Hiung-nu boyları
Hiung-nu boyları veya Asya Hun boyları, Çin kaynaklarında geçen Hiung-nu'ya bağlı Türk, Moğol veya Tunguz boylarıdır. Asya Hun devleti çeşitli halklardan oluşan bir konfederasyondur ve göçebe Asya Hun boyları Asya Hun devletini oluşturur.[1]
Asya Hun boyları
Fang Xuanling'in Jin kitabında 19 Hun boyu sıralanır:[2] Tuge (屠各), Xianzhi (鮮支), Koutou (寇頭), Wutan (烏譚), Chile (赤勒), Hanzhi (捍蛭), Heilang (黑狼), Chisha (赤沙), Yugang (鬱鞞), Weisuo (萎莎), Tutong (禿童), Bomie (勃蔑), Qiangqu (羌渠), Helai (賀賴), Zhongqin (鐘跂), Dalou (大樓), Yongqu (雍屈), Zhenshu (真樹) ve Lijie (力羯).[3] Wei Kitabı Yueban (悅般)'dan söz eder.[4]
| Asya Hun Devleti | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yueban (悅般) | Helai (Boma, Alat) (賀賴) | Chile (赤勒) Konfederasyonuna bağlı boylar | Qiangqu (羌渠) | Lijie (力羯) | Luanti Hânedan | Bomie (勃蔑) | Xianzhi (鮮支) | Wutan (烏譚) | Koutou (寇頭) | Hanzhi (捍蛭) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Çiğil | Halaç (?) | Dinlin (丁零) | Jie | Tuge (Liu) (屠各) | Heilang (黑狼) | Chisha (赤沙) | Yugang (鬱鞞) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şatuo | Duolange (多览葛) | Yuanhe (袁紇) | Tabgaçlar | Dugu | Tiefu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mengchen (蒙陈) | Adie (阿跌) | Huihe (Uygur) (回鶻) | Fuluo (覆罗) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Baixi (白霫) | Guligan (骨利干) | Xijie (奚结) | Turuhe (吐如纥) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Türk Boyları
Çin kaynaklarında Türk olduğu bilinen Hun boyları Helai, Yueban ve Dinlin'dir.
Dinlin'den gelen Yuanhe (袁紇) zamanla Huihe (回鶻) adını alır. Yuanheler Uygur Kağanlığı'nı oluşturur ve bugünkü Yugurların atasıdır.[5]
Helai Çince Ala yunt (Alaca renkli at) anlamında Helan (賀蘭) ile ilişkilidir.[6] Hâliyle aynı anlamda Oğuzların Alayundluğ boyu ile bağlantı gözetilir. Alayundluğ ile Boma (駁馬 ya da 駮馬) (Alat) boyunun damgaları aynı olduğundan Zuev bu boyları birbirinin aynısı kabul eder.[7] Alat (<*ala at) Farsçaya Halaç olarak geçmiş olabilir. Dolayısıyla Halaçların muhtemel atalarıdır. Tang kitabında 217. cilde göre Boma 駁馬 ~ Bila 弊剌 ~Eluozhi 遏羅支, Jiegu 結骨 (Yenisey Kırgızları) ile komşudur. Arap coğrafyacı al-Idrisi Halaçların kışlak ve kalelerinin, İrtiş nehri havzasında ikamet eden Kimeklerin yanına, Kırgızların kuzeybatısına yerleşmiş olduğunu kaydeder. Bunun gibi coğrafik argümanlar Boma ~ Bila ~ Eluozhi (Alat) boyunun Halaçlar olma ihtimalini yükseltiyor.[8]
Tuge (Xutu, Tuku, Tuko, Tugexu, Xutugehu) boyu
Han Hanedanı metinlerinde tuku olarak da geçer. Güney Hun boylarının en soylularındandır.[9] Bu boydan olan Ho-lien Po-po Hsia devletini kurmuştur.[10] Bu boy Mete Han'ın de içinde olduğu boydur. Liu Yuan de yine bu boydandır. Bu boy ismi Türk ismiyle karşılaştırılır.[11]
Tuge boyunun diğer bir adı Liu'dur. Liu ismi ataları olan Çinli bir prensesten gelmektedir. Günümüzde Liu aileleri Çin'de Şantung ve Henan'da yaşamaktadır.[12]
Qiangqu boyu
İkinci Zhao hanedanlığının kurucusu Shi le bu klana mensup.[13][14]
Bomie boyu
Bomie boyu daha sonraları Tabgaçlara tabi oldular.[15]
Kaynakça
- ^ Kradin, Nikolay. "Stateless Empire: The Structure of the Xiongnu Nomadic Super-Complex Chiefdom (2011)". 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ Baykuzu, Tilla Deniz (1 Aralık 2011). "GEÇ DÖNEM (IV-V. YY) HUN DEVLETLERİ HAKKINDA ÇİN KAYNAKLARI". İSTEM (18): 39-47. ISSN 1304-0618. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ 晉書 (Çince). 97. Fang, Xuanling. 1958. 14 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Dani, Ahmad Hasan; Litvinsky, B. A.; Unesco (1 Ocak 1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750 (İngilizce). UNESCO. ISBN 978-92-3-103211-0. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ Ölmez, Mehmet (1 Ekim 2012). "Sarı Uygurlar ve Sarı Uygurca Üzerine Yeni Yayınlar". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten. 60 (2): 97-108. ISSN 0564-5050. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ Zuev, Yu. "Xueyantuo Khaganate and Kimeks: Turkic ethnogeography of the Central Asia in the middle of 7th century" Shygys, No 1, s. 11-21, No 2, s. 3-26 (2004) Oriental Studies Institute, Almatı
- ^ Zuev Yu.A., "Horse Tamgas from Vassal Princedoms", s. 132
- ^ Moriyasu, T (1977). "À propos des tribus de l'Asie Centrale qui se trouve dans les sources tibétaines: DRU-GU et HOR". Journal of Asian and African Study, 14. ss. 28-30.
- ^ "中国少数民族史大辞典 - 工具书总库 - 中国知网". gongjushu.oversea.cnki.net. 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ Baykuzu, Tilla Deniz (2009). "Bir Hun Başkenti: T'ung-Wan Ch'eng". Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies. 6 (3): 110. ISSN 1304-8015. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ Köymen, Mustafa (6 Kasım 2017). "Hsiung-Nu'ların Tuku (T'u-Ko) Kabilesi". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 3 (1). ISSN 2459-0150. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ Yildirim, Kürşat (1 Haziran 2015). "TÜRK MENŞELİ ÇİN ÂİLELERİ-I". Türkiyat Mecmuası. 25 (1): 315-330. doi:10.18345/tm.64623. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022.
- ^ 晋书·石勒载记.
石勒，字世龙，初名，上党武乡羯人也。其先匈奴别部羌渠之胄。
- ^ Theobald, Ulrich. "Jie 羯 (www.chinaknowledge.de)". www.chinaknowledge.de (İngilizce). 16 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022.
- ^ Mueller, Shing. "Horses of the Xianbei: 300-600 AD A Brief Survey" 22 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Pferde in Asien: Geschichte, Handel, und Kultur, (2009). p. 189-190
