İçeriğe atla

Hezo Emirliği

Hezo Emirleri, 11. yüzyıl ve 16. yüzyıllar aralığında merkezleri Hezo ve Sason olmak üzere Erzen bölgesini ellerinde tutmuş bir Kürt Beyliğidir.

Tarihi

Ahlat'tan gelip Bitlis'e yerleşmişlerdir.[1] Hanedanlarına, Emirliğin kurucu atası İzzettin Bey sebebiyle Ezezin denmiştir. İzzettin Bey ayrıca Bitlis Emirlerinin atası olan Ziyaeddin'in küçük kardeşidir. Kürtler İzzettin'e Ezezin, Ezezdin, Ezdin dediklerinden ötürü Hezo Emirleri Ezezaniler olarak tanınmışlardır. Hezo Emirleri, Sason kalesini ele geçirmiş[1] 16. yüzyılın sonlarına kadar Bitlis Hükümdarlarının ve Osmanlının desteği ile hükümdarlıklarını sürdürmüşlerdir. Sason 10 yüzyılda Ermeni Mamigonyan hanedanı tarafından Mervaniler devletine bağlı olarak idare edilmekteydi 1071 yılında Malazgirt Meydan Muharebesinde sonra zayıflayan Mervanilerin 1085 yılında Selçuklu Hanedanı tarafından ortadan kaldırılmasıyla birlikte Sason da Dilmaçoğulları beyliği kurulmuştur. Bölge de Ermeniler tam anlamıyla kontrol altına alınamıyordu, Ahlatşahlar Beyliği komutanlarından Nasruddevle Mahmud İbn'ül Ezraka göre bölgedeki Ermenileri İslam ordularının başaramadığını yapıp bölgedeki Ermenileri kontrol altına aldığı öyle ki köklerini kuruttuğunu yazmıştır. Eyyûbîler'in 1207 de bölgeyi ele geçirmesiyle birlikte Sason İlhanlılar, Anadolu Selçuklu Devleti, Harzemşahlar hakimeyetini geçmiştir.[2]Şerefnamede tarih verilmese de Sasonu yönetenlerin Bitlis beylerinin soyundan geldiği Sasonu Tavır adında bir Gürcü Hristiyandan aldığı yazılmaktadır.[3] Sason 14 yüzyılda diğer Kürt beyliklerin aksine Akkoyunlular ve Safeviler'le iyi ilişkilerde bulunmuşlardır bu dönemde beylerin uyguladığı siyaset politikasının bunda büyük etkisi olmuştur öyle ki 1510 yılında 16 Kürt beyninin Şah ismail'e bağlılık bildirmek için gittiği Hoy kentinde Sason beyi Ali bey ve birkaç Kürt beyi hariç diğer Kürt beylerini hapse attırmıştır.[4] Ali Bey'in ölümünden Sonra Hıdır bey geçmiştir Buna karşın bu durumdan Memnun olmayan Osmanlı'nın Mısır seferine katılan Muhammed bey Mısır seferinde büyük yararlılık göstermiştir bunun karşılığında Sason beyliğini istemiş Hıdır beyin kendi isteğiyle Tahtı Muhammed beye Bırakmıştır Mir Muhammed Bey döneminde Osmanlı'ya katılan Sason beyliği Yurtluk-ocaklik şeklinde idare edilmiştir[5] 1596 yılında Hezo Beylerinden Mir Saruhan beyin ölümüyle birlikte Hezo Beyleri arasında Bey olmak için mücadele verilmiştir Saruhan beyinin oğlu Ahmed beyin Hükümdar olduğunu öğrenen amcası Muhammed bey bu duruma itiraz etmiş Ahmed beyin kendisini öldürmek istemesi sebebiyle Sason kalesine sığınmıştır Ahmed beyin başarısızlığı üzerine Sason'un yöneticilerinden Kethüda Şemseddin bey tarafından azledilmiş bey olarak Bahhadin bey tayin edilmiştir bunun üzerine çaresiz kalan Muhammed bey Bitlis beyinden destek istemiştir Bitlis birliklerinin bölgeye gelmesi ile birlikte beyliğin başına çatışmasız bir şekilde geçmiştir[6] buna karşın Kethüda Şemseddin Cizre beyi Emir Şerefi kışkırtması sonucu Sonucu Sason'u Kuşatması üzerine Diğer beylerin araya girmesi sonucu geri çekilmiştir. Muhammed beyin Ahmed beyi öldürmesiyle birlikte beyliğin başına geçmiştir 16 yüzyılın sonlarına doğru varlıkları devam ettirmişlerdir.

Emirler

Şerefname'de bahsedilen Sason Emirleri;

  •  Emir Ebubekir
  •  Emir Ebubekir b. Emir Hıdır Bey
  • Emir Ebubekir b. Emir Ali Bey
  •  Ali Bey b. Hıdır Bey
  • Ali Beyb. Emir Muhammed Bey
  • Emir Muhammed b. Emir Süleyman Bey
  • Emir Muhammed b. Emir Bahaeddin Bey
  • Emir Muhammed b. Saruhan Bey
  • Saruhan Bey b. Muhammet Bey
  • Hıdır Bey b. Ahmet Bey
  • Hıdır Bey b. Muhammet Bey

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 242. ISBN 978-605-66520-1-1. 
  2. ^ Osmanlı'da Sason. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020. []
  3. ^ Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 243. ISBN 978-605-66520-1-1. 
  4. ^ Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 245. ISBN 978-605-66520-1-1. 
  5. ^ Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 244. ISBN 978-605-66520-1-1. 
  6. ^ Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 246. ISBN 978-605-66520-1-1. 
Genel

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Saruhanoğulları Beyliği</span> Saruhanoğulları Beyliği veya Saruhanlılar Batı Anadoluda özellikle Manisa ve çevresinde hüküm sürmüş Kuman-Kıpçak veya Oğuz kökenli bir Türk beyliği

Saruhanoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesi ve dağılmasıyla başlayan Anadolu Beylikleri döneminde, 14. yüzyıl başlarında kökenlerinin Oğuzlardan olan Türkler veya bir başka iddiaya göre Manisa bölgesindeki yer adlarından ve bazı maddî işaretlerden yola çıkılarak Kıpçak olduğu belirtilen beylik. Bölgede Kıpçak boylarına ait adların Harezm emîrleriyle gelenler yanında İznik İmparatoru III. İoannis Vatatzes'in döneminde 1241-1250’lerde Trakya’dan getirtilip Batı Anadolu'ya, Menderes vadisi ve Frigya, Bitinya olmak üzere sınırlara yerleştirilmiş olan Kuman/Kıpçaklar’la ilgili olmasının akla yakın olduğu düşünülür. Ancak Saruhanoğullarını bunlara bağlama konusunda delil olmadığı söylenir. Bu bakımdan Saruhan Bey’in de Selçuklu uç bölgesinde yerleşmiş emîrlerden biri olması dışındaki görüşlerin şimdilik kesin olmadığı belirtilir. Batı Anadolu’da Manisa ve çevresinde, Gediz Nehri havzasında Menemen, Gördes, Demirci, Kemalpaşa, Turgutlu, Ilıca ve Akhisar gibi kent ve kasabalarda ağırlıklı olarak kurulmuş bir Türk beyliğidir.

<span class="mw-page-title-main">Ahlatşahlar Beyliği</span> Türk beyliği

Ahlatşahlar Beyliği, Şah-i Ermen veya Sökmenliler Beyliği, 1100 ve 1207 yılları arasında Ahlat merkez olmak üzere Van, Erciş, Bargiri, Tatvan, Malazgirt, Muş ve Sason civarında hüküm sürmüş birinci dönem Türk Anadolu beyliği.

Şerefname Kürt sülalelerinin ayrıntılı tarihçesidir. Şeref Han tarafından 1597 tarihinde Farsça olarak kaleme alınmıştır. Kürt tarihine ilişkin en önemli özgün kaynaklardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Han Mahmud</span>

Han Mahmud 19. yüzyılda yaşamış bir Kürt Emiridir. Müküs Beylerinin Eyyubhanbegi koluna mensuptur. Cizreli Bedirhan Bey ve Hakkârili Nurullah Bey gibi isimlerle çağdaştır. Van'ın Müküs Sancağında doğmuş ve genç yaşta Sancak Beyi olmuştur. 1847 yılında sürgün olarak gittiği Silistre Eyaletine bağlı Rusçuk kentinde, 19 senelik sürgün hayatından sonra 22 Teşrin-i sani 1282 günü ölmüştür. Han Mahmud, Müküs sancak beyi olduktan sonra bu küçük beyliği kısa sayılabilecek bir sürede genişleterek, bir nevi kardeş federasyonu kurarak Van Gölü havzasından İran sınırına kadar büyük bir bölgeyi denetimi altına almıştır. Bölge tarihi açısından gerçekleştirdiği en önemli olay 1830'lu yıllarda ünlü Hoşap Kalesini alarak kadim Mahmudi Emaretine son vermesi olmuştur. Bu onu Kürdistan coğrafyasının en güçlü Mirlerinden biri hâline getirmiş, ayrıca İran ile hemhudud olması hasebiyle İran canibinde de üne kavuşmasına vesile olmuştur. Han Mahmud bu genişleme hareketini hem Osmanlı Devletinin bölge paşalarına hem de büyük nüfuz sahibi olan Botan ve Hakkâri Emirlerine rağmen başarabilmiştir. Müküs Emiri Han Mahmud, 1838 ve 1847 yıllarında Osmanlı Devleti ile karşı karşıya gelmiş, sürgünle sonuçlanan bu isyanlarda, ilk sürgününde Dersaadet'te (İstanbul) bir yıla yakın kalmış, son sürgününde ise Tuna Nehri kenarındaki Rusçuk kentinden memleketine bir daha geri dönememiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dunbuliler</span>

Dunbuliler, İran'ın Batı Azerbaycan eyaletinde Hoy ve Salmas çevresinde yaşayan Türk dili konuşan Türkleşmiş bir Kürt aşiretidir.

<span class="mw-page-title-main">Şeref Han</span> Kürt tarihçisi

Şeref Han ya da Şeref Han Bitlisi, , Kürt devlet adamı, siyasetçi, edebiyatçı, şair ve tarihçi. Şerefname'nin yazarıdır.

Hoy Hanlığı veya Dunbuli Beyliği, 1210–1799 yılları arasında Hoy şehri ve çevresinde Dunbuli aşireti tarafından kurulmuş Türkleşmiş Kürt hanlıktı. Hanlığın kökeni Eyyubilere dayandırılmaktadır.

Bu liste Kürt asıllı tüm bilim insanları, alimleri ve filozofları içermektedir.

Bu listede, tarihte Kürtler tarafından kurulmuş devletler, hanedanlıklar ve otonomiler bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bitlis Emirliği</span>

Bitlis Emirliği Bitlis'in 24 aşiretinin birleşmesiyle oluşan bir Müslüman Kürt beyliğidir.

<span class="mw-page-title-main">Botan Emirliği</span> Osmanlı İmparatorluğunda bir Kürt beyliği

Botan Emirliği, 1338-1855 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğuna bağlı Güneydoğu Anadolu'da topraklarında bulunan Kürt Emirliklerinden birisidir. Cizre, Şırnak ve Siirt'in Eruh ilçesini içine almaktadır. Emirliğin adını aldığı Bûhtî Kürtleri Orta Çağlarda günümüz Hakkâri ili ile Musul arasında yaşamışlardır. Ayrıca Bûhtî Kürtleri, bazı tarihçiler nezdinde köken olarak Mervani hanedanının kurucusu olan Humeydi Kürtleri ile ilişkilendirilmişlerdir. 16. Yüzyılda yaşamış olan Kürt tarihçi Şerefhan-ı Bitlisi kaleme aldığı Şerefname adlı eserinde; Botan Emirliğinin, isminin cesaret ve savaşçılıklarıyla tanınmış olan Bûhtî aşiretinden aldığını ifade etmektedir. Antropolog Martin van Bruinessen, Botan Emirliğinin askerî gücünün Şıllet ve Çoxsor olarak ikiye ayrıldığını söylemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hakkâri Emirliği</span>

Hakkâri Emirliği, yedi asır boyunca Hakkâri bölgesinde hüküm sürmüş Hakkâri Emirlerinin iktidarını ifade etmektedir. Hakkâri bölgesi günümüz Hakkâri şehrinin sınırlarını aşan bir bölgedir. Batı'da Cizre'ye sınırı olan, doğu'da Urmiye gölüne kadar uzanan, kuzeyde Van'ı içerisine dahil eden Hakkâri Bölgesi güneyde Erbil'e kadar uzanmaktadır. Günümüzde Türkiye sınırları içerisinde Hakkâri diye bilinen şehir ise Colemêrg olarak bilinen Hakkâri Emirliği'nin, İmadiye'den sonraki ikinci merkezi görevi üstlenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Palu Beyliği</span>

Palu Beyliği, 16. yüzyıl'ın başında günümüz Türkiye sınırları içerisinde yer almakta olan doğu'da Bingöl ile Genç, kuzey'de Karakoçan ile Kiğı, Batı'da Uluova ve güney'de Akdağ ile çevrili Elazığ ilinin Palu ilçesi merkez olmak üzere kurulmuş ve yönetiminde nesep itibarıyla Abbasiler'e dayanan Sancak Beyleri tarafından 19. yüzyıl başlarına kadar yönetilmiş bir Osmanlı Hükümetidir. Osmanlı döneminde “hükümet sancak” olarak yerli hanedanlardan Cemşid Bey'e Yavuz Sultan Selim döneminde evlada intikal edecek şekilde mülkiyet üzere verilmiştir.

Hasankeyf Emirliği, Eyyubiler'in 1260'de dağılmasıyla birlikte bağımsız olan bir emirliktir. Eyyubi Hanedanının Soyundan Gelmektedir Eyyubiler'in dağılmasından sonra kurulan emirlikler arasında en uzun süre varlığını koruyabilenidir. 1462'de Akkoyunlular'ın işgaline uğramıştır ve 1482'de Salih II. Halil'in bölgeyi almasıyla birlikte Akkoyunlu işgalinden kurtulmuştur. 1511'de ise Şah ismail' tarafından kuşatılmış fakat bu kuşatma başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bunun üzerine Salih II. Halil tuzağa çekilmiş, bölgeyi Ustacalı Mehmet'e bırakmıştır.

Eğil Beyliği veya Eğil Emirliği, Emir Mansur'un neslinden Pir Bedir tarafından, Mirdasi aşireti ile Diyarbakır yöresinde Zazalar ve bazı Kürt aşiretlerinin yardımıyla 1049 yılında kurulan ve günümüz Eğil ve çevresinde hüküm süren beyliktir.

Mahmudi Beyliği, Hoşap'ta hüküm sürmüş Mahmudi aşiretinin kurmuş olduğu Kürt beyliktir. Mahmudi aşiretinin bölgeye nereden geldiği hakkında ihtilaflı bilgiler mevcuttur. Şerefname'de, Karakoyunlular döneminde Kara Yusuf tarafından Şam'dan veyahut Azerbaycan'dan bölgeye getirildikleri yönünde bilgiler yer almaktadır. Ayrıca Mahmudi aşireti reisi Mahmud Ağa'nın Cizre'den, Azerbaycan'a gittikleri ifade edilmiştir.

Şirvan beyliği ya da Küfe beyliği, 1264-1845 yılları arasında var olmuş bir beyliktir.

Müküs Beyliği (1600-1847) Kürt Beyliği Beyliğin kurucuları Eyyubi soyundandır,Beylik Bahçesaray ve çevresinde hüküm sürmüştür.Şerefname’de de detaylıca anlatıldığı üzere Müks Beyliği, Hizan ve Spayert Beylikleri ile akraba olup, Hınıs’a bağlı Bilican kalesine gelmiş, oradan da Selçukluların da yardımıyla Van Gölünün Güneyindeki bölgelere yerleşmişlerdir. Bu aile 1207’de Ahlât Bölgesine yerleşen ve 1229’da Harzemşah istilası ile bölgeden ayrılan Eyyubi Hanedanının bir koludur.

Kilis Emirliği 1264 yılında Eyyubi hanedanının dağılmasına kadar Kilis ve Halep bölgelerini yöneten bir Kürt emirliğiydi. Bu beyliğin yöneticileri, en büyük Yezidi filozoflarından ve en önemli veli şahsiyetlerinden biri olan Şeyh Fakhraddin'in torunlarıdır. Bu beyliğin ana dini Yezidilik idi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.