İçeriğe atla

Hoşyar Kadın Çeşmesi

Koordinatlar: 41°02′25″K 28°58′25″D / 41.04028°K 28.97361°D / 41.04028; 28.97361

Hoşyar Kadın Çeşmesi
Çeşmenin ön cephesinden bir görünüm (Kasım 2018)
Harita
Diğer ad(lar)Huşyar Kadın Çeşmesi
Genel bilgiler
TürÇeşme
KonumBeyoğlu, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar41°02′25″K 28°58′25″D / 41.04028°K 28.97361°D / 41.04028; 28.97361
Tamamlanma1840 ya da 1841
SahipVakıflar Genel Müdürlüğü
Teknik ayrıntılar
Yapı sistemiKâgir
MalzemeTaş · tuğla · mermer

Hoşyar Kadın Çeşmesi ya da Huşyar Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.

Kesme taştan inşa edilmiş dikdörtgen planlı kâgir bir yapı olan çeşmenin ön yüzü mermer kaplıdır. Arka kısmında, moloz taş ile tuğladan yapılmış tonozlu deposu bulunur. Dikdörtgen şeklinde ve üzerinde birtakım kabartma süslemelerin olduğu ayna taşının yer aldığı dikdörtgen nişin her iki yanında birer pilaster vardır. Alttan ve üsten birer silme, her iki yanından ise dörder oyuğa sahip birer pilasterle sınırlanan alınlıkta, beş satır ve iki sütun hâlinde çeşmenin kitâbesi yazılıdır. Alınlığın ortasında konumlanan elips şeklindeki madalyonda Abdülmecid'in tuğrası yer alır.

Tarihi

Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un[a] eşlerinden Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında[b] yaptırıldı.[1][3][4] Çeşmenin suyu, Pangaltı'dan ayrılan Kurtuluş kolu ile Kasımpaşa'ya giden kolların üçüncüsünden geliyordu.[5] İbrahim Hilmi Tanışık 1945 tarihli eserinde, çeşmenin bir evin altında kaldığını ve teknesinin yere gömülü olduğunu aktarmıştı.[1]

10 Kasım 1973'te alınan 7478 sayılı karar doğrultusunda çeşme, 2 Ekim 1977'de T.C. Resmî Gazete'de yayımlanan yazıda yer alan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından "korunması gereken tarihî eser" olarak tanımlanan taşınmazlar arasında listelendi.[6] Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.[5]

Konumu ve mimarisi

Jacques Pervititch'in Eylül 1925 tarihli haritasında çeşme ile çevresi

İstanbul'un Beyoğlu ilçesinin Hacıahmet Mahallesi'nde, Pir Hüsamettin Sokağı'nda konumlanan 21,35 m2lik tapu alanına sahip bir duvar çeşmesidir.[7][8] Kesme taşla inşa edilmiş kâgir yapının kuzeybatıya bakan ön yüzü mermerle kaplıdır ve günümüzde beyaz üzerine kahverengi boya uygulaması vardır.[4][9] 2,68 m genişliğindeki ön cephe, depodan 0,62 m ileri taşar.[5] Ön cephenin her iki yanında yer alan 0,26 m genişliğindeki dikdörtgenler prizması şeklindeki iki pilaster, 1,02 m genişliğinde ve 0,41 m kalınlığındaki nişi meydana getirir.[4][5] Nişin içindeki 0,81 m genişliğindeki dikdörtgen biçimli ayna taşını çevreleyen silmenin her iki yanı ile üst kısımlarında zikzak, her iki üst köşesindeki 0,16 × 0,15 m ölçülerindeki kartuşlarda ise iç içe geçmiş yapraklardan meydana gelen çiçek şeklindeki kabartmalar yer alır.[4][9] Ayna taşının üst kısmında her iki yanda, köşelerden lüleye doğru uzanan, sarkan kumaş görünümlü perde kıvrımı motifli kabartma bulunur.[4][10] Çeşmenin teknesi günümüzde, yol seviyesinin 0,5 m kadar altında kalır.[4][5]

0,76 × 0,37 ölçülerindeki kitâbesinin bulunduğu alınlık alttan ve üstten, içbükey ve dışbükey hatlarla yukarıya doğru kademeli olarak genişleyen birer silmeyle sınırlanır. Alınlığın yanlarındaki sınırlarını ise; 0,23 m yüksekliğinde ve 0,025 m genişliğinde dörder oyuk içeren, 0,135 m genişliğinde 0,55 m yüksekliğindeki birer pilaster oluşturur.[4][11] Kitâbenin ortasında, dal ve yaprak motifleriyle çevrili, büyük ekseni 0,535 m uzunluğundaki bir elips biçiminde, içinde Abdülmecid'in tuğrasının olduğu bir madalyon vardır.[4][5] Madalyonun dışında, dört köşesine birer tane çiçek şeklinde düzenlenmiş, yıldız motifli kabartmalar konumlanır.[10] Talik hattıyla yazılmış, beş satır ve iki sütun olarak düzenlenmiş kitâbede tarih yer almaz, ancak son iki dizedeki noktalı harfler kullanılarak ebced hesabıyla tarih düşülmüştür.[4][5] Kitâbe metni şu şekildedir:[12]

Metin

شاهنشه خلد آشیان / آرا یش باغ جنان / سرزمرۂ عفرانیان / محمود خانِ زی عرا
اول شاه مرحومك بهین / عفّتِ فرو عصمتِ كزین / ایكنجی قادینی همین / خوشیارِ خیرات انتما
جان پارەسی زیبِ نعیم/ مستغرقِ لطف رحیم / اول مهرماه سلطان كیم/ایتمش ایدی عزم بقا
اولمشدی چشمه خاكسار / والدەسی عفّت شعار / روحی ایچون ایدوب عمار/تجدید ایله قیلدی بنا
اولدی حروفِ جوهری / تاریخی اتمامی زیهی / خوشیار قادین احیاسیدر/زمزم كبی عین صفا

Çeviri yazı

Şâhinşeh-i huld âşiyân / Ârâ yiş-i bağ-ı cinân / Serzümre-i afrâniyân / Mahmûd Hân-ı zî 'arâ
Ol şâh-ı merhûmun bihîn / 'Iffet-i fer u 'ismet güzîn / İkinci kadını hemîn / Hôşyâr-ı hayrât intimâ
Cân pâresi zîb-i na'îm / Müstağrak-ı lütf-i rahîm / Ol mihrimâh sultân kim / Etmiş idi azm-ı bekâ
Olmuşdı çeşme hâksâr / Vâlidesi 'iffet şi'âr / Rûhu içün edüb 'imâr / Tecdîd ile kıldı binâ
Oldu hurûf-ı cevherî / Târihî itmâmı zehî / Hôşyâr Kadın ihyâsıdır / Zemzem gibi 'ayn-ı safâ

Çeşmenin kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan 4,62 × 5,20 m ölçülü dikdörtgen planlı deposu, tuğladan yapılan tonozla örtülüdür. Depo 0,3 m kalınlıktadır; duvarları moloz, taş, tuğla malzeme ve almaşık teknikle örülmüştür. Deponun kuzeydoğu kısmı, güneydoğusundaki tonozun bir bölümü yıkılmıştır.[9]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ İbrahim Hilmi Tanışık'ın 1945 tarihli eserinde Abdülmecid'in ikinci eşi olarak tanımlansa da bu bilgi hatalıdır.[1][2]
  2. ^ Kitâbesindeki 1256 yılı, miladi takvimde 1840 ya da 1841'e denk gelir.

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b c Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). "153 - Huşyar Kadın Çeşmesi". İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 193. 
  2. ^ Uluçay, M. Çağatay (Mayıs 2011). Padişahın Kadınları ve Kızları. İstanbul: Ötüken Neşriyat. ss. 180-181. ISBN 9789754378405. 
  3. ^ Egemen, Affan (Ekim 1993). "520 - Huşyar Kadın Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. s. 386. 
  4. ^ a b c d e f g h i Egin, Ergün (1996). Kasımpaşa'nın Tarihi Gelişimi, İskân Özellikleri ve Mimari Eserleri (PDF) (yüksek lisans). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. s. 227. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  5. ^ a b c d e f g Bayfidan 2018, s. 44.
  6. ^ "Kültür Bakanlığından" (PDF). T.C. Resmî Gazete (16072). 2 Ekim 1977. ss. 23-82. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mayıs 2021. 
  7. ^ "TKGM Parsel Sorgulama Uygulaması - Öznitelik bilgisi". Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Huşyar Kadın Çeşmesi (H. 1256- M.1840)". Su Vakfı. 30 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ a b c Bayfidan 2018, ss. 44-45.
  10. ^ a b Bayfidan 2018, s. 45.
  11. ^ Bayfidan 2018, s. 43.
  12. ^ Bayfidan 2018, ss. 43-44.
Genel
  • Bayfidan, Dilek (Aralık 2018). 19. Yüzyıl Beyoğlu Çeşmeleri (yüksek lisans). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bereketzade Çeşmesi</span>

Bereketzade Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu semtinde yer alan bir duvar çeşmesidir.

<span class="mw-page-title-main">II. Abdülhamid Çeşmesi (Şişli)</span>

II. Abdülhamit Çeşmesi 1896-1901 yılları arasında Sultan II. Abdülhamit tarafından İtalyan mimar Raimondo D’Aronco'ya yaptırılmıştır. Çeşme, açılış merasiminin fotoğraflandığı 1901 yılında Tophane Nusretiye Camii önünde yer almaktaydı. 1957 yılında Heny Prost'un planladığı yol genişletme çalışmalarından nasibini alarak özgün yerinden sökülmüş ve Maçka Parkı’nda günümüzdeki yerine taşınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sineperver Valide Sultan Çeşmesi (Fatih)</span> İstanbulun Fatih ilçesindeki bir çeşme

Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Rıza Paşa Çeşmesi (Osmanağa)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Hasan Rıza Paşa Çeşmesi ya da Rıza Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki bir çeşmedir. Hasan Rıza Paşa tarafından 1845 ya da 1846 yılında yaptırıldı. 1970'lerden itibaren tahrip edilmeye başlayan çeşme, işlevini de yitirdi. 2014'te tamamlanan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Horhor Çeşmesi (Kırma Tulumba Sokağı)</span> Fatihteki bir çeşme

Horhor Çeşmesi ya da Horhor Acı Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Fatih ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Kaynaklar, I. Süleyman tarafından yaptırıldığı ya da daha öncesindeki döneme ait olduğuna dair farklı görüşler öne sürer. Üzerindeki onarım kitabesine göre 27 Mart 1876 tarihi civarında onarım gördü. Muslukları olmasa da 1966'ya kadar suyu akan çeşmenin tepesinde 2008 yılında yıkılana kadar ahşap bir ev vardı.

<span class="mw-page-title-main">Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi (Kadıköy)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Yoğurtçu Çeşmesi</span> Kadıköyde bir çeşme

Yoğurtçu Çeşmesi ya da Yoğurtçu Parkı Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir.

Hasan Rıza Paşa Çeşmesi ya da Rıza Paşa Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Hasan Rıza Paşa tarafından 1852 ya da 1853 yılında yaptırılan çeşme; 1986'da Kadıköy Belediyesi, 1994-1995 yıllarında ise Mühürdar Lions Kulübü tarafından onarıldı.

<span class="mw-page-title-main">Baba-Oğul Çeşmesi</span>

Baba-Oğul Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Harem Ağası Tayfur Ağa ile manevi oğlu Besim Ağa tarafından 1844 ya da 1845 yılında yaptırıldı. 1980'lerin sonlarında, inşa edildiği konumdan caddenin karşısına taşındı. 2007'de Kadıköy Belediyesi tarafından çeşmede bir restorasyon gerçekleştirildi.

Hoşyar Kadın ya da Huşyar Kadın, Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un ikinci kadınıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kazlı Çeşme</span> İstanbulda çeşme

Kazlı Çeşme, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde bulunan ve adını aynasındaki kaz kabartmasından alan klasik üslupta bir Osmanlı çeşmesi.

<span class="mw-page-title-main">Hasköy Çeşmesi</span> Beyoğlundaki bir çeşme

Hasköy Çeşmesi ya da Yasef Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1524 ya da 1525 yılında Yasef adlı bir Yahudi tarafından yaptırılmıştır. Beyoğlu'nda tarihi tespit edilen ve günümüzde varlığını sürdüren en eski çeşmedir. Suyunun akmadığının kaydedildiği 1940'ların başından beri işlevsizdir.

Abdi Kaptan Çeşmesi ya da Gedik Abdi Kaptan Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1622 ya da 1623 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yahya Efendi Çeşmesi (Beşiktaş)</span> Beşiktaştaki bir çeşme

Yahya Efendi Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1557 ya da 1558 yılında yaptırılmıştır.

Kayışdağı Suyu Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

Güzelce Ali Paşa Çeşmesi ya da Ali Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi (Beykoz Çayırı)</span>

İshak Ağa Çeşmesi, Terazibaşı Çeşmesi ya da Terazi Çeşmesi; İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. Eski İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1749 ya da 1750 yılında yaptırıldı. Önceleri dört cephesinde de birer lüle ve tekne varken, ilerleyen dönemde iki cephesindeki lüleleri kapatıldı ve bu cephelerdeki tekneleri dolduruldu. 1970'te yapılan kanalizasyon çalışmaları esnasında çeşmenin suyu kesilse de 1972'de kitâbesinin olduğu cephesinin toprak seviyesinin altına indirilmesiyle tekrar işlevsel hâle geldi. Bu çalışmanın ardından çeşmeye, yapılan bir merdivenden inilerek ulaşılmaya başlanmıştı. 2005'teki restorasyonla bu kot farkı giderilerek çevre düzenlemesi ile bu cephedeki teknesi yapıldı. 2014'te ön cephesindeki lülenin bir muslukla değiştirildiği çeşme, günümüzde işlevseldir.

Abbas Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1669 ya da 1670 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Zevki Kadın Çeşmesi</span>

Zevki Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir.

Avcı Mehmet Çeşmesi, Çarşı Çeşmesi veya Orta Çeşme Kırklareli ili Lüleburgaz ilçesinde bulunan bir çeşmedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.