Yüksek hızlı demiryolu (YHD), kendine özgü ray sistemi ve bu sisteme entegre özel raylı taşıtları ile geleneksel demiryolu trafiğinden önemli ölçüde daha hızlı ulaşıma imkân tanıyan demiryolu taşımacılığı türüdür. Dünya çapında bir tek geçerli standart tanım bulunmamakla birlikte, 250 kilometre/saat (160 mph) ve üstü hıza uygun yeni demiryolu hatları ve 200 kilometre/saat (120 mph) ve üstü hıza uygun geliştirilmiş mevcut demiryolu hatları yaygın olarak yüksek hızlı demiryolu olarak kabul edilir.
Yüksek Hızlı Tren ya da kısaca YHT, Türkiye'de TCDD'ye ait yüksek hızlı demiryolu hatları üzerinde TCDD Taşımacılık tarafından işletilen yüksek hızlı tren setleri ile sunulan yüksek hızlı demiryolu hizmetidir.
TCDD HT 65000, İspanyol demiryolu aracı üreticisi CAF tarafından üretilmiş olup azami ve operasyonel hızı 250 km/saat olan bir hızlı tren setidir. TCDD Taşımacılık tarafından Yüksek Hızlı Tren hatlarında, özellikle de Ankara – İstanbul YHT ve İstanbul – Konya YHT hatlarında kullanılmaktadır.
Şinkansen, Japonya'da Japan Railways tarafından işletilen yüksek hızlı demiryolu ağıdır. Ağın en yüksek işletme hızı 240–320 km/h arasında olup, kuzeyde Hokkaido'da devam eden bir bağlantı inşaatı ile birlikte Honshu ve Kyushu adalarındaki çoğu büyük şehri birbirlerine bağlamaktadır.
Çin'de ulaşım, son yıllarda büyük bir büyüme ve genişleme yaşamıştır. Havaalanları, yollar ve demiryolu inşaatı, Çin'deki önde gelen iş kaynaklarındandır.
High Speed 1 (HS1), Birleşik Krallık'ın başkenti Londra ile Manş Tüneli arasında faaliyet gösteren bir yüksek hızlı demiryolu hattıdır. Hattın birinci aşaması 28 Eylül 2003'te, ikinci aşaması ise 14 Aralık 2007 tarihinde açılmıştır. Hat, Eurostar trenleri tarafından kullanılmakta olup, Birleşik Krallık'taki tek yüksek hızlı demiryolu hattıdır.
Pekin-Şanghay yüksek hızlı demiryolu, Çin'de bulunan bir yüksek hızlı demiryolu hattıdır. 30 Haziran 2011 tarihinde tamamlanmış olup şimdiye kadar tek bir aşamada inşa edilen dünyanın en uzun hızlı demiryolu hattıdır. Hat, 1,318 km uzunluğunda olup Pekin ve Şanghay kentlerini birbirine bağlamaktadır.
Ankara Marşandiz hızlı tren kazası 13 Aralık 2018 tarihinde saat 06.30'da Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı'ndan kalkan ve Konya Garı yönüne doğru hareket eden HT 80101 yüksek hızlı trenin Ankara'nın Yenimahalle ile Etimesgut ilçeleri arasında yer alan Marşandiz Tren İstasyonu'nda yol kontrolü yapan E 68041 kılavuz lokomotifle çarpışması sonucu meydana gelmiştir.
Haremeyn yüksek hızlı demiryolu, Suudi Arabistan'da bulunan bir yüksek hızlı demiryolu hattıdır. Hat, 453.0 km uzunluğunda olup iki kutsal şehir olan Mekke ve Medine kentlerini birbirine bağlamaktadır.
Polatlı – İzmir yüksek standartlı demiryolu ya da kısaca Polatlı – İzmir YSD, Polatlı YHT – İzmir-Basmane arasında yapımı süren çift hatlı, elektrikli ve sinyalli yüksek standartlı demiryolu projesidir. Hat üzerinde TCDD Taşımacılık tarafından Yüksek Hızlı Tren seferleri düzenlenecektir. Yolculuk süresinin 210 dakika olması beklenmektedir. 2024 yılı itibarıyla toplam maliyetinin ₺64,5 milyar olması planlanan hattın tamamının 2027 yılında açılması hedeflenmektedir.
Çin'de yüksek hızlı demiryolu (YHD), 2020'nin sonunda toplam 37.900 km'lik uzunluğuyla dünyanın en uzun yüksek hızlı demiryolu ağıdır ve en yaygın şekilde kullanılmaktadır. YHD ağı, tasarım hızı 200–350 km/sa (120–220 mph) olan yeni inşa edilmiş demiryolu hatlarını kapsar. Çin'in YHD'si, dünyanın toplam yüksek hızlı demiryolu ağlarının üçte ikisini oluşturur. Hemen hemen tüm YHD trenleri, rayları ve hizmetleri China Railway Corporation'a aittir ve China Railway High-speed (CRH) markası altında işletilmektedir.
Tayvan yüksek hızlı demiryolu, Tayvan'da bulunan ilk ve tek yüksek hızlı demiryolu hattıdır. Hat 345 km uzunluğunda olup Taipei-Zuoying arasında hizmet vermektedir. Sistem Japonya'nın Shinkansen teknolojisine dayanmaktadır.
Kuneytire-Tanca yüksek hızlı demiryolu veya El-Burak, Fas'ta bulunan bir yüksek hızlı demiryolu hattıdır. Hat, 323 km uzunluğunda olup Tanca ve Kazablanka kentlerini birbirine bağlamaktadır. Kuneytire-Tanca yüksek hızlı demiryolu, Afrika'nın ilk ve Arap dünyasının ikinci yüksek hızlı demiryolu hattıdır.
Birleşik Krallık'ta yüksek hızlı demiryolu, 125 mph (200 km/s) en yüksek hızlarda çalışan beş yükseltilmiş demiryolu hattında ve 186 mph (300 km/s) hıza ulaşan bir amaca yönelik yüksek hızlı hat üzerinde sağlanmaktadır.
Hindistan'da yüksek hızlı demiryolu (YHD) şu anda yapım aşamasındadır ve ülkede yüksek hızlı demiryolu koridorları veya şu anda UIC tanımı kapsamında 200 km/sa (120 mph) üzerinde çalışan hatlar bulunmamaktadır. Ancak, toplam on iki koridor planlanmış ve Mumbai ile Ahmedabad'ı birbirine bağlayan koridorlardan biri yapım aşamasındadır. 2021 itibarıyla Hindistan'ın en hızlı treni, bir deneme çalışması sırasında ulaştığı 180 km/sa (110 mph) azami hız ile Vande Bharat Express'tir. En hızlı çalışan tren ise 160 km/sa (99 mph) maksimum çalışma hızıyla Gatimaan Express'tir.
Trans-Avrupa yüksek hızlı demiryolu ağı (TEN-R), Trans-Avrupa konvansiyonel demiryolu ağı ile birlikte, Avrupa Birliği'nin bir dizi Trans-Avrupa Ulaştırma Ağı (TEN-T)'ndan bir parçası olan Trans-Avrupa demiryolu ağı'nı oluşturmaktadır. Bu ağlar 23 Temmuz 1996 tarih ve 96/48/EC sayılı Konsey Direktifi ile tanımlanmıştır.
Portekiz'de yüksek hızlı demiryolu Şubat 2009'da, Portekiz hükûmeti Lizbon'dan Madrid'e yüksek hızlı bir demiryolu hattı inşa etme planlarını duyurdu; bu plan, Portekiz Cumhuriyeti'ne mali yardım amaçlı bir kurtarma programı sırasında Mart 2012'de iptal edildi. Projenin değeri 7,8 milyar € idi ve hükûmet bunun 100.000 iş yaratacağını iddia etmişti. Hat, İspanya'nın Güneybatı Koridoru'na bağlanacaktı.
Yüksek standartlı demiryolu,, yüksek performanslı demiryolu, yarı yüksek hızlı demiryolu veya orta hızlı demiryolu, konvansiyonel demiryolundan daha yüksek hız ve standartlara sahip olan ancak yüksek hızlı demiryolu olarak adlandırılacak kadar yüksek hız ve standartlara sahip olmayan şehirlerarası yolcu demiryolu hizmetlerini tanımlamak için kullanılan bir jargondur. Terim aynı zamanda planlamacılar tarafından, yüksek hızlı demiryolu ağlarını oluşturmak veya genişletmek için daha büyük çabalara alternatif olarak tren hızlarını artırmak ve seyahat süresini azaltmak için artan demiryolu iyileştirmelerini tanımlamak için kullanılır. Bazı ülkeler bunun yerine orta hızlı tren veya yarı yüksek hızlı tren terimini kullanır.
Kaliforniya yüksek hızlı demiryolu, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinde inşa halinde bir yüksek hızlı demiryolu demiryolu hattıdır. Hattın, 2029 yılında tamamlanması, 1.300 km uzunluğun ve 21 istasyona sahip olması ve Anaheim ve Los Angeles'tan San Francisco'da Orta Vadi'ye kadar uzanması beklenmektedir.
Demiryolu taşımacılığı, Çin'de uzun mesafe taşımacılığının önemli bir şeklidir. 2024 yılı itibarıyla ülkede 159.000 km (98.798 mi) fazla demir yolu hattı vardı ve bu, dünyanın en uzun ikinci ağıydı.
