Levha tektoniği } Dünya'nın litosfer'inin yaklaşık 3,4 milyar yıl öncesinden beri yavaş hareket eden birçok büyük tektonik levha içerdiği düşünülen genel kabul görmüş bilimsel bir teoridir.
Pangea, Paleozoyik sonları ile Mezozoyik başlarında var olmuş dördüncü ve son süperkıtadır. Yaklaşık 335 milyon yıl önce daha önceki erken kıta parçalarından toplanarak bir araya geldi ve yaklaşık 200 milyon yıl önce ayrılmaya başladı. Günümüzdeki yeryüzünün aksine, bu süperkıtanın daha fazla bir kısmı güney yarımkürede bulunuyordu ve etrafı süper okyanus Panthalassa ile çevriliydi. Pangea magma tabakasındaki konveksiyonel hareketler sonucunda güneyde Gondvana ve kuzeyde Laurasia (Lavrasya) olarak ikiye bölünmüştür. İlerleyen evrelerde bu 2 kıta daha fazla parçaya ayrılarak günümüzdeki kıtalara dönüşmüştür. Pangea, günümüze kadar var olan süperkıtaların sonuncusu ve jeologlarca biçimi ortaya çıkarılanların ilkidir.
Gondvana (Gondwana), Prekambriyen dönemi sonunda Antarktika, Avustralya, Afrika, Güney Amerika, Hindistan, Arabistan ve Madagaskar'ın birleşmesinden oluşmuştur. Geç Prekambriyen dönemi sonunda birleşen bu jeolojik yapı, erken Jura döneminde ilk parçalanma aşamasına gelmiştir.Birkaç kratonun birikmesiyle oluşur. Gondwana paleozoyik dönemin en büyük kitasal kabuğudur. Dünya yüzeyinin beşte biri kadar bir alan kaplamaktadır. Süper kıta olabilmek için Euramercia ile birleşti. Mesozoyik doneminde Gondwana ve pangea yavaş yavaş ayrıldı. Gondwana kalıntıları Güney Amerika, Afrika, Antarktika, Avustralya, Hindistan yarımadası ve Arabistan'da dahil olmak üzere bugünün kıta alanının yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. Gondvana (Gondwana) ismi Avusturyalı jeolog Eduard Suess tarafından üst Paleozoyik ve Mezozoyik yaşlı formasyonları bulunan merkez Hindistan'daki Gondwana bölgesine izafeten verilmiştir, zira bu bölge diğer güney kıtalarındaki bazı formasyonlara jeolojik yaş ve litolojik özellikler yönünden benzemektedir. ”Gondwana” terimi, bazı bilim adamları tarafından bölge ve süper kıta arasında açık bir ayrım yapmak için tercih edilmektedir.
Lavrasya (Laurasia), süperkıta Pangea'nın parçalanmasından sonra kuzeyde kalan kısım. Pangea öncesi 510 milyon yıl ile 280 milyon yıl ve Pangea sonrası 250 milyon yıl ile 55 milyon yıl önce var olmuştur. Günümüzde Kuzey Yarımküre'de bulunan Kuzey Amerika, Avrupa, 300 milyon yıl önce Lavrasya ve Gondvana çarpışarak Pangea'yı oluşturmuştur. 250 milyon yıl önce Pangea parçalanmaya başlayınca kuzeyde Lavrasya ve Gondvana kıtaları olmuştur. Ayrıca aralarında bugünkü Atlas Okyanusu görülmeye başlamıştır. 142 milyon yıl önce Lavrasya ve Gondvana da parçalanarak bugünkü kara parçaları oluşmuştur.
Arap levhası, Orta Doğu'da bulunan ve Arap Yarımadası ile kuzeyini kapsayan bir levhadır. Milyonlarca yıldır Afrika ve Hint levhaları ile Avrasya levhası ile çarpışma halindedir. Bu levhanın Avrasya levhası ile çarpışması sonucu Zagros Dağları ve Güneydoğu Toros Dağları oluşmuştur. Kuzeyde Avrasya levhası, doğuda Hint levhası veya Hint-Avustralya levhası ve batı ile güneyde Afrika levhası ile komşudur.
Alpin kuşağı, Avrasya'nın güney kenarı boyunca uzanan bir sıradağ sistemidir. Cava ve Sumatra'dan başlayarak, Himalayalar ve Akdeniz üzerinden Atlas Okyanusu'na doğru uzanan kuşak Alpleri, Karpatları, Anadolu ve İran dağlarını, Hindukuş'u, Himalayaları ve Güneydoğu Asya dağlarını içine alır. Pasifik Deprem Kuşağı'ndan sonra, en büyük depremlerin %17'si ile, Dünya'nın en sismik ikinci bölgesidir.
Avrasya Levhası Dünya'nın ana tektonik levhalarından biridir. Arabistan Altkıtası, Hint alt kıtası ve Sibirya'nın doğusu dışında Avrasya kıtası'nın neredeyse tamamına uzanmaktadır. Bu kıtasal levha ayrıca hem Endonezya, Filipinler, Japonya'nın güney kesimi ve İzlanda'yı hem de Kuzey Atlantik'in doğu yarısı ve Kuzey Denizi'nin birçok yerini kapsamaktadır. Batı parçası Alpler'in yapısı ile ilişkili olarak daha çok Avrupa Levhası olarak bilinir.
Okyanusların sınırları, Dünya'da bulunan okyanus suların sınırlarıdır. Okyanusların tanımı ve sayısı, bu kabul kriterine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Dünyadaki okyanusların çoğunlukla birkaç ayrı okyanus gibi görülmesine rağmen, okyanus sularının birbirine bağlı şekilde olması ve bu sular arasında bir vücudun parçaları gibi sürekli bir değişim olabilmesidir. oşinografi olarak adlandırılan bu kavram hayati önem taşır. Okyanuslarda çeşitli kriterlere göre adlandırılan bir takım bölünmeler vardır. Bunlar; Pasifik Okyanusu, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu, Arktik Okyanusu ve Antarktika gibi bölünmelerdir. Okyanusların küçük bölümlerine de deniz, körfez, koy, boğaz vb. isimler verilir.
Anadolu levhası, Avrasya levhası, Arap levhası, Afrika Levhası, Egeit levhası tarafından çevrelenen Anadolu'nun büyük kısmını kapsayan yerkabuğu parçasıdır.
Levha, yer kabuğunu oluşturan parçalardan her birine verilen isim. Yerkabuğu tek parça halinde değil, dev bir yapboz şeklindedir. Her bir yerkabuğu parçasına Levha adı verilir.
Pasifik levhası, çoğunluğu Pasifik Okyanusu'nun altında uzanan, 103.000.000 km² alanı ile en büyük okyanusal levhadır. Yıllık ortalama hızı 150 mm'dir. Dünyanın en aktif deprem ve volkanik bölgesi olarak adlandırılan Pasifik Ateş Çemberi levhanın sınır boyunca uzanır. Üzerinde Nazka levhası ve Juan de fuca Levhası bulunmaktadır. Antarktika levhasından ayrıldığı Pasifik-Antarktik sırtı da burada yer alır. Levhadaki dalma-batma hareketleri sonucu derin okyanus hendekleri oluşmuştur. Bunlardan en derini 11.000 m derinliğe ulaşan Mariana Çukuru'dur.
Alpin orojenezi, Mesozoik ile Tersiyer zamanları arasında oluşmuş orojenez olayıdır. III. zamanın ortalarında meydana gelen dağ oluşum hareketleri.
Tetis Okyanusu veya Tetis Denizi, Paleozoik-Mezozoik-Erken Tersiyer süresince Gondvana ve Lavrasya arasında batı-doğu yönünde uzanan eski okyanustur. Tetis Okyanusu'ndan geriye günümüzde Akdeniz, kuzeydeki Paratetis kolundan ise Karadeniz, Aral Gölü ve Hazar Denizi kalmıştır.
Afrika levhası, Nubian Plakası olarak da bilinir, Afrika kıtasının büyük bölümünü ve batı ve güneydeki bitişik okyanus kabuğunu içeren büyük bir tektonik levhadır. Afrika levhası, dünyanın büyük tektonik levhalarından biridir. Litosfere ait karasal ve okyanusal tabanı birlikte barındırır. Güney Amerika, Kuzey Amerika, Avrasya, Arap, Hindistan, Avustralya ve Antarktika levhalarıyla çevrilidir. 200 milyon yıl önce Trias zamanında Pangea süper kıtasının parçalanması ile Gondvana kıtası oluşmuştur. Gondvana kıtasının parçalanması ile Afrika, G. Amerika, Hindistan, Antarktika ve Avustralya kıtaları oluşmuştur.
Hint-Avustralya levhası, Hindistan ile Avustralya arasında bulunan bir tektonik levhadır. Hindistan ve Avustralya levhası 43 milyon yıl önce oluşmuştur. Bu levhadaki hareket son olarak 2012 Hint Okyanusu Depremi'nde görülmüştür. Bu levha tektoniği Himalaya Dağları'nı oldukça büyütmüştür.
Antarktika levhası, Antarktika kıtasını içeren ve çevresindeki okyanusların dışına uzanan levha hareketleri. Antarktika levhası, Gondwana'dan ayrıldıktan sonra kıtanın bugünkü izole edilen güneyine taşınmaya başlamış ve kıtanın daha soğuk bir iklime dönüşmesine neden olmuştur. Antarktika levhası neredeyse tamamen genişleyen okyanus ortası sırtı sistemleri ile sınırlandırılmıştır. Bitişiğindeki levhalar; Nazca levhası, Güney Amerika levhası, Afrika levhası, Hint-Avustralya levhası, Pasifik levhası ve bir transform sınırının karşısındaki Scotia levhasıdır.
Avustralya levhası, doğuda ve büyük ölçüde güney yarımkürede önemli bir levha hareketidir. Başlangıçta Gondwana'nın antik bir parçası olan Avustralya, yaklaşık 100 milyon yıl önce Hindistan kopup kuzeye doğru hareket etmeye başlayınca Hindistan ve Antarktika'ya bağlı kalmıştır. 85 milyon yıl önce Avustralya ve Antarktika yarılmaya başlamış ve 45 milyon yıl önce birbirinden tamamen ayrılmıştır. Daha sonra Avustralya levhası, Hint Okyanusu'nun altındaki Hindistan levhasıyla kaynaşarak Hint-Avustralya levhasını oluşturmuştur. Ancak son çalışmalar, iki levhanın bir kez daha bölünmüş olduğunu ve en az 3 milyon yıldır ayrı olduğunu göstermiştir. Avustralya levhası, Avustralya kıtası, Tazmanya, Yeni Gine'nin bölümleri, Yeni Zelanda ve Hint Okyanusu havzasını içermektedir.
Sunda Çukuru ya da ilk zamanlar bilinen adıyla Cava Çukuru, Sumatra yakınlarındaki Hint Okyanusu'nda bulunan bir okyanus çukurudur. 3 bin 200 km uzunluğundadır. Maksimum derinliği 7 bin 725 metre olup Hint Okyanusu'nun en derin yerinde yer almaktadır. Çukur, Küçük Sunda Adaları'ndan Cava'yı geçerek Sumatra'nın güney kıyılarında Andaman Adaları'na kadar uzanmakta ve Hint-Avustralya levhası ile Avrasya levhası arasındaki sınırı oluşturmaktadır.
Kimmerya, güney yarımkürede Gondvana'dan parçalanan ve Kuzey yarımkürede ise Avrasya'ya eklenen antik bir kıta veya mikrolevhaların ve mikrokıtaların bulunduğu bir çizgidir. Bugün ise Türkiye, İran, Afganistan, Pakistan, Tibet, Çin, Myanmar, Tayland ve Malezya'nın parçalarından oluşmaktadır. Kimmerya, Erken Permiyen sırasında Tetis Okyanusu'nun Gondvana tarafındaki kıyılarından parçalandı ve Yeni Tetis Okyanusu arkasında açıldığında, Permiyen sırasında Eski Tetis onun önünde kapandı. Kimmerya, Gondvana'dan doğudan batıya, Avustralya'dan ise Doğu Akdeniz'e kadar yükseldi. Birçok enlem boyunca uzandı ve çok çeşitli iklim bölgelerine yayıldı.
Süper kıta Pangea, birbirine yakın olduğunda tüm karasal kara kütlelerini tanımlayan bir isimdir Pangea, başka bir değişle Pangea kıtaların ayılmadan önceki şekline verilen isimdir. Süper kıtalar jeolojik geçmişte birçok kez birleşti ve dağıldı. Modern tanımlara göre, bugünün dünyasında süper kıta mevcut değildir. Kıtaların konumları Pangeanın dağılmasından bir süre önce erken Jurassic'e (Jura) doğru bir şekil belirlenmişti. Daha önceki kıta Gondwana, Baltica, Laurentina ve Sibirya toprakları o zaman ayrı olduğu için süper kıta olarak kabul edilmez.
