Hint-İranlılar

Hint-İranlılar ya da kendi tarihsel adlandırmaları ile Arya veya Aryanlar (Sanskritçe: ā́rya - आर्य) Hint-Avrupa dil ailesinin önemli bir kolu olan, Hint-İran dillerinin, MÖ 3. binyılın ikinci yarısından sonra, Avrasya'nın geniş ve önemli bölgelerinde yayılmasına sebep olmuş olan bir grup Hint-Avrupa Halkıydı, zamansal süreçte İran ve Hint-Aryan halkları olarak bilinen, iki ayrı alt gruba bölündüler.

Adlandırma

Aryan terimi tarihsel olarak Hint-İranlıları belirtmek için kullanılmıştır. "Arya", terimi İran ve Hint-Aryan halklarının erken ataları olan, Proto Hint-İranlılar olarak'da bilinen, Hint-İran dillerinin özellikle en eski konuşmacılarının kendi kendilerini tanımlamasıdır.^[1]^[2] Birçok bilim insanı, artık bu gruba atıfta bulunmak için Hint-İran terimini kullanırken, Josef Wiesehöfer,^[3] Will Durant^[4] ve Jaakko Häkkinen^[5]^[6] gibi bazı bilim adamları tarafından "Aryan" terimi "Hint-İran" anlamında kullanılır. İtalyan nüfus genetikçisi "Luigi Luca Cavalli-Sforza, 1994' yılı "İnsan Genlerinin Tarihçesi ve Coğrafyası' kitabında, Hint-İranlıları tanımlamak için Aryan terimini kullanmıştır.^[7]

Menşei

Erken Hint-İranlılar, Sintaşta kültürü ve sonrasın'daki daha geniş yayılımlı Andronovo kültürü ile beraber, Proto Hint-Avrupalılar'ın torunları olarak tanımlanırlar. Batıda Ural Nehri, doğuda Tien-Şan, güneyde ise Mâverâünnehir ve Hindukuş dağları ile sınırlanan Avrasya stepleri anavatanlarıdır.^[8]

Genetik

R1a1a (R-M17 veya R-M198), en yaygın olarak Hint-Avrupa konuşmacılarıyla ilişkilendirilen alt sınıftır. İddialara göre R1a'nın kökenlerine dair çoğu tartışma, aslında baskın R1a1a (R-M17 veya R-M198) alt sınıfının kökenleri hakkındadır. Günümüze kadar toplanmış veriler, biri Kuzey Hint yarımadasında ve diğeri Doğu Avrupa'da, başta Polonya ve Ukrayna çevresinde olmak üzere, geniş bir şekilde ayrılmış iki yüksek frekans alanı olduğunu göstermektedir. Bunun tarihsel ve de tarih öncesi olası nedenleri, popülasyon genetikçileri ve genetik soybilimcileri arasında devam eden tartışma ve ilgi konusudur. Dilbilimciler ve Arkeologlar için potansiyel bir ilgi alanı olarak kabul edilir.

Krasnoyarsk bölgesinden, Andronovo ufuklarında kalan 10 erkek kalıntısından 9'u R1a Y-kromozom haplogrup ve biri ise C-M130 haplogrup (xC3) olarak tespit edilmiştir. Aynı Andronovo ufku ve bölgesindeki 9 kişinin mtDNA haplogrupları ise aşağıdaki gibidir: U4 (2 kişi), U2e, U5a1, Z, T1, T4, H ve K2b.

2004 yılında yapılan bir çalışmada, Tunç Çağı ve Demir Çağı döneminde Kazakistan nüfusunun çoğunluğunun (Tunç Çağı'nda Andronovo kültürünün bir parçasıdır) Batı Avrasya kökenli olduğu (U, H, HV, T, I ve W gibi mtDNA haplogrupları ile) ve MÖ 13. ve 7. yüzyıllar arasındaki tüm Kazak örnekleri Avrupa soylarına aittir.^[9]

Arkeoloji

Hint-İran yayılımıyla ilişkili olan arkeolojik kültürler şunları içerir:

Avrupa
Poltavka kültürü (MÖ 2700-2100)
Orta Asya
Andronovo kültürü ufukları (MÖ 2200-1000)
- Sintaşta-Petrovka-Arkaim (MÖ 2200-1600)
- Alakul (MÖ 2100-1400)
- Fedorovo (MÖ 1400-1200)
- Alekseyevka (MÖ 1200-1000)
Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi(MÖ 2200-1700)
Srubna kültürü(MÖ 2000-1100)
Abaşevo kültürü (MÖ 1700-1500)
Yaz kültürü (MÖ 1500-1100)

Hint Yarımadası

Mezarlık kültürü (H) (MÖ 1900-1300)
Gandhara mezar kültürü -Swat kültürü) (MÖ 1600-500)
Boyalı Gri Çanak Çömlek kültürü (MÖ 1100-350)

İran

Erken Batı İran Gri Eşyaları (MÖ 1500-1000)
Geç Batı İran Devetüyü Eşyaları (MÖ 900-700)

Asko Parpola (1999) aşağıdaki tanımlamaları önermektedir

Tarih Aralığı	Arkeolojik kültür	Parpola tarafından önerilen kimlik
2800-2000 MÖ	Geç-Katakomb ve Poltavka kültürü	Geç-PHA'dan → Proto-Hint-İrana
2000-1800 MÖ	Srubna kültürü ve Abaşevo kültürü	Proto-İran
2000-1800 MÖ	Petrovka-Sintashta	Proto–Hint-Aryan
1900-1700 MÖ	BMAB	"Proto-Dasa~दास) Hint-Aryanlar" kendilerini mevcut BMAB yerleşiminde oluşturdular ve 1700'lerde "Proto-Rigveda Hint-Aryanlar" tarafından mağlup edildiler.
1900-1400 MÖ	Mezarlık H	Hint-Dasa ~ दास)
1800-1000 MÖ	Alakul-Fedorovo	Hint-Aryan, Soma ~ सोम) kültünü uygulayan "Proto – Sauma-Aryan" da dahil.
1700-1400 MÖ	Erken Swat kültürü	Proto-Rigveda ↔ Proto-Dard
1700-1500 MÖ	Geç-BMAB	"Proto – Sauma-Dasa", Proto-Dasa ve Proto – Sauma-Aryan Asimilasyonu
1500-1000 MÖ	Erken Batı İran Gri Eşyaları	Mittani-Aryan ("Proto – Sauma-Dasa" nın uzantısı)
1400-800 MÖ	Geç-Swat kültürü ve Pencap, Boyalı Gri Eşya	Geç-Rigveda
1400-1100 MÖ	Yaz kültürü II-III, Seistan	Proto-Avesta
1100-1000 MÖ	Gürgan ve Geç-Batı İran Devetüyü Çanak Çömlek	Proto-Fars, Proto-Med
1000-400 MÖ	Sincan'ın Demir Çağı kültürleri	Proto-Sakalar

Kaynakça

^ The "Aryan" Language, Gherardo Gnoli, Instituto Italiano per l'Africa e l'Oriente, Roma, 2002.
^ . Schmitt, "Aryans" in Encyclopedia Iranica: Excerpt:"The name “Aryan” (OInd. ā́rya-, Ir. *arya- [with short a-], in Old Pers. ariya-, Av. airiia-, etc.) is the self designation of the peoples of Ancient India and Ancient Iran who spoke Aryan languages, in contrast to the “non-Aryan” peoples of those “Aryan” countries (cf. OInd. an-ā́rya-, Av. an-airiia-, etc.), and lives on in ethnic names like Alan (Lat. Alani, NPers. īrān, Oss. Ir and Iron.". Also accessed online: [1] 20 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in May, 2010
^ Wiesehofer, Joseph: Ancient Persia. New York: 1996. I.B. Tauris. Recommends the use by scholars of the term Aryan to describe the Eastern, not the Western, branch of the Indo-European peoples (see "Aryan" in index)
^ Durant, Will: Our Oriental Heritage. New York: 1954. Simon and Schuster. According to Will Durant on Page 286: “the name Aryan first appears in the [name] Harri, one of the tribes of the Mitanni. In general it was the self-given appellation of the tribes living near or coming from the [southern] shores of the Caspian sea. The term is properly applied today chiefly to the Mitannians, Hittites, Medes, Persians, and Vedic Hindus, i.e., only to the eastern branch of the Indo-European peoples, whose western branch populated Europe.”
^ Häkkinen, Jaakko (2012). "Early contacts between Uralic and Yukaghir". Tiina Hyytiäinen; Lotta Jalava; Janne Saarikivi; Erika Sandman (Ed.). Per Urales ad Orientem (Festschrift for Juha Janhunen on the occasion of his 60th birthday on 12 February 2012) (PDF). Helsinki: Finno-Ugric Society. ISBN 978-952-5667-34-9. 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Kasım 2013.
^ Häkkinen, Jaakko (23 Eylül 2012). "Problems in the method and interpretations of the computational phylogenetics based on linguistic data – An example of wishful thinking: Bouckaert et al. 2012" (PDF). Jaakko Häkkisen puolikuiva alkuperäsivusto. Jaakko Häkkinen. 1 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Kasım 2013.
^ Cavalli-Sforza, Luigi Luca; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1994), The History and Geography of Human Genes, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, s. See "Aryan" in index, ISBN 978-0-691-08750-4
^ Anthony 2007, s. 49.
^ Lalueza-Fox, C.; Sampietro, M. L.; Gilbert, M. T.; Castri, L.; Facchini, F.; Pettener, D.; Bertranpetit, J. (2004). "Unravelling migrations in the steppe: Mitochondrial DNA sequences from ancient central Asians". Proceedings. Biological Sciences. 271 (1542): 941-947. doi:10.1098/rspb.2004.2698. PMC 1691686 $2. PMID 15255049.

Literatür

Anthony, David W. (2007), The Horse The Wheel And Language. How Bronze-Age Riders From the Eurasian Steppes Shaped The Modern World, Princeton University Press
Asko Parpola, Asko (1999), "The formation of the Aryan branch of Indo-European", Blench, Roger; Spriggs, Matthew (Ed.), Archaeology and Language, III: Artefacts, languages and texts, London and New York: Routledge .

Dış bağlantılar

The Origin of the Pre-Imperial Iranian Peoples14 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Oric Basirov (2001)

[1] The "Aryan" Language, Gherardo Gnoli, Instituto Italiano per l'Africa e l'Oriente, Roma, 2002.

[2] . Schmitt, "Aryans" in Encyclopedia Iranica: Excerpt:"The name “Aryan” (OInd. ā́rya-, Ir. *arya- [with short a-], in Old Pers. ariya-, Av. airiia-, etc.) is the self designation of the peoples of Ancient India and Ancient Iran who spoke Aryan languages, in contrast to the “non-Aryan” peoples of those “Aryan” countries (cf. OInd. an-ā́rya-, Av. an-airiia-, etc.), and lives on in ethnic names like Alan (Lat. Alani, NPers. īrān, Oss. Ir and Iron.". Also accessed online: [1] 20 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in May, 2010

[3] Wiesehofer, Joseph: Ancient Persia. New York: 1996. I.B. Tauris. Recommends the use by scholars of the term Aryan to describe the Eastern, not the Western, branch of the Indo-European peoples (see "Aryan" in index)

[4] Durant, Will: Our Oriental Heritage. New York: 1954. Simon and Schuster. According to Will Durant on Page 286: “the name Aryan first appears in the [name] Harri, one of the tribes of the Mitanni. In general it was the self-given appellation of the tribes living near or coming from the [southern] shores of the Caspian sea. The term is properly applied today chiefly to the Mitannians, Hittites, Medes, Persians, and Vedic Hindus, i.e., only to the eastern branch of the Indo-European peoples, whose western branch populated Europe.”

[Häkkinen2012a-5] Häkkinen, Jaakko (2012). "Early contacts between Uralic and Yukaghir". Tiina Hyytiäinen; Lotta Jalava; Janne Saarikivi; Erika Sandman (Ed.). Per Urales ad Orientem (Festschrift for Juha Janhunen on the occasion of his 60th birthday on 12 February 2012) (PDF). Helsinki: Finno-Ugric Society. ISBN 978-952-5667-34-9. 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Kasım 2013.

[Häkkinen_2012b-6] Häkkinen, Jaakko (23 Eylül 2012). "Problems in the method and interpretations of the computational phylogenetics based on linguistic data – An example of wishful thinking: Bouckaert et al. 2012" (PDF). Jaakko Häkkisen puolikuiva alkuperäsivusto. Jaakko Häkkinen. 1 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Kasım 2013.

[7] Cavalli-Sforza, Luigi Luca; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1994), The History and Geography of Human Genes, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, s. See "Aryan" in index, ISBN 978-0-691-08750-4

[FOOTNOTEAnthony200749-8] Anthony 2007, s. 49.

[9] Lalueza-Fox, C.; Sampietro, M. L.; Gilbert, M. T.; Castri, L.; Facchini, F.; Pettener, D.; Bertranpetit, J. (2004). "Unravelling migrations in the steppe: Mitochondrial DNA sequences from ancient central Asians". Proceedings. Biological Sciences. 271 (1542): 941-947. doi:10.1098/rspb.2004.2698. PMC 1691686 $2. PMID 15255049.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

İran konuları
Tarih	Antik İran Hint-İranlılar diller Ciruft kültürü Aryanlar Pers İmparatorluğu Monarşi Safevî Devleti Afşar Hanedanı Kaçar Hanedanı Pehlevî Hanedanı İran İslam Devrimi Askerî tarih Ekonomi tarihi
Siyaset	Anayasa Başkent Seçimler Dinî Lider Cumhurbaşkanı Yargı sistemi Uzmanlar Meclisi İslamî Şûra Meclisi Anayasa Koruma Konseyi Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Ulusal Yüksek Güvenlik Konseyi İdari yapılanma Şehir ve köy konseyleri İnsan hakları Sansür Dış ilişkiler İstihbarat Bakanlığı Silahlı Kuvvetler İran Ordusu Devrim Muhafızları
Coğrafya	Şehir Adalar Dağlar Göller Nehirler İran platosu Depremler
Demografi	Dil Etnik gruplar Din LGBT hakları Kadın hakları
Ekonomi	Tarım Sanayi Su temini ve sanitasyon Sağlık hizmeti Merkez Bankası Şirketler Otomobil üretim şirketleri Bankalar Araştırma merkezleri Beyin göçü İran Elektronik Sanayi (IEI) Askeri teçhizat IDRO İran Milli Petrol Şirketi (NIOC) İran Havacılık Endüstrileri Örgütü (IAIO) Uzay Milad Tower ve Kompleksi Askeri ihracat Riyal Tümen Tahran Menkul Kıymetler Borsası Elektronik bankacılık Fikri mülkiyet Uluslararası Petrol Borsası Bonyad Asalouyeh sanayi koridoru Kiş Adası Serbest Ticaret Bölgesi Çabahar Serbest Ticaret-Sanayi Bölgesi Çalışma ve vergi kanunları Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Madencilik İnşaat Özelleştirme Doğrudan Yabancı Yatırım Yüksek Denetim Mahkemesi İletişim İran Telekomünikasyon Şirketi (TCI) Ulaşım Demiryolları Metro Havayolları Denizyolları Enerji Petrol endüstrisi Nükleer Program Turizm Çevre konuları Ekonomik Reform Planı Ortadoğu ekonomisi Ekonomi yasaları İran ve DTÖ İran ekonomi tarihi İmam Humeyni Fermanı İcra Kurulu
Kültür	İran vatandaşı İranoloji Education Yükseköğretim Bilim Bilim adamları ve öğretmenler üniversiteler Felsefe İranlılar listesi Edebiyat Medya Haber ajansları öğrenci gazete Mimari mimarlar Sanatı modern/çağdaş Pers biteyi Sinema Mutfak Resmi tatil günleri Ulusal semboller Bayrak Arma Ulusal marş Afyon üretimi Müzik Ey İran Selâm-i Şah Heavy Metal İran geleneksel müziği Halk Pop Rap ve hip-hop Rock ve alternatif Blog Mitoloji Folklor İslam İslamlaşma İzcilik Spor Futbol
Diğer konular	Takvim Kraliyet mücevherleri Farsça isimler Tehrangeles İran'ın uluslararası sıralamaları

Hint-Avrupa
Makale serilerinden

Diller Hint-Avrupa dilleri listesi Tarihi Arnavut Ermeni Baltık-Slav Baltık Slav Kelt Cermen Helen Yunan Hint-İran Hint-Aryan İrani İtalik Latin Ölü Anadolu Tohar Paleo-Balkan Daçya İlirya Liburni Messapi Misya Paeonya Frig Trak Rekonstrükte edilmiş Proto-Hint-Avrupa dili Kuramsal Ermeni-Frig Daço-Trakya Greko-Ermeni Greko-Aryan Greko-Frig Hint-Hitit İtalo-Kelt Trakya-İlirya
Filoloji Hitit yazıtları Luvi hiyeroglifleri Linear B Rigveda Avesta Homeros Behistun Latince yazıtbilimi Runik Ogham Gotik İncili Eski İrlandaca yazıtlar
Kökenler Anayurt Proto-Hint-Avrupalılar Toplum Din Ana akım Kurgan hipotezi Hint-Avrupalı göçleri Avrasyalı göçebeler Alternatif Anadolu hipotezi Ermeni hipotezi Yerli Aryanlar
Arkeoloji Bakır Çağı Pontus stepleri Atın evcilleştirilmesi Kurgan Kurgan kültürü Bozkır kültürleri Bug–Dinyester Sredny Stog Dinyeper–Donets Samara Hvalınsk Yamnaya Mikhaylovka kültürü Novotitorovka kültürü Kafkasya Maykop Doğu Asya Afanasiyevo Doğu Avrupa Usatovo Cernavodă Cucuteni Kuzey Avrupa Corded ware Baden Orta Dinyeper Bronz Çağı Pontus stepleri Savaş arabası Yamnaya Katakomb Poltavka Srubna Kuzey/Doğu stepleri Abashevo kültürü Andronovo Sintaşta Avrupa Globular Amphora Corded ware Beaker Unetice Trzciniec İskandinav Tunç Çağı Terramare Tumulus Urnfield Lusatian Güney Asya BMAG Yaz Gandhara mezar Demir Çağı Step Chernoles Avrupa Trakya-Kimmeryalılar Hallstatt Jastorf Kafkas Colchian Hint Painted Grey Ware Northern Black Polished Ware
Halklar ve toplumlar Bronz Çağı Anadolu halkları (Hititler) Ermeniler Miken Yunanları Hint-İranlılar Demir Çağı Hint-Aryanlar Hint-Aryanlar İrani İrani halklar İskitler Farslar Medler Partlar Doğu Asya Usun Yüeçiler Avrupa Keltler Galyalılar Keltiberyalılar Ada Keltleri Kimmerler Helen halkları İtalikler Cermenler Paleo-Balkanlar/Anadolu Traklar Daçlar İlirler Frigler Orta Çağ Doğu Asya Toharlar Avrupa Baltlar Slavlar Arnavutlar Norse halkı/Orta Çağ İskandinavları Hint-Aryan Antik Hindistan İrani Antik İran
Din ve mitoloji Rekontrükte edilmiş Proto-Hint-Avrupa mitolojisi Proto-Hint-İran dini Antik İran dinleri Tarihi Hitit mitolojisi Hint Vedism Hinduizm Budizm Jainizm Sihizm İrani Pers Zerdüştlük Kürt Yezidilik Yarsanizm İskit Oset mitolojisi Diğer Ermeni Avrupa Paleo-Balkan Yunan Romen Kelt İrlanda İskoç Breton Galler Kernevek Cermen Anglosakson Kıtasal Norse Balt Leton Litvan Slav Arnavut Ayinler Ateş kurbanları At kurban etme Sati Kış gündönümü/Yule