 31 Mart Vakası olarak anılan ayaklanmada, 3. Ordu Komutanı olarak ayaklanmaları bastırdığı için halk arasında ‘Hürriyet Kahramanı’ olarak tanınmıştır. Mahmut Şevket Paşa'nın, 4 aylık sadrazamlığı sonrası 11 Haziran 1913 tarihinde suikast sonucu şahadeti üzerine türbesinin, 31 Mart ayaklanmasında ölenlerin anısına yaptırılan Âbide-i Hürriyet Anıtı'nın hemen yakınında olması hükûmetçe kararlaştırılmış ve yapımı da Evkaf Nezareti Baş Mimarı Mimar Kemalettin Bey tarafından gerçekleştirilmiş, 1913 yılının sonlarına doğru da tamamlanmıştır

Şehzade Yakub Çelebi, I. Murad'ın Fûl-Dâne Hâtûn'dan olma üçüncü şehzadeleridir. I. Kosova Savaşı sırasında idam edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Cem Sultan Türbesi</span>

Cem Sultan Türbesi, başta Sultan II. Murad'ınki olmak üze­re Muradiye Camii'nin için­de bulunan pek çok türbeden biridir. Ço­ğu sanat açısından üstün bir değerde olan bu türbeler arasında Cem Sultan Türbesi diye anılan yapı iç süslemesi ba­kımından en zariflerindendir. Kitabesi olmayan türbe, kubbe için­deki nakışlarda bulunan "Sultan Musta­fa" ve "rahmetullah" yazılarından anla­şıldığına göre Fâtih Sultan Mehmed'in büyük oğlu Şehzade Mustafa için yaptırılmıştır. Ancak maceralı bir sür­gün hayatından sonra 1495'te İtalya'da ölen Cem Sultan'ın cenazesi 1499'da yur­da getirildikten sonra buraya defnedil­miş ve türbe, daha ünlü olduğu için onun adıyla anılır olmuştur.

Alaş Han Kümbeti veya Alaşa Han Türbesi — Kazakistan'da Ulıtav ilçesinde eski bir mimari yapı. Meşhur Türk bilgini Şokan Velihanovun fikrince, Türkistan'ın bir hanı oğlu, doğuştan alaca olduğu sölentisi vardır, buna göre alaca benekli anlamında “Alaşa” diye ad verildiği gerçek olmasa da söylentisi vardır, Sirdeyra boylarından Sibirya'ya kadar hakimdi. Alaş bey bilge bir kişi, güçlü ve çevik idi. Karşısına çıkacak daha güçlü bir yiğit yoktu. Bundan dolayı kendisine hanlık layık görüldü. Alaş han kümbeti Ulıtav'ın Karakengir özü yakasında yüksekçe bir yerdedir. İlim kişileri bu türbeyi Karahanlılar çağında, Oğuz-Kıpçak boy birliği hakimiyetinde yapıldığını düşünmektedir. Araştırmacıların bazıları da da yapıldığını öne sürer. Araştırmacıları şaşırtan belki tarihte iki önemli hanın adının Alaş ve Alaşa olmasından dolayıdır. Alaş Han Karahanlılar devrinde yaşarken Alaşa han ise daha sonra yaşadımıştı. Kümbet (türbe) kendine özgü bir mimari yapıya sahip olup Karahanlı devri, Türk Dünyasının İslam dinine geçiş aşamasındaki bir Türk mimari yapısına sahiptir. Alanı — 9,73 х 11,9. Yüksekliği. — 10 m. Pişirilmiş kızıl tuğladan yapılmıştır. Bu mimari yapıyı andırır tarzda Kazakistanda Ayşe Bibi, Coşı han, Hoca Ahmed Yesevi mezarları örnektir. Daha sonra Talmas ata, Cuban ana, Bolgan ana, Kayıp ata, Düzen, Erden türbeleri öncekileri örnek alarak yapılmış türbelerdir.

<span class="mw-page-title-main">Zeynel Bey Türbesi</span>

Zeynel Bey Türbesi, Batman'ın Hasankeyf ilçesinde bulunan tarihi türbe. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın 1473'te Otlukbeli Savaşı'nda ölen oğlu Zeynel Bey için yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Bey Türbesi</span>

Hüseyin Bey Türbesi, Hacı Hüseyin Bey'in medfun bulunduğu türbe. Hacı Hüseyin Bey, modern Başkurdistan topraklarının ilk imamıydı. Mezarı Şişme ilçesi, Şişme rayonundaki Akzirat mezarlığında bulunur. Çevredeki Müslümanlar tarafından kutsal yerlerinden biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Sâmâni Türbesi</span>

Sâmâni Türbesi, Özbekistan'ın Buhara ilinin kuzeybatı kesiminde, tarihi merkezin hemen dışında yer alan, 10. yüzyılda inşa edilmiş bir türbedir. Türbe erken İslam mimarisinin ikonik örneklerinden biri olarak kabul edilir ve Orta Asya mimarisinin en eski mezar binası olarak bilinir. Yaklaşık olarak 900'den 1.000'e kadar hüküm süren güçlü ve etkili İslami Samani aile hanedanının mezar alanı olarak inşa edilmiştir. Samaniler fiilen bağımsızlıklarını Bağdat merkezli Abbasi Halifeliği'nden elde etti ve günümüzün Afganistan, İran, Özbekistan, Tacikistan ve Kazakistan'ını kapsayan bazı bölgelere hükmetti. Mükemmel simetrik, boyutu açısından karmaşık, ancak yapısı ile anıtsal olan türbe, sadece Soğd, Sasani, Fars ve hatta Klasik gibi çok kültürlü bina dekoratif gelenekleri birleştirmekle kalmadı, aynı zamanda yenilikçi kubbe destek sistemi ve geleneksel Orta Çağ İslami bina özellikleri - dairesel kubbe ve mini kubbeler, sivri kemerler, ayrıntılı kapılar, sütunlar ve karmaşık geometrik tasarımları da sergilemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Şâh-ı Zinde</span>

Şâh-ı Zinde, Özbekistan'ın kuzeydoğu kesimindeki Semerkant'ta bulunan bir nekropoldür.

<span class="mw-page-title-main">Kayseri Ulu Camii</span> Tarihî cami

Kayseri Ulu Camii, Türkiye'nin Kayseri ilinde şehir merkezinde bulunan, 12. yüzyılın ortalarına doğru inşa edilmiş camidir.

Türkistan Uluslararası Havalimanı ya da Hazret Sultan Uluslararası Havalimanı, Kazakistan'nın Türkistan şehrinde olan bir havalimanı. Komünizm sonrası Kazakistan'da geliştirilen ilk sıfırdan havalimanı ve ülkedeki 19. ticari havalimanıdır ve Havalimanı inşaatı dünyanın en hızlı havalimanı tesisi yapımı olarak kabul edilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Pir Hüseyin Türbesi</span> Ermenistan, Erivan şehrinin yakınında Karakoyunlu dönemine ait türbe

Pir Hüseyin Türbəsi, Caferabad türbesi Ermenistan'ın Zengibasar ili, Zengibasar şehrinin merkezi olan Uluhanlı kasabasından 14 km kuzeyde, Erivan şehrinin yakınında Karakoyunlu dönemine ait türbe. Türbe ilk olarak Timurla birlikte Orta Asya'dan gelen Sadlu boyunun beyi Emir Saad'ın defnedilmesiyle inşa edilmiştir. Yapımında tüf taşı kullanılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.